Με τα πινέλα ζωγραφικής στα χέρια δυο γυναίκες στα Κάτω Πορόϊα Σερρών αποφάσισαν να δώσουν χρώμα στα παλιά σπίτια που έχουν εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους τους, οι οποίοι αναζήτησαν την τύχη τους στις πόλεις.

Μια ιδέα δίνει νέα πνοή σε ένα χωριό που κάποτε έσφυζε από ζωή. Δεν είναι μόνο νοσταλγία για το χθες που χάθηκε, αλλά και η ανάγκη να μείνει ζωντανή η μνήμη εκείνων που έφυγαν και πέρασαν από τις πόρτες των διπλανών σπιτιών και καταστημάτων. Άλλοτε ευημερούσαν και οι δρόμοι ήταν πολύβουοι, σήμερα μένουν οι απεικονίσεις τους πάνω σε τοίχους που προσπαθούν να ζωντανέψουν, σύμφωνα με την Κλεονίκη Ζωίδου, κάτοικος Κ. Ποροΐων και μια εκ των δυο που αποφάσισαν να ξαναδώσουν στο χωριό τους μια εικόνα των καλών περασμένων δεκαετιών.

Έρημα κτήρια, που στέκουν στον χρόνο περιμένοντας να τα καταπιεί. Η προσπάθεια ξεκίνησε πριν από οκτώ μήνες και οι δυο ζωγράφοι φιλοδοξούν να συνεχίσουν το “ζωντάνεμα” και άλλων χώρων.

Το 1956 ήταν το πρώτο κομμωτήριο και το περίπτερο, το παντοπωλείο την δεκαετία του ΄60 και πολλά άλλα που έχουν κλείσει πλέον και θέλουμε να τα ξαναζωντανέψουμε, σημειώνει η Ελένη Καραφλούδη, κάτοικος Κ. Ποροΐων.

AΠΕ

Στην καρδιά των βουνών της Λεκάνης, βρίσκεται ο ομώνυμος οικισμός που έλαβε το όνομα από την μορφολογία της περιοχής ένας οικισμός περιτριγυρισμένος από βουνά. Η Λεκάνη βρίσκεται σε υψόμετρο 740 μέτρα και το ψηλότερο βουνό της περιοχής της, το Τσαλ Νταγ με υψόμετρο 1298 μέτρα. Επίσης μια δεύτερη υψηλή κορυφή είναι και το Χιονοβούνι βόρεια του οικισμού. Τόσο στην κορυφή του Τσαλ Νταγ, όσο και στο Χιονοβούνι υπάρχουν δυο πολύ σημαντικά αρχαία κάστρα, θρακικής κατασκευής δηλωτικά της μακραίωνης ιστορίας του τόπου.

Την περασμένη Κυριακή, μας υποδέχθηκε αυτό το πανέμορφο ποντιακό χωριό, πλημμυρισμένο από τα ανοιξιάτικά χρώματα μας. Με τα γύρω δάση, χρωματισμένα σε όλες τις αποχρώσεις της άνοιξης, ως πλημμυρίδα να κατακλύζουν τα πάντα, κάθε ελεύθερο χώρο στην γύρω περιοχή.

Η Λεκάνη στολισμένοι με ανθισμένες πασχαλιές,  χρωματιστά τριαντάφυλλα και την πλούσια βλάστηση μας υποδέχθηκε την Κυριακή, μέρα γιορτής αφού τιμάται η μνήμη των πολιούχων Κωνσταντίνου και Ελένης, στους οποίους είναι αφιερωμένη η πετρόχτιστη εκκλησία του χωριού.

Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 485 κατοίκους, αρκετά μειωμένος σε σχέση με τον πολλαπλάσιο πληθυσμό των προηγούμενων δεκαετιών, ωστόσο, πάρα την μείωση του πληθυσμού, με την άοκνη και συνεχή προσπάθεια των κατοίκων κρατιέται ανοιχτό το δημοτικό τριτάξιο σχολείο. Επίσης γύρω από την πανέμορφη πλατεία του χωριού, υπάρχουν μαγαζιά για ένα καφέ ή για ένα νόστιμο φαγητό, κύρια με κρεατικά και φυσικά τις διάσημες πατάτες Λεκάνης.

Ιστορικά στοιχεία

Κατά την εποχή της τουρκοκρατίας το χωριό λεγόταν “Μούντζιονος” όνομα που διατηρήθηκε μέχρι το 1926. Το χωριό απελευθερώθηκε, μαζί με τον υπόλοιπο νομό Καβάλας το 1913. Οι μόνιμοι κάτοικοι σήμερα υπολογίζονται στους 600. Οι κάτοικοι είναι οι περισσότεροι πρόσφυγες από τον Πόντο, συγκεκριμένα:

Τραπεζούντιοι: από τα χωριά Πολίτα, Κανλικά, Κιρέτς Χανέ,

Αργυρουπολίτες: Κοτύλια,

Ματσουκαίοι: Κουσπιδί, Βερίζενα, Σκαλίτα, Καπίκιοϊ,

Γαλιανίτες: Λειβάδια,

Αμπελέτ: Αμπέλια,

Κρωμέτ: Κρώμνη,

Παντερμαλήδες: Άνω Νεοχώρι της Κυζίκου της Βιθυνίας,

Ανκαραλήδες: Ακ Νταγ Ματέν, χωριό Απτουραχμανλή

Το 1938 άρχισε η κατασκευή του σημερινού ναού, ο οποίος είναι βυζαντινού ρυθμού με τρούλο, αφιερωμένη στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη, λειτούργησε τα πρώτα χρόνια με ιερωμένο τον Παπασάββα. Σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων στην περιοχή “Καραμελικ”, μέσα στο δάσος της οξιάς, βρίσκεται το παρεκκλήσι της Παναγίας.

Βίκυ Κυφωνίδου

Το μονοπάτι στο ρέμα της  Παλιάς Καβάλας.

Πολλές φορές οι φυσικές ομορφιές μιας περιοχής είναι τόσο καλά κρυμμένες που δύσκολα μπορούμε να τις ανακαλύψουμε ακόμα και αν βρίσκονται δίπλα μας. Όποτε ανηφορίσαμε με το αυτοκίνητο προς την Παλιά Καβάλα, ποτέ δεν φανταστήκαμε ότι το ρέμα που βρίσκεται λίγα μέτρα πιο χαμηλά από το δρόμο κρύβει εικόνες τέτοιας ομορφιάς.

  Πριν από μερικά χρόνια, ο Δήμος Φιλίππων, με τη βοήθεια προγράμματος Leader, δημιούργησε ένα περιηγητικό-περιβαλλοντικό μονοπάτι, το οποίο είναι παράλληλο με το ρέμα της Παλιάς Καβάλας, διαθέτει εύκολη πρόσβαση και καταφέρνει να αναδείξει με μοναδικό τρόπο την ομορφιά ολόκληρης της περιοχής.

  Αυτή τη στιγμή, το μονοπάτι της Παλιάς Καβάλας είναι το μοναδικό έργο της περιοχής που αξιοποιεί με τόσο καλό τρόπο το φυσικό περιβάλλον, ενώ βρίσκεται κοντά στην Καβάλα – μόλις 15 λεπτά με αυτοκίνητο – προσφέροντας έτσι ιδανική λύση για όσους επιθυμούν να ξεφύγουν πρόσκαιρα από την καθημερινότητα και να έρθουν σε επαφή με την κοντινή φύση.

Περιγραφή

 Για να προσεγγίσουμε την αρχή του μονοπατιού ακολουθούμε το δρόμο για Παλιά Καβάλα. Στα 300 μέτρα μετά τη διασταύρωση του Ζυγού, στα δεξιά, υπάρχει χωματόδρομος στον οποίο πρέπει να στρίψουμε. Συνεχίζουμε τον (καλό) χωματόδρομο για 1000 μέτρα και, αφού προσπεράσουμε μια στάνη, καταλήγουμε σε διασταύρωση μπροστά σε ένα παλιό λατομείο. Ακολουθώντας τον αριστερό κλάδο, και έχοντας στα δεξιά μας το εγκαταλειμμένο λατομείο, ανηφορίζουμε για άλλα 500 μέτρα, όπου τελειώνει ο δρόμος και αρχίζει το μονοπάτι.

 Φαρδύ και ευκολοδιάβατο, ακολουθεί την πλαγιά, ενώ το νερό κάνει έντονη την παρουσία του από την πρώτη στιγμή, με το κελάρυσμά του να αντηχεί από το βάθος της χαράδρας.

 Σε δέκα λεπτά συναντάμε το χαρακτηριστικότερο σημείο της διαδρομής, έναν εντυπωσιακό καταρράκτη στον οποίο μπορούμε να προσεγγίσουμε με μια ελάχιστη παράκαμψη της πορείας μας. Ο καταρράκτης χωρίζει στα δύο, με το ένα τμήμα του να φτάνει τα 6 μέτρα. Το νερό, λαξεύοντας για χρόνια το βράχο, έχει δημιουργήσει δύο καταγάλανες βάθρες σε δύο επίπεδα, ιδανικές για μπάνιο τους καλοκαιρινούς μήνες.

  Επιστρέφοντας στο μονοπάτι, ανηφορίζουμε και περνάμε την πρώτη ξύλινη γέφυρα. Σε όλη την υπόλοιπη διαδρομή, βρισκόμαστε κάτω από τα ψηλά πλατάνια του ρέματος, που θα πρέπει να το διασχίσουμε άλλες πέντε φορές από γραφικές ξύλινες γέφυρες.

 Η βλάστηση είναι οργιαστική, με τους κισσούς και τις κλιματσίδες να σκεπάζουν τους κορμούς των πλατάνων, δημιουργώντας πραγματικά εικόνες μικρής ζούγκλας. Το καλοκαίρι οι ακτίνες του ήλιου δύσκολα διαπερνούν τα πυκνά φυλλώματα, και σε συνδυασμό με το νερό που κυλά, διατηρούν την αίσθηση της δροσιάς ακόμα και σε περιόδους καύσωνα. Στο μονοπάτι θα συναντήσουμε και τα ερείπια αρκετών νερόμυλων.

Αφού διανύσουμε 2,5 χιλιόμετρα (μετά από 1,5 περίπου ώρα), φτάνουμε στα πρώτα σπίτια της Παλιάς Καβάλας και στην κεντρική άσφαλτο του χωριού.

  Όποιος επιθυμεί να διανύσει το μονοπάτι από την αντίθετη κατεύθυνση, πρέπει από την Ταβέρνα του Ζαφείρη πάνω στο κεντρικό δρόμο, (υπάρχει διευκρινιστική ταμπέλα), να κατηφορίσει 500 μέτρα, για να συναντήσει τα ξύλινα προστατευτικά κάγκελα του μονοπατιού.

https://www.eoskavalas.gr

Στην κατάφυτη πλαγιά του οχυρού Ρούπελ, εκεί όπου η ιστορία και το φυσικό περιβάλλον συνυπάρχουν αρμονικά, κάτω από τη σκιά του μαρμάρινου μνημείου των ηρωικών πεσόντων στρατιωτών, αξιωματικών, υπαξιωματικών και επίστρατων, ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να μη συλλογιστεί την υπέρτατη θυσία των Ελλήνων. στα ναζιστικά στρατεύματα.

Σε αυτόν τον ιερό χώρο, την Κυριακή 14 Μαΐου θα πραγματοποιηθεί ένα από τα μεγαλύτερα φεστιβάλ στην Ελλάδα ιστορικής αναπαράστασης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για την αναβίωση της ιστορικής μάχης του οχυρού Ρούπελ τον Απρίλιο του 1941, στην ορεινή κορυφογραμμή των Σερρών δίπλα στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.

Πριν από 82 χρόνια, οι γενναίοι υπερασπιστές του θρυλικού οχυρού Ρούπελ, αντιστάθηκαν με ηρωισμό και αυτοθυσία κερδίζοντας τον σεβασμό του εχθρού και την αναγνώριση των συμμάχων. Η απάντηση του διοικητή του Ρούπελ Α/νχη Γεωργίου Δουράτσου στους Γερμανούς εισβολείς, εξακολουθεί να συγκινείται έως τις μέρες μας: «Τα οχυρά δεν παραδίδονται αλλά καταλαμβάνονται». Παρά το ανελέητο σφυροκόπημα το Ρούπελ δεν καταλήφθηκε από τον εχθρό.

   Η ηρωική αντίσταση των Ελλήνων υπερασπιστών του οχυρού

Όσοι βρεθούν την Κυριακή το πρωί στο Ρούπελ θα ζήσουν λεπτό προς λεπτό τη λυσσαλέα προσπάθεια των Γερμανών εισβολέων να καταλάβουν το απόρρητο οχυρό και την ηρωική αντίσταση των Ελλήνων υπερασπιστών του και όλα αυτά μέσα από τη χρήση εντυπωσιακών εφέ πυρών, εκρήξεων και αεροπορικών προσομοιώσεων.

Πριν από την έναρξη της εκδήλωσης, το ελληνικό αεροσκάφος Supermarine Spitfire MJ755 θα πραγματοποιήσει πτήση πάνω από το θρυλικό Ρούπελ, σε μια καθηλωτική επίδειξη που θα κάνει τις μνήμες των παλαιότερων στην εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τότε που το Spitfire κυριαρχούσε στους ουρανούς της Ευρώπης. .

Τιμώμενο πρόσωπο της φετινής οργάνωσης είναι ο αείμνηστος διοικητής του οχυρού Κέλκαγια στις Μπέλλες, Τηλέμαχος Ζακυνθινός (1904-1978). Αφηγητής του κεντρικού αναβιωτικού δρώμενου θα είναι ο δημοφιλής παραουσιαστής Αλέξανδρος Κωστάλας.

Στόχος της εκδήλωσης είναι η διατήρηση της ιστορικής μνήμης, η προώθηση της ειρήνης και της συνεργασίας λαών και κρατών -ώστε να μην ξαναζήσει η ανθρωπότητα τη φρίκη του πολέμου- καθώς και η ανάδειξη του ιστορικού τουρισμού ή τουρισμού μνήμης στο βόρειο τμήμα των Σερρών.

Παράλληλες δράσεις και εκδηλώσεις

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, το Σάββατο 13 Μαΐου στις 18:00 το απόγευμα στην κεντρική πλατεία Σιδηροκάστρου, θα πραγματοποιηθεί «Ρετρό Παρέλαση» με ιστορικά στρατιωτικά οχήματα, αναβιωτές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, κλασσικούς ποδηλάτες κ.α. Θα ακολουθήσει στις 20:00 στο προαύλιο της ΛΑΦ Σιδηροκάστρου, χοροεσπερίδα εποχής 1940-1941. Την προηγούμενη μέρα, την Παρασκευή 12 Μαΐου, θα πραγματοποιηθεί ρεμπέτικη βραδιά στην κεντρική πλατεία του χωριού Βυρώνεια, σε συνεργασία της Α.ΠΟ.ΔΡΑ.ΣΙ. ((Αθλητική Πολιτιστική Δράση Σιντικής) με τον πολιτιστικό σύλλογο της περιοχής.

Η εκδήλωση, που διοργανώνεται για 6η συνεχόμενη χρονιά από τον δήμο Σιντικής και το σωματείο «Στενωπός – Οχυρώσεις Μπέλλες & Αγκίστρου», τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, ενώ έχει την υποστήριξη της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος, της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας και του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Σερρών.

Στο κεντρικό δρόμο της αναβίωσης της μάχης λαμβάνουν μέρος οι ιστορικές αναλήψεις από την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία: «Kampfgruppe «Süden» – Hellenic Reenactment Group» (Ελλάδα), «Kampfgruppe Bulgarien», «Brothers in Arms» (Βουλγαρία), «Asociația Deutsches Freikorps» (Ρουμανία). Υλικοτεχνική υποστήριξη παρέχουν οι: Khaki Depot, σύνδεσμος Εφέδρων Αξιωματικών Σερρών, Αερολέσχη Σερρών, ΕΞΟΡΥΞΗ ΑΕ, η ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ ΑΕ και η ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗ Ο.Ε.

 

newsit

Ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά μνημεία της περιοχής του Παλαιοχωρίου είναι  το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου του Διασορείτη που βρίσκεται στην περιοχή της Παλιόχωρας. Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Παλαιοχωρίου Παγγαίου σας καλεί στο  υπαίθριο Ιερατικό  Συλλείτουργο και το κτητορικό μνημόσυνο που θα τελεστεί στην Ιστορική Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Βρανοκάστρου –  Παλαιοχωρίου, (10ο χιλ. Ελευθερουπόλεως – Σερρών) το Σάββατο, 29 Απριλίου, 7:15 π. μ.  –  10:00΄  π. μ.. Σε περίπτωση δυσμενών καιρικών φαινομένων η Θεία Λειτουργία θα τελεστεί στον Ενοριακό Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου Παλαιοχωρίου.

Οι ιστορικές αναφορές

Οι μαρτυρίες των κατοίκων, η ύπαρξη μιας κόγχης ιερού εκκλησίας οι παραδόσεις αλλά και οι φήμες (ύπαρξη μεγάλου φιδιού φύλακα της ερειπωμένης  εκκλησίας κ.ά) οδήγησαν για πρώτη φορά το 1992 εθελοντές κατοίκους του χωριού με την παρακίνηση του Διοικητικού Συμβουλίου του Πολιτιστικού Συλλόγου στην διάνοιξη και εμφάνισης της παραπάνω αναφερθείσης νότιας κόγχης του ιερού του ναού.

Το 1995 με ενέργειες του τότε προέδρου του χωριού Πεφτίτση Δημητρίου η 12η  εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων με επικεφαλής τον κ. Ζήκο ξεκινά ανασκαφές και αποδεικνύει ότι πρόκειται τελικά για μοναστήρι καθώς ανακαλύπτονται τα κελιά των μοναχών, φούρνους, πηγάδι αλλά και τράπεζα καθώς και τα θεμέλια του καμπαναριού. Η ύπαρξη τάφων ακόμη και μικρών παιδιών φανερώνει και την παρουσία και πολιτών πιθανόν εργαζομένων στο μοναστήρι. Τα ευρήματα σημαντικά (δακτυλίδια-σκουλαρίκια-νομίσματα –μαρμάρινες επιγραφές κυρίως δε το ηλιακό ρολόι που βρέθηκε με ημερομηνία κατασκευής 1067 μ.χ κ.λ.π) και τα οποία μεταφέρονται και εκτίθενται τόσο στο Βυζαντινό Μουσείο στη Δράμα όσο και στο Μπενάκειο Βυζαντινό Μουσείο  στην Αθήνα.

Σε πατριαρχικά γράμματα που βρίσκονται στο αρχείο της Ι. Μονής Εικοσιφοινίσσης η θέση του μετοχίου της εν λόγω μονής προσδιορίζεται  Εν τω Βρανοκάστρω.

Ο πρώτος που ασχολήθηκε με την εξεύρεση της θέσης  της Ι. Μονής του Αγίου Γεωργίου ήταν ο Αθ. Παπαδόπουλος –Κεραμεύς και ο οποίος κάνει την πρώτη αναφορά στην σημαντική Έκθεση του, το 1885, όπου χρησιμοποιεί την μαρτυρία του Γάλλου αρχαιολόγου L.Heuzey ο οποίος όταν επισκέφτηκε το Παλαιοχώρι το οποίο κατά την μαρτυρία του βρίσκεται σε απόσταση 18 χμ Β.Α της Ι.Μ της Εικοσιφοίνισσας, εντόπισε μεταξύ των ερειπίων της παλαιάς εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, μία ελληνική και δύο  λατινικές  επιγραφές, προσθέτει δε ότι στο παρακείμενο βουνό σώζονται τρεις πύργοι, τη θέση των οποίων κατέγραψε με την ονομασία Verano-Kastro  η οποία συγκλίνει κατά μία έννοια και με τον λεκτικό τοπογραφικό προσδιορισμό Βρανόκαστρο που χρησιμοποιείται στα πατριαρχικά έγγραφα.  Η άλλη βέβαια και πιο αποδεκτή είναι αυτή που προέρχεται από τον βυζαντινό στρατηγό Βρανά ο οποίος το 1185 μετά από μία νίκη του στην περιοχή εναντίον των Νορμανδών επισκεύασε το εγκατελειμένο κάστρο και τοποθέτησε φρουρά. Σημαντική ακόμη είναι η μαρτυρία του Αρχιμανδρίτη Δαμασκηνού Μοσχόπουλου σύμφωνα με την οποία αναφέρει την θέση της μονής λέγοντας: Έκειτο δε κατά βεβαιούσι κάτωθεν του Παλαιοχωρίου, ολίγον άνωθεν της από Καβάλας εις Σέρρας διερχομένης οδού. Προσθέτει δε ότι οι μοναχοί διενήργησαν μόνοι τους ανασκαφές στην περιοχή και βρήκαν σύμφωνα με τον γάλλο αρχαιολόγο ερείπια αρχαίων οικοδομών και αποσπάσματα επιγραφών στα ελληνικά και λατινικά.

Τα ανωτέρω βέβαια αποδείχτηκαν και από τις παραπάνω αναφερθείσες  ανασκαφές

Ακόμη η ύπαρξη του Μετοχίου της Εικοσιφοίνισσας που περιλαμβάνει κτήμα  με ελιές και οικία στην περιοχή του Παλαιοχωρίου επισημαίνεται και στον εκκλησιαστικό χάρτη των μητροπόλεων της Εκκλησίας της Ελλάδας.

Βέβαια για πρώτη φορά αναφορά της Ι.Μ του Αγίου Γεωργίου του  Διασορείτη γίνεται δωρητήριο έγγραφο προς την μονή Χιλανδαρίου τον Σεπτέμβριο του 1265 το οποίο υπογράφει ο Θεοδόσιος Διάκονος και γενικός Διασορείτης .

Η επόμενη μαρτυρία όπου καθίσταται γνωστό και το όνομα ενός ηγουμένου της, του Μεθοδίου, συναντάται στη Διαθήκη του Ιερομονάχου Υακίνθου και η οποία συντάχθηκε το 1353.

Ο παραπάνω ιερομόναχος λόγω σοβαρής ασθένειας που αντιμετώπιζε, την συνέταξε ενώπιον του οφυκαλλίων της Μητρόπολης Σερρών και του πνευματικού του πατέρα Βισσαρίωνα και του ηγουμένου Μεθοδίου της σεβάσμιας, μονής του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος και τροπαιοφόρου Γεωργίου του θαυματουργού και επονομαζόμενου και Διασορείτη.

Αναφέρεται δε το 1473/4 πατριαρχικό σιγίλιο του Πατριάρχη Κων/πολεως Συμεών του Τραπεζούντιου όπου οριζόταν η αυτοεπιστασία της Ι.Μ Εικοσιφοινίσσης και επικύρωνε την παραχώρηση του πατριαρχικού σταυροπηγίου του Αγίου Γεωργίου του Διασωρείτη.

Στην συνέχεια σε έγγραφο του πατριάρχη Μάξιμου του Γ΄ τον Ιούνιο του 1477, όπως και σε πατριαρχικό σιγίλιο του πατριάρχη Ιερεμία του Α΄ το έτος 1543 όπου παραχωρούνται στην Ι.Μ Εικοσιφοινίσσης το Βρανόκαστρο αλλά και η Κορμίστα καθώς επίσης σε γραφή του πατριάρχη Μητροφάνους του Γ το έτος 1567 αλλά και του Πατριάρχη Καλλίνικου του Β΄ τον Ιούλιο του 1700. Ωστόσο ο Παπαδόπουλος-Κεραμεύς αναφέρει για την καταστροφή της Ι.Μ του Αγίου Γεωργίου στα τέλη του 18ου αιώνα από εχθρική συμμορία.

Μια προγενέστερη βέβαια καταστροφή στις 23 Απριλίου του 1507 όπου κατεσφάγησαν και οι 172 μοναχοί της μονής.

Ο Δαμασκηνός Μοσχόπουλος θέτει ως χρονικό όριο για την ερήμωση του μοναστηριού το έτος 1763 όπου ένα μη σωζόμενο σιγίλιο του Πατριάρχη έγγραφο του Πατριάρχη Σαμουήλ του Χαντζερή  αναφέρει: Τελευταίον δε αναφέρει ως υφιστάμενο το σιγγίλιον του Πατριάρχη Σαμουήλ του Α΄, ου πολύ μετά το 1763 ερημώθη παντελώς και κατεστράφη.

Οστόσο το μετόχι του Αγίου Γεωργίου καταγράφεται  μεταξύ των μετοχίων της Εικοσιφοίνισας όπως σε έγγραφο του Πατριάρχη Αγαθάγγελου τον Φεβρουάριο του 1828, του Γρηγορίου του Στ΄  τον Αύγουστο του 1837  αλλά και σε άλλα έγγραφα.

Η καινούργια δε εκκλησία του Αγίου Γεωργίου η οποία θεμελιώθηκε το 1831 και ολοκληρώθηκε το 1835, αναφέρεται σε πατριαρχικό σιγίλιο το 1853 ενώ σε προεδρικό διάταγμα του 1932 αναφέρεται σε απαλλοτρίωση της ακίνητης περιουσίας της Ι.Μ Εικοσιφοίνισσας το Μετόχιον Παλαιοχωρίου  το οποίο κατείχε έκταση 20 στρεμμάτων.

Πηγές:

1. Κεχαγιάς Στέργιος: Παλαιοχώρι Καβάλας –Ένα χωριό που προκαλεί με την ιστορική του ταυτότητα.

2.Α.Μεντίζης : Παλαιοχώρι το χωριό Αλέξανδρου-Περιοδικό  Νέμεσις  12/11998

3.Φ.Σκαλίδης :Κοντά στις ρίζες των Ελλήνων –Το Παγγαίο στην Ιστορία 10-11-8

4.Θ.Θωμάς :Τα προσκυνήματα του Παγγαίου 1991

5.Α.Γούσιος :Η κατά Παγγαίον χώρα Λειψία 1894

6.Τα μοναστήρια της Μακεδονίας: Θ.Ζήσης-Σ.Πασχαλίδης-Δ.Στρατής

7.Αγαθάγγελος: Εικοσιφοίνισσα

8.Άμαντος:Σύμμεικτα

9.Παπαδόπουλος-Κεραμεύς:Έκθεσεις

10.Aρχείο  Δ.Σ Παλαιοχωρίου και Δ.Σ Δρυάδας

11.Α. Μεντζίζης-Το Κάστρο του Παλαιοχωρίου.

Σε μικρή απόσταση από την κοινότητα Νέας Μεσσολακιάς Σερρών αρχίζει να γίνεται ορατός στο βάθος του ορίζοντα ο κυκλικός λόφος Καστά. Στην κορυφή του, έχει ανακαλυφθεί εδώ και δεκαετίες, το νεκροταφείο της εποχής του σιδήρου και των αρχαϊκών χρόνων, ενώ στο εσωτερικό του, όπως έγινε γνωστό τα τελευταία χρόνια, έκρυβε ένα μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο της ελληνιστικής εποχής.

Δεκαετίες μετά την πρώτη αρχαιολογική έρευνα και εννέα χρόνια μετά την επισταμένη ανασκαφή, ο τύμβος Καστά, είναι έτοιμος να «μαρτυρήσει» τα μυστικά, που τόσα χρόνια έκρυβε από την κοινή θέα, στους πρώτους -ειδικούς- επισκέπτες του.

Στην είσοδο του τύμβου δεσπόζουν οι δύο μαρμάρινες σφίγγες, που ανακαλύφθηκαν -χωρίς κεφάλια και φτερά, πάνω στην πρώτη είσοδο. Είναι αναμφίβολα το φόντο για την πρώτη αναμνηστική φωτογραφία των επισκεπτών πριν την είσοδο στο μνημείο.

Οι επισκέπτες κατεβαίνουν τα προσωρινά ξύλινα σκαλιά που έχουν στήσει οι συντηρητές, τα οποία οδηγούν προς το εσωτερικό του τάφου και -κατά μία έννοια, προς ένα …μοναδικό ταξίδι στην ιστορία. «Είναι ένας τάφος με τριμερή δομή, καθώς ο εσωτερικός χωρισμός του αποτελείται από τρία μέρη κι αυτό είναι μία ακόμη ιδιοτυπία αυτού του μνημείου. Αντίστοιχα μνημεία έχουν δύο χώρους και δρόμο, ενώ αυτό έχει τρεις χώρους και εσωτερικό δρόμο», λέει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, κατά τη διάρκεια της ξενάγησης η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών Δημητρία Μαλαμίδου.

Δημοσιογράφοι, επιστήμονες, ερευνητές, εκπαιδευτικοί, τουριστικοί πράκτορες και άνθρωποι της αυτοδιοίκησης είναι οι εκείνοι, που -εδώ και λίγες μέρες, παίρνουν μία πρώτη γεύση από το ταφικό μνημείο, στο οποίο οι εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης συνεχίζονται. Για το λόγο αυτό, σ’ αυτήν την φάση, πολλά από τα εκθέματα είναι καλυμμένα, ενώ ανάμεσά τους υπάρχουν στημένες σκαλωσιές.

Ο εντυπωσιακός τύμβος που προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον

Η συγκεκριμένη αρχαιολογική ανακάλυψη προκάλεσε εκτενείς συζητήσεις τόσο σε επιστημονικό επίπεδο, όσο και στο δημόσιο διάλογο σχετικά με την ταυτότητα του επιφανούς νεκρού για τον οποίον προοριζόταν, εξαιτίας της ιδιαιτερότητας και του μεγέθους του τύμβου, αλλά και των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν.

«Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι είναι ένα ταφικό μνημείο των ελληνιστικών χρόνων. Αυτό που εντυπωσιάζει όμως και αυτό που δεν ήταν αναμενόμενο -διότι δεν συνηθίζεται σε ταφικά μνημεία, είναι η τυπολογία του, ο πλούσιος γλυπτός διάκοσμος, η ποικιλία των τύπων μωσαϊκών δαπέδων και η πολύ εκτεταμένη χρήση μαρμάρων, που χρησιμοποιήθηκαν αφειδώς τόσο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, στον περιμετρικό τοίχο αντιστήριξης και αυτό είναι δείγμα πλούτου», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ , η κ. Μαλαμίδου.

«Επομένως όλα αυτά αντιστοιχούν σε μία πάρα πολύ πλούσια κατάσταση, την οποία θα μπορούσε να έχει ενδεχομένως κάποιος που έχει σχέση στα ελληνιστικά χρόνια με τη βασιλική οικογένεια. Όχι απαραίτητα σχέση συγγένειας, αλλά σχέση λειτουργική, όπως για παράδειγμα κάποιος αξιωματούχος ελίτ, είτε εταίρος ή εταίροι του Μεγάλου Αλεξάνδρου που είχαν διαμείνει στην Αμφίπολη ή ακόμη που προέρχονταν από την περιοχή», συμπληρώνει.

Άλλωστε, η Αμφίπολη ήταν πολύ σημαντικό λιμάνι του Μακεδονικού Βασιλείου καθώς και το «ορμητήριο» για την επέκταση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος προς την Ανατολή. Η εξαιρετική της θέση κοντά στα μεταλλεία χρυσού του Παγγαίου, όπως και η υδάτινη συγκοινωνία της τόσο από τον ποταμό Στρυμόνα όσο και από τη θάλασσα, ήταν και ο λόγος που την κατέκτησε και την προσάρτησε στην επικράτεια του, το 357 π.Χ. ο Φίλιππος ο Β’.

Μάλιστα, εξακολούθησε να είναι μια πάρα πολύ σημαντική πόλη και στα υπόλοιπα χρόνια, τα ελληνιστικά, ενώ ήταν διαρκώς σημαντικός ο γεωπολιτικός και γεωστρατηγικός της ρόλος, μέχρι και τη δύση της Μακεδονικής Δυναστείας, καθώς αποτέλεσε ένα από τα τελευταία καταφύγια του Περσέα πριν την κατάληψη των Μακεδονικών εδαφών από τους Ρωμαίους.

«Τα μνημεία της Αμφίπολης το αποδεικνύουν αυτό, γιατί είναι πάρα πολύ πλούσια και η ελληνιστική νεκρόπολη (έχει ήδη ανασκαφεί πάρα πολύ από όλους τους αρχαιολόγους που έχουν δουλέψει στην Αμφίπολη), οι φάσεις οι ελληνιστικές και οι ρωμαϊκές των τειχών είναι πολύ σημαντικές και είναι ορατές ήδη, δηλαδή τα κομμάτια των τειχών του επισκεπτόμαστε το δείχνουν, όπως το δείχνουν και τα ευρήματα που εκτίθενται στο μουσείο της Αμφίπολης», τόνισε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών.

Στο εσωτερικό του ταφικού μνημείου

Στον προθάλαμο του μνημείου, είναι ορατές στις πλαϊνές επιφάνειες τοιχογραφίες που …μιμούνται τη μαρμάρινη επένδυση που αρχίζει από τον δεύτερο χώρο. «Πρόκειται για μία τοιχογραφία με απομίμηση μαρμάρου. Στην ουσία είναι ασβεστοκονίαμα και σε κάποια σημεία έχει γραπτή διακόσμηση, για να κάνει τα “νερά” του μαρμάρου. Η συγκεκριμένη τοιχογραφία ήταν συνηθισμένη στην ελληνιστική εποχή», είπε η κ. Μαλαμίδου. Στον ίδιο χώρο φαίνεται σε κάποια σημεία το μωσαϊκό δάπεδο, που σχηματίζει γεωμετρικά μοτίβα με βοτσαλάκια.

Από τον επόμενο χώρο, αρχίζει πια η επένδυση με μάρμαρο Θάσου, ενώ συνεχίζεται η ποικιλία των ψηφιδωτών δαπέδων. «Υπάρχει ένα δεύτερο είδος ψηφιδωτού, με κομματάκια μαρμάρου και κόκκινο κονίαμα, κάτι είναι επίσης συχνό και από άλλα μνημεία της Μακεδονίας».

Το εντυπωσιακό μωσαϊκό δάπεδο που απεικονίζει την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, δεν είναι ορατό σ’ αυτήν την φάση από τους επισκέπτες για λόγους ασφαλείας.

Για τον ίδιο λόγο, είναι καλυμμένη και η μία από τις δύο αντικριστές Καρυάτιδες οι οποίες, μαζί με το βάθρο τους, ξεπερνούν τα 3,5 μέτρα. Ο επισκέπτης μπορεί να δει τη δεύτερη, μέχρι το ύψος του λαιμού, αφού το κεφάλι της είναι επίσης καλυμμένο προσωρινά. Ωστόσο θα παρατηρήσει τις λεπτομέρειες που είναι σκαλισμένες σε πεσσούς από μάρμαρο Θάσου και θα «σταθεί» στο αριστερό της πόδι, το οποίο έχει προταγμένο.

«Ο τελευταίος θάλαμος είναι ο νεκρικός, αυτός που έχει στο κέντρο του και χαμηλά, κάτω από το δάπεδο, τον κιβωτιόσχημο τάφο. Εκεί είχε γίνει η πρώτη ταφή, ενώ περιοδικά και σε μεταγενέστερες φάσεις τάφηκαν και άλλοι νεκροί της ίδιας οικογένειας. Συνολικά βρέθηκαν οστά που αντιστοιχούν σε τουλάχιστον πέντε σκελετούς», εξήγησε η Δημητρία Μαλαμίδου.

Σύμφωνα με την ίδια, όλη η εικονογράφηση του μνημείου (Αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, Καρυάτιδες και οι Σφίγγες) έχει να κάνει με τον Κάτω Κόσμο. «Είναι φυσικό, αφού …είμαστε στον κάτω κόσμο! Όλα έχουν σχέση με τις θρησκευτικές δοξασίες για τον θάνατο και την ανάσταση», είπε χαρακτηριστικά.

Κληθείσα να σχολιάσει την άποψη ότι το μνημείο κατασκευάστηκε με εντολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη μνήμη του Ηφαιστίωνα, η κ. Μαλαμίδου είπε χαρακτηριστικά: «Είναι λίγο αίολη η πρόταση, παρότι είναι ενδιαφέρουσα και ελκυστική για το κοινό. Για μένα δεν στηρίζεται κάπου πραγματικά και ρεαλιστικά με τα δεδομένα της αρχαιολογικής έρευνας. Αυτό θα δείξει στο μέλλον, όταν θα προχωρήσουν οι εργασίες και θα εξεταστούν με μεγάλη λεπτομέρεια όλα τα ευρήματα. Για την ώρα δεν νομίζω ότι ισχύει κάτι τέτοιο».

Οι καταστροφές στο πέρασμα των αιώνων και η …επέλαση των τυμβωρύχων

Όταν προσέγγισαν το σημείο οι αρχαιολόγοι για πρώτη φορά, βρήκαν όλους τους χώρους γεμάτους με χώμα και την επίχωση αρκετά διαταραγμένη. Τα κόκκαλα είχαν βρεθεί ανακατωμένα και ο νεκρικός θάλαμος είχε τις μεγαλύτερες ζημιές στις επιφάνειες, τόσο λόγω του ότι ήταν ο πιο βαθιά χωμένος στο έδαφος, αλλά και επειδή παραβιάστηκε από τυμβωρύχους. «Υπάρχουν τρία λαγούμια από όπου μπήκαν οι τυμβωρύχοι και έκλεψαν ό,τι βρήκαν. Η τυμβωρυχία είναι κάτι που προκαλεί μεγάλη καταστροφή στα μνημεία, διότι μας αφαιρεί τα ευρήματα και επιπλέον καταστρέφει τα ίδια τα μνημεία», σημείωσε.

Συγκεκριμένα ανέφερε ότι η πόρτα του νεκρικού θαλάμου ήταν σπασμένη προς τα μέσα και διαλυμένη. «Είναι χαρακτηριστικό ότι είναι μία δίφυλλη μαρμάρινη πόρτα, που ήταν σπασμένη σε κομμάτια, κυρίως στο κάτω μέρος της, προκειμένου να μπορούν να την παραβιάσουν. Αυτή η πόρτα, είναι έξω από τον τύμβο και συντηρείται. Αφού συγκολληθεί, θα εκτεθεί στο χώρο», επισήμανε.

Σκαλωσιές μέσα στο μνημείο για εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης

Αυτήν την περίοδο στο χώρο είναι εγκατεστημένες σκαλωσιές, στις οποίες πατούν οι εργαζόμενοι που κάνουν την αναστήλωση και τη συντήρηση. «Οι δύο ειδικότητες συνεργάζονται, αφού δουλεύουν ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, για το επιστύλιο πάνω από τις Καρυάτιδες που είναι ραγισμένο σε μία μεριά και πρέπει να αποκατασταθεί, θα εργάζεται η αναστήλωση. Την ίδια στιγμή, οι συντηρητές καθαρίζουν τις επιφάνειες των μαρμάρων, των αγαλμάτων και των γλυπτών και επανακολλούν μερικά από τα κομμάτια από τη μαρμάρινη επένδυση που βρέθηκαν πεσμένα κατά την ανασκαφή», εξήγησε η κ. Μαλαμίδου.

Η τελευταία φάση των εργασιών θα αφορά στα ψηφιδωτά, αφού απομακρυνθούν οι σκαλωσιές. «Είναι ένα καταπονημένο μνημείο, που θα χρειαστεί να έχει από μέσα έναν νάρθηκα, οπότε δεν θα αφαιρεθεί η σκαλωσιά εντελώς. Απλώς θα ελαφρώσει για να είναι πιο προσβάσιμος ο χώρος», διευκρίνισε.

Άλλες εργασίες γίνονται εκτός του μνημείου, όπως η γραπτή ζωφόρος που υπήρχε στο πάνω μέρος των τοίχων, τα κομμάτια της οποίας έχουν μεταφερθεί στο μουσείο και συντηρούνται στο εργαστήριο. «Επίσης, οι άνθρωποι της αναστήλωσης θα κάνουν μία πειραματική ανάταξη της μαρμάρινης επένδυσης. Οι μαρμάρινοι δόμοι που είχαν βρεθεί μέσα στο ποτάμι γύρω στο ’30, κοντά στον Λέων της Αμφίπολης και αρχικά απιθώθηκαν εκεί, διότι ήταν το μόνο μνημείο που υπήρχε εκείνη την εποχή, αφού διαπιστώσαμε ότι προέρχονταν από αυτό το μνημείο μεταφέρθηκαν εδώ και θα χρησιμοποιηθούν ξανά για να γίνει κάτι σαν αναστήλωση με το αρχικό υλικό», τόνισε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων.

Ο τύμβος που έγινε με τη μέθοδο …cut and cover

Ο τύμβος Καστά, στην πραγματικότητα ήταν ένας φυσικός λόφος, πολύ κοντά στο νεκροταφείο της εποχής του σιδήρου και των αρχαϊκών χρόνων που αποκάλυψαν οι αρχαιολόγοι δεκαετίες πριν και αφορούσε τους ντόπιους πληθυσμούς που διέμεναν στην περιοχή. Όταν ήρθαν οι Αθηναίοι, σταμάτησε να χρησιμοποιείται ως νεκροταφείο, όμως στα ελληνιστικά χρόνια άρχισε να χρησιμοποιείται και πάλι αυτός ο τομέας. «Επειδή ακριβώς στην φάση των Μακεδόνων αρχίζει αυτή η συνήθεια να κάνουν τύμβους με χώμα πάνω από τους τάφους των μεγάλων και των πλουσίων, όπως των αρχόντων ή των ιερέων, χρησιμοποίησαν αυτόν το λόφο που ήταν ένας …έτοιμος τύμβος, για να κάνουν αυτό το μεγάλο μνημείο και πρόσθεσαν και άλλο χρώμα από πάνω να το κάνουν ακόμα πιο μεγάλο», δήλωσε η Δημητρία Μαλαμίδου.

Υπάρχουν αρκετές επιγραφικές μαρτυρίες επίσης από όλες αυτές τις χρονικές φάσεις και από την ελληνιστική φάση και επίσης υπάρχουν εννέα τάφοι Μακεδονικού τύπου που έχουν ήδη ανασκαφεί στις νεκροπόλεις της Αμφίπολης. Επομένως το μνημείο το συγκεκριμένο για τους ερευνητές δεν αποτέλεσε τεράστια έκπληξη, καθώς δεν ήταν κάτι μη αναμενόμενο.

Η εικόνα της περιοχής το …2027

Σταδιακά θα αρχίσει η …περιποίηση και ενός κομματιού του παλαιότερου νεκτροταφείου, ώστε να είναι επισκέψιμο και να δώσει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να ξεναγηθεί και στην κορυφή του λόφου. «Η ολοκληρωμένη εικόνα που θα έχουμε να προσφέρουμε στους επισκέπτες όταν θα ολοκληρωθούν όλες οι εργασίες, είναι το σύνολο του περιμετρικού περιβόλου του τύμβου, θα είναι το ταφικό μνημείο αυτό καθαυτό και φυσικά οι υποδομές για την υποδοχή των επισκεπτών γύρω από τον τύμβο, με πάρκινγκ, υποδοχή, αίθουσες ενημέρωσης και ανάπαυσής τους και μία μικρή βόλτα στην κορυφή του τύμβου όπου θα αποκατασταθεί και θα φαίνεται ένα κομμάτι από τα αρχαιότερα νεκροταφεία που έχουν ανασκαφεί στην κορυφή του λόφου, πριν αυτός γίνει τύμβος», κατέληξε η κ. Μαλαμίδου.

Χαρακτήρισε επίσης πολύ ευχάριστη συγκυρία την απόδοση στο κοινό του συγκεκριμένου μνημείου, για το οποίο έχει γίνει πολύ μεγάλη συζήτηση όλα αυτά τα χρόνια και είπε ότι είναι ένα πρώτο βήμα για την εξ ολοκλήρου απόδοσή του, αφού όπως τόνισε «τα μνημεία δεν είναι τουριστικές ατραξιόν αλλά είναι κοινωνικά αγαθά και πρέπει να τα χαίρεται ο κόσμος».

Βαρβάρα Καζαντζίδου

ΦΩΤΟ/ΒΙΝΤΕΟ: Α. ΒΛΑΧΟΣ – Α. ΧΗΡΑΣ

Ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά μνημεία της περιοχής του Παλαιοχωρίου είναι  το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου του Διασορείτη που βρίσκεται στην περιοχή της Παλιόχωρας.

Οι μαρτυρίες των κατοίκων, η ύπαρξη μιας κόγχης ιερού εκκλησίας οι παραδόσεις αλλά και οι φήμες (ύπαρξη μεγάλου φιδιού φύλακα της ερειπωμένης  εκκλησίας κ.ά) οδήγησαν για πρώτη φορά το 1992 εθελοντές κατοίκους του χωριού με την παρακίνηση του Διοικητικού Συμβουλίου του Πολιτιστικού Συλλόγου στην διάνοιξη και εμφάνισης της παραπάνω αναφερθείσης νότιας κόγχης του ιερού του ναού.

Το 1995 με ενέργειες του τότε προέδρου του χωριού Πεφτίτση Δημητρίου η 12η  εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων με επικεφαλής τον κ. Ζήκο ξεκινά ανασκαφές και αποδεικνύει ότι πρόκειται τελικά για μοναστήρι καθώς ανακαλύπτονται τα κελιά των μοναχών, φούρνους, πηγάδι αλλά και τράπεζα καθώς και τα θεμέλια του καμπαναριού. Η ύπαρξη τάφων ακόμη και μικρών παιδιών φανερώνει και την παρουσία και πολιτών πιθανόν εργαζομένων στο μοναστήρι. Τα ευρήματα σημαντικά (δακτυλίδια-σκουλαρίκια-νομίσματα –μαρμάρινες επιγραφές κυρίως δε το ηλιακό ρολόι που βρέθηκε με ημερομηνία κατασκευής 1067 μ.χ κ.λ.π) και τα οποία μεταφέρονται και εκτίθενται τόσο στο Βυζαντινό Μουσείο στη Δράμα όσο και στο Μπενάκειο Βυζαντινό Μουσείο  στην Αθήνα.

Σε πατριαρχικά γράμματα που βρίσκονται στο αρχείο της Ι. Μονής Εικοσιφοινίσσης η θέση του μετοχίου της εν λόγω μονής προσδιορίζεται  Εν τω Βρανοκάστρω.

Το ηλιακό ρολόϊ του μοναστηριου, που φυλάσσεται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο της Δράμας

Ο πρώτος που ασχολήθηκε με την εξεύρεση της θέσης  της Ι. Μονής του Αγίου Γεωργίου ήταν ο Αθ. Παπαδόπουλος –Κεραμεύς και ο οποίος κάνει την πρώτη αναφορά στην σημαντική Έκθεση του, το 1885, όπου χρησιμοποιεί την μαρτυρία του Γάλλου αρχαιολόγου L.Heuzey ο οποίος όταν επισκέφτηκε το Παλαιοχώρι το οποίο κατά την μαρτυρία του βρίσκεται σε απόσταση 18 χμ Β.Α της Ι.Μ της Εικοσιφοίνισσας, εντόπισε μεταξύ των ερειπίων της παλαιάς εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, μία ελληνική και δύο  λατινικές  επιγραφές, προσθέτει δε ότι στο παρακείμενο βουνό σώζονται τρεις πύργοι, τη θέση των οποίων κατέγραψε με την ονομασία Verano-Kastro  η οποία συγκλίνει κατά μία έννοια και με τον λεκτικό τοπογραφικό προσδιορισμό Βρανόκαστρο που χρησιμοποιείται στα πατριαρχικά έγγραφα.  Η άλλη βέβαια και πιο αποδεκτή είναι αυτή που προέρχεται από τον βυζαντινό στρατηγό Βρανά ο οποίος το 1185 μετά από μία νίκη του στην περιοχή εναντίον των Νορμανδών επισκεύασε το εγκατελειμένο κάστρο και τοποθέτησε φρουρά. Σημαντική ακόμη είναι η μαρτυρία του Αρχιμανδρίτη Δαμασκηνού Μοσχόπουλου σύμφωνα με την οποία αναφέρει την θέση της μονής λέγοντας: Έκειτο δε κατά βεβαιούσι κάτωθεν του Παλαιοχωρίου, ολίγον άνωθεν της από Καβάλας εις Σέρρας διερχομένης οδού. Προσθέτει δε ότι οι μοναχοί διενήργησαν μόνοι τους ανασκαφές στην περιοχή και βρήκαν σύμφωνα με τον γάλλο αρχαιολόγο ερείπια αρχαίων οικοδομών και αποσπάσματα επιγραφών στα ελληνικά και λατινικά.

Τα ανωτέρω βέβαια αποδείχτηκαν και από τις παραπάνω αναφερθείσες  ανασκαφές

Ακόμη η ύπαρξη του Μετοχίου της Εικοσιφοίνισσας που περιλαμβάνει κτήμα  με ελιές και οικία στην περιοχή του Παλαιοχωρίου επισημαίνεται και στον εκκλησιαστικό χάρτη των μητροπόλεων της Εκκλησίας της Ελλάδας.

Βέβαια για πρώτη φορά αναφορά της Ι.Μ του Αγίου Γεωργίου του  Διασορείτη γίνεται δωρητήριο έγγραφο προς την μονή Χιλανδαρίου τον Σεπτέμβριο του 1265 το οποίο υπογράφει ο Θεοδόσιος Διάκονος και γενικός Διασορείτης .

Η επόμενη μαρτυρία όπου καθίσταται γνωστό και το όνομα ενός ηγουμένου της, του Μεθοδίου, συναντάται στη Διαθήκη του Ιερομονάχου Υακίνθου και η οποία συντάχθηκε το 1353.

Ο παραπάνω ιερομόναχος λόγω σοβαρής ασθένειας που αντιμετώπιζε, την συνέταξε ενώπιον του οφυκαλλίων της Μητρόπολης Σερρών και του πνευματικού του πατέρα Βισσαρίωνα και του ηγουμένου Μεθοδίου της σεβάσμιας, μονής του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος και τροπαιοφόρου Γεωργίου του θαυματουργού και επονομαζόμενου και Διασορείτη.

Αναφέρεται δε το 1473/4 πατριαρχικό σιγίλιο του Πατριάρχη Κων/πολεως Συμεών του Τραπεζούντιου όπου οριζόταν η αυτοεπιστασία της Ι.Μ Εικοσιφοινίσσης και επικύρωνε την παραχώρηση του πατριαρχικού σταυροπηγίου του Αγίου Γεωργίου του Διασωρείτη.

Στην συνέχεια σε έγγραφο του πατριάρχη Μάξιμου του Γ΄ τον Ιούνιο του 1477, όπως και σε πατριαρχικό σιγίλιο του πατριάρχη Ιερεμία του Α΄ το έτος 1543 όπου παραχωρούνται στην Ι.Μ Εικοσιφοινίσσης το Βρανόκαστρο αλλά και η Κορμίστα καθώς επίσης σε γραφή του πατριάρχη Μητροφάνους του Γ το έτος 1567 αλλά και του Πατριάρχη Καλλίνικου του Β΄ τον Ιούλιο του 1700. Ωστόσο ο Παπαδόπουλος-Κεραμεύς αναφέρει για την καταστροφή της Ι.Μ του Αγίου Γεωργίου στα τέλη του 18ου αιώνα από εχθρική συμμορία.

Μια προγενέστερη βέβαια καταστροφή στις 23 Απριλίου του 1507 όπου κατεσφάγησαν και οι 172 μοναχοί της μονής.

Ο Δαμασκηνός Μοσχόπουλος θέτει ως χρονικό όριο για την ερήμωση του μοναστηριού το έτος 1763 όπου ένα μη σωζόμενο σιγίλιο του Πατριάρχη έγγραφο του Πατριάρχη Σαμουήλ του Χαντζερή  αναφέρει: Τελευταίον δε αναφέρει ως υφιστάμενο το σιγγίλιον του Πατριάρχη Σαμουήλ του Α΄, ου πολύ μετά το 1763 ερημώθη παντελώς και κατεστράφη.

Οστόσο το μετόχι του Αγίου Γεωργίου καταγράφεται  μεταξύ των μετοχίων της Εικοσιφοίνισας όπως σε έγγραφο του Πατριάρχη Αγαθάγγελου τον Φεβρουάριο του 1828, του Γρηγορίου του Στ΄  τον Αύγουστο του 1837  αλλά και σε άλλα έγγραφα.

Η καινούργια δε εκκλησία του Αγίου Γεωργίου η οποία θεμελιώθηκε το 1831 και ολοκληρώθηκε το 1835, αναφέρεται σε πατριαρχικό σιγίλιο το 1853 ενώ σε προεδρικό διάταγμα του 1932 αναφέρεται σε απαλλοτρίωση της ακίνητης περιουσίας της Ι.Μ Εικοσιφοίνισσας το Μετόχιον Παλαιοχωρίου  το οποίο κατείχε έκταση 20 στρεμμάτων.

Πηγές:

1. Κεχαγιάς Στέργιος: Παλαιοχώρι Καβάλας –Ένα χωριό που προκαλεί με την ιστορική του ταυτότητα.

2.Α.Μεντίζης : Παλαιοχώρι το χωριό Αλέξανδρου-Περιοδικό  Νέμεσις  12/11998

3.Φ.Σκαλίδης :Κοντά στις ρίζες των Ελλήνων –Το Παγγαίο στην Ιστορία 10-11-8

4.Θ.Θωμάς :Τα προσκυνήματα του Παγγαίου 1991

5.Α.Γούσιος :Η κατά Παγγαίον χώρα Λειψία 1894

6.Τα μοναστήρια της Μακεδονίας: Θ.Ζήσης-Σ.Πασχαλίδης-Δ.Στρατής

7.Αγαθάγγελος: Εικοσιφοίνισσα

8.Άμαντος:Σύμμεικτα

9.Παπαδόπουλος-Κεραμεύς:Έκθεσεις

10.Aρχείο  Δ.Σ Παλαιοχωρίου και Δ.Σ Δρυάδας

11.Α. Μεντζίζης-Το Κάστρο του Παλαιοχωρίου.

Σταύρος Δ. Κιοτσέκογλου Δρ. Αρχαιολογίας

Μέλος ΕΔΙΠ του Εργαστηρίου Λαογραφίας

και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Τμήματος

Ιστορίας και Εθνολογίας, της Σχολής Κλασικών

και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ

Στις 8 Απριλίου 2023, ομάδα επισκεπτών από την Κομοτηνή με οργανωτή τον κ. Δημήτρη Καβάζη και ομάδα 20 Βούλγαρων επισκεπτών με οργανωτή τον Κωνσταντίν Δήμοβ, επισκέφτηκαν την τοποθεσία Κλίσετζικ που βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή Πετρωτών.  Μετά από έκκληση του Κωνσταντίν Δήμοβ προθυμοποιήθηκα  να συμμετέχω της εκδρομής, ενημερώνοντας τους επισκέπτες για τις λατρευτικές συνήθειες, τους ιερούς χώρους και τα μεγαλιθικά μνημεία της εν λόγω περιοχής. Αρκετοί, γνώριζαν ήδη για τα μνημεία, από τις φωτογραφίες και τις σχετικές ανακοινώσεις των Διεθνών Συνεδρίων αναρτημένων στο διαδίκτυο, ωστόσο κάποιοι ήθελαν να τα δουν από κοντινή απόσταση. Η περιήγηση συμπεριέλαβε τα κάτωθι  μνημεία:

Το  ιερό  της  Μεγάλης  Μητέρας  Θεάς  στο Κλίσετζικ  Πετρωτών

Στον ασβεστολιθικό βράχο που προεξέχει, κοντά σε μια πηγή (ποτίστρα), στην ανατολική του πλευρά υπάρχει λαξευμένη μια ανθρωπομορφική μάσκα (οφθαλμικές κόγχες) που αποκωδικοποιείται ως το πρόσωπο της Μεγάλης Μητέρας-Θεάς (Εικ. 1).

Κάτω από το πρόσωπο της θεάς, ο υπάρχων βράχος, είναι λαξευμένος με κοιλότητες, προφανώς για στερεές προσφορές ή χοές προς τη χθόνια θεότητα (Εικ. 1).

Στα διπλανά βραχώδη εξάρματα, επαναλαμβάνεται η σχηματική εμφάνιση της ανθρωπομορφικής μάσκας με τα διαμορφωμένα μάτια της θεάς που τα «πάνθ‘ ὁρά»,όπως και στο βράχο αριστερά της εισόδου (Εικ. 2). Στην κορυφή του βράχου, ο βωμός είναι λαξευμένος με αυλάκωση, που έχει κατεύθυνση προς την ανθρωπόμορφη  κόγχη (μάσκα). Στη βόρεια πλευρά του βραχώδους εξάρματος, υπάρχει μια χωμάτινη ράμπα  δομημένη  πάνω σε αποκολλημένα  βράχια, που οδηγεί στην είσοδο ενός αβαθούς σπηλαίου (Εικ. 2), που αποτελείται από ένα τετράπλευρο θάλαμο με λαξευμένη τοξωτή οροφή. Στο κέντρο της νότιας πλευράς του φυσικού βράχου, υπάρχει μεγάλη λαξευμένη λεκάνη, ψηλότερα από το επίπεδο του δαπέδου (Εικ. 2). Αυτό το είδος λεκάνης, θυμίζει τις λεκάνες των αγιασμάτων που συνήθως συναντώνται σε παρεκκλήσια αφιερωμένα στους Αγίους και ειδικότερα στην Αγία Παρασκευή ή ίσως βοηθούσε στις τελετουργίες καθαρμών  με το νερό, που ίσως στην αρχαιότητα έρεε  ελεγχόμενο από μια οπή ψηλότερα (Τριαντάφυλλος 1980-1981: 63-64, εικ. 20-22. Τριαντάφυλλος  1980: 157-159, εικ. 21-22. Κιοτσέκογλου 2020: 156-158, εικ. 205-208). Στο φυσικό βράχο της ανατολικής πλευράς, είναι χαραγμένο ένα τυφλό τόξο,  ένα ενδεικτικό σύμβολο της Μεγάλης Μητέρας- Θεάς  και της ιερότητας της τοποθεσίας.

Είναι πολύ πιθανό, το σπήλαιο να χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως ταφικός θάλαμος, που μετατράπηκε όμως σε ιερό της Μεγάλης Μητέρας- Θεάς, όπως αποκωδικοποιείται από την απεικόνιση της μορφής της Θεάς και επιβεβαιώνεται: από την λεκάνη καθαρμών εντός του ιερού και το τοπωνύμιο της περιοχής Kλίσετζικ – μικρή εκκλησία, λατρεία διαδεδομένη σε όλη την περιοχή των Πετρωτών της Μαρώνειας και κατ’ επέκταση της αιγιακής Θράκης.

Ηλιακό  παρατηρητήριο στο Κλίσετζικ  Πετρωτών

Αξίζει εδώ να γίνει μια περιγραφή του ηλιακού αυτού παρατηρητηρίου (Εικ. 3), που σχετίζεται άμεσα με την ηλιολατρία στον ευρύτερο θρακικό χώρο: Τρία θυσιαστήρια είναι λαξευμένα σε βραχώδες φυσικό έξαρμα που κυκλώνεται από πέτρινο κύκλο. To ένα με νότιο, το δεύτερο με νοτιοανατολικό και το τρίτο με ανατολικό προσανατολισμό. Το τελευταίο προσανατολισμένο ανατολικά, δεχόταν πρώτο τις ακτίνες του ήλιου σε κάθε ανατολή, που είναι η ιδανικότερη χρονική στιγμή για προσευχή όπως μας αποκαλύπτει ο Βιργίλιος, όσο αφορά τη θρησκευτική συμπεριφορά του Φρύγα θρακιώτη Αινεία (Βιργ. Αιν.  8, 68-70).

Σε τμήμα του βορειοανατολικού τεταρτημορίου ο κύκλος γίνεται διπλός, και αμέσως μετά το διπλασιασμό συνεχίζεται με επτά μεγάλους λίθους μέχρι την αρχή του δεύτερου νοτιοανατολικού τεταρτημορίου, που συνεχίζεται με μονή σειρά μικρών λίθων (Εικ. 3,4). Το μισό τμήμα του νοτιοδυτικού τεταρτημορίου γίνεται διπλό, ενώ  το βορειοδυτικό φέρει ίχνη συναφών θεμελιώσεων στο εσωτερικό με ακατανόητη δομή, που μόνο η αρχαιολογική ανασκαφή μπορεί να βοηθήσει για την ερμηνεία τους. Στους γύρω βράχους είναι εμφανή τα μάτια της Θεάς, που  δηλώνουν την  παρουσία της, με το υπερμεγέθες συμφυές έξαρμα που φέρει βωμούς, να αναμένουν την κατάλληλη μέρα της ισημερίας ή του ηλιοστασίου για να γιορτάσουν Ήλιος-Θεός και Μεγάλη γήινη Μητέρα την ιερογαμική τους γονιμοποιό σχέση και τον εορτασμό της έναρξης ή του τέλους της συγκομιδής.

Το βασικό  διαβατήριο τελετουργικό δρώμενο των Θρακών Κικόνων είναι η ιερογαμία. Η εικόνα των ευεργετικών ακτίνων του αρσενικού θεού (Θεός-Ήλιος), που λειτουργεί ως φαλλικό ισοδύναμο της πράξης γονιμοποίησης (ιερογαμίας) της Μεγάλης Γήινης Μητέρας Θεάς,  που συμβολίζεται  ανεικονικά με τους λαξευμένους θρόνους-βωμούς,  ή με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά (οφθαλμικές κόγχες) που λαξεύονται στον βράχο στον οποίο ενσαρκώνεται η θεότητα και θεωρείται από του Θράκες ο τόπος διαμονής της (Kiotsekoglou-Varvounis 2020 : 454-464. Kiotsekoglou-Maglova-Stoev 2020: 337-349)

Το  ιερό της Μεγάλης Μητέρας  Θεάς  στο ύψωμα Καρμί  καγιά  (Βράχος του πεπρωμένου)

Η επιβεβαίωση όσων προανέφερα για τη λατρεία και τον τρόπο απεικόνισης της Μεγάλης  Μητέρας Θεάς βρίσκεται στους θεόρατους βράχους του υψώματος Καρμί καγιά (Εικ. 5), στα πεδινά τμήματα του οποίου υπάρχουν ερείπια θεμελίων με δόμους διατεταγμένους  χωρίς  συνδετικό υλικό (Εικ. 6). Η ποτίστρα (Εικ.7) και τα γύρω

Εικ. 7. Εναπομείναντα ερείπια του  αρχαίου  χωριού  Πετρωτά  με φόντο  την πηγή-ποτίστρα

ρυάκια από την ερειπωμένη εγκατάσταση, επιβεβαιώνουν την  αναφορά του βοσκού της στάνης που μου μετέφερε τις διηγήσεις του παπού του: «πως πρόκειται για το αρχαίο χωριό Πετρωτά, του οποίου οι κάτοικοι τον περασμένο αιώνα μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στο σημερινό χωριό Πετρωτά», δίπλα στο ασβεστολιθικό ύψωμα που αναφέρεται ως ακρόπολη Πετρωτών.

Η ανθρωπόμορφη απεικόνιση της Μεγάλης Μητέρας Θεάς (Εικ. 5) λαξεύτηκε σε βράχο  του υψώματος Καρμί καγιά κατά την αρχαιότητα, προφανώς από τους κατοίκους του χωριού, με απώτερο σκοπό την προστασία τους από την θεότητα που κυριαρχεί στον θεόρατο βράχο, που θεωρείται η κατοικία της. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τον βράχο με την απεικονιζόμενη θεότητα που  δεσπόζει της αρχαίας εγκατάστασης : «Βράχο του πεπρωμένου = Καρμί καγιά». Το  (Κάρμα = δηλώνει μια συγκεκριμένη πράξη, οι συνέπειες της οποίας προσδιορίζουν την ευτυχία ή τη δυστυχία της ανθρώπινης ζωής, πεπρωμένο). Ο «βράχος του πεπρωμένου» αποτελούσε την κατοικία της Μητέρας- Θεάς, ήταν το σύμβολό της, το έμβλημά της, ο δέκτης της εξουσίας της, ο ακλόνητος μάρτυρας μιας θρησκευτικής πράξης, που έλαβε χώρα στο όνομά της. Ο βράχος  προσωποποιείται με τη λάξευση των ματιών και λατρεύεται, εκφράζοντας έτσι την υπερβατική αλήθεια με έμφαση το χθόνιο στοιχείο της Μεγάλης Μητέρας Θεάς,  Δήμητρας  ή  Κυβέλης καθώς ουδεμία επιγραφή εντοπίσθηκε.   Το τοπίο της Θράκης του Αιγαίου είναι έκφραση της φύσης, του μύθου, του μεγαλιθικού πολιτισμού, της ιστορίας· είναι το ανάγλυφο του χρόνου και του χώρου. Η σχέση των Θρακών με το τοπίο, δείχνει ότι και οι δύο ενεργούν στο ίδιο περιπετειώδες πεπρωμένο, με τους Θράκες να το νοηματοδοτούν και να το χρησιμοποιούν, για να εκδηλώσουν τη θρησκευτικότητά τους και τις μεταφυσικές τους πεποιθήσεις.

Βιβλιογραφία

Κιοτσέκογλου 2020: Κιοτσέκογλου Σ., Μεγαλιθικά  μνημεία  της  αιγιακής  Θράκης- μια ανθρωπολογική  προσέγγιση, Διδακτορική διατριβή, Center for Ancient European and Eastern Mediterranean Cultures, Νοτιοδυτικό παν/μιο Neofit Rilski, Blagoevgrad.

Kiotsekoglou-Varvounis 2020 : Kiotsekoglou S., Varvounis M., Sun Worship, Fire Worship and Fertility Ceremonies in Thrace, in Third International Symposium Megalithic Monuments and Cult Practices is organized by the University Research Center for Ancient European and Eastern Mediterranean Cultures, Blagoevgrad, 8-9 September 2020, 454-464

Kiotsekoglou-Maglova-Stoev 2020: Kiotsekoglou S., Maglova P.,Stoev A., Prehistoric Solar Observatory from the Ancient Settlement of Petrota, Hellenic Republic, in Third International Symposium Megalithic Monuments and Cult Practices is organized by the University Research Center for Ancient European and Eastern Mediterranean Cultures, Blagoevgrad, 8-9 September 2020, 337-349

Triantaphyllos 1980: D. Triantaphyllos, Les monuments megalithiques en Trace occidentale, Pulpudeva 4, 1980, 145-163

Τριαντάφυλλος  1980-1981: Τριαντάφυλλος Δ., Τα μεγαλιθικά μνημεία της Δυτικής Θράκης, Θρακικά Xρονικά  36, 1980-1981, 61-64

000000000000000000000

Τα εν λόγω μνημεία, λαξευμένα συνήθως σε ασβεστολιθικά πετρώματα έχουν εχθρό τους το χρόνο, που σε συνδυασμό με την υγρασία και την εναλλαγή της θερμοκρασίας (παγωνιά-ζέστη) τα διαβρώνει και τα καταστρέφει. Ας τα προστατέψουμε, χωρίς να επεμβαίνουμε  με εγχάρακτα γραφήματα ή ρήξη σημείων των βράχων για υποψία εντοπισμού πολύτιμων αντικειμένων, γιατί μόνο καταστροφή θα προκληθεί. Το μόνο πολύτιμο που είχαν οι Θρακιώτες πρόγονοί μας, ήταν η οικονομική τους δυσπραγία (φτώχια), μαζί  με λίγα οικόσιτα και πολύ καρτερικότητα για να επιβιώνουν.

Συμπόσια με κρασί και ψημένο κρέας, θυμίαμα για κατανυκτική ατμόσφαιρα και αγάλματα αφιερωμένα σε θεούς και ημίθεους, σε ένα απόκρημνο σπήλαιο που αποτελούσε λατρευτικό χώρο για τις ημίθεες Νύμφες

Σε μια μικρή απόκρημνη χερσόνησο, ανάμεσα στον όρμο Ελευθερών (Νέα Πέραμος) και στο μικρό φυσικό λιμάνι της Νέας Ηρακλείτσας στην Καβάλα, στις παρυφές του όρους Σύμβολο, κρύβεται ένα σπήλαιο, που κατά τους προϊστορικούς χρόνους ήταν χώρος λατρείας για τις Νύμφες, αυτές τις ιδεατές μορφές, που κατάγονταν από τους θεούς, αλλά δεν ήταν αθάνατες και -σύμφωνα με τη μυθολογία- ζούσαν στην άγρια φύση παίζοντας με την Άρτεμη.

Το ιερό άντρο των Νυμφών αποτελεί ένα λατρευτικό σπήλαιο που μελετάται από Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας και ο προϊστάμενος του γραφείου Βόρειας Ελλάδας, διδάκτορας αρχαιολογίας, Φώτης Γεωργιάδης, το παρουσιάζει σήμερα στο 3ο Συνέδριο Τοπικής Ιστορίας Παγγαίου, που διοργανώνουν ο δήμος Παγγαίου με την Μητρόπολη Ελευθερούπολης, στην Ελευθερούπολη.

«Τα σπήλαια αποτελούν χώρους που κατεξοχήν εξάπτουν την ανθρώπινη φαντασία. Κατά συνέπεια, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης έχουν συνδεθεί με υπερβατικές δυνάμεις και με το θείο. Ένα από τα ιερά σπήλαια της αρχαιότητας είναι αυτό των Νυμφών που βρίσκεται στην επικράτεια του Δήμου Παγγαίου. Τα ανασκαφικά δεδομένα δείχνουν ότι αποτέλεσε θέση ανθρώπινης δραστηριότητας κατά τη νεότερη νεολιθική ΙΙ περίοδο. Αργότερα, από τα τέλη του 7ου αι. π.Χ., δηλαδή μέσα σε μια γενιά από την ίδρυση της γειτονικής Οισύμης, μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους, ήταν ιερό των Νυμφών», αναφέρει στη Voria.gr ο κ. Γεωργιάδης.

Πρόκειται για ένα μικρό σπήλαιο, με μία κύρια ευρύχωρη αίθουσα, τριγωνικού σχήματος, διαστάσεων 13-15 μ. περίπου και ύψους 17 μ. και άλλη μία μικρότερη, δευτερεύουσα. Η διαμόρφωση που παρουσιάζει σήμερα οφείλεται σε εκτεταμένες καταπτώσεις μεγάλων τμημάτων βράχων από την οροφή του ήδη από τον 7ο π.Χ. αιώνα.

Το σπήλαιο ερευνήθηκε πρώτη φορά το 1938 από τον Γεώργιο Μπακαλάκη, τον πρωτοπόρο της αρχαιολογικής έρευνας στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Το 1967 διενεργήθηκε αυτοψία από την Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη και αργότερα η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας -Σπηλαιολογίας διενήργησε ανασκαφική έρευνα, η οποία και αποκάλυψε την ιστορία του.

Σύμφωνα με τον κ. Γεωργιάδη, η παλαιότερη ανθρώπινη δραστηριότητα στο σπήλαιο ανάγεται στην 5η χιλιετία π.Χ., στη νεότερη νεολιθική περίοδο, ενώ η επόμενη περίοδος έντονης δραστηριότητας ξεκινάει τον 7 ο αι. π.Χ., όταν το σπήλαιο γίνεται ιερό των Νυμφών.

Το σπήλαιο – ιερό των Νυμφών ανήκει πιθανότατα στην ύπαιθρο χώρα της αρχαίας Οισύμης, θασιακής αποικίας που ιδρύθηκε, στο τελευταίο τέταρτο του 7ου π.Χ. αιώνα ή λίγο νωρίτερα. Στην ίδια περίοδο χρονολογήθηκε και η πρωιμότερη τροχήλατη κεραμική που βρέθηκε εντός του σπηλαίου κι έτσι συμπεραίνεται ότι το ιερό των Νυμφών ιδρύθηκε πολύ σύντομα μετά την εγκατάσταση της αποικίας, σχεδόν στην πρώτη γενιά των αποίκων.

«Το σπήλαιο ταυτίστηκε ως ιερό των Νυμφών από την επιγραφή μιας μαρμάρινης βάσης αγάλματος του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα που βρέθηκε το 1938 και αναφερόταν στις Νύμφες. Εντοπίστηκαν ακόμη άλλες 3 επιγραφές, που χαρακτηρίζουν τους λατρευτές εταίρους και συμπότες, καθώς και άλλες τρεις λίθινες βάσεις αγαλματίων ή άλλων αφιερωμάτων», επισημαίνει ο κ. Γεωργιάδης.

Οι επιγραφές κάνουν λόγο για ομίλους λατρευτών, για οργανωμένες ομάδες πιστών που πίνουν μαζί στο πλαίσιο της λατρείας των Νυμφών. Τη μαρτυρία αυτή υποστηρίζουν και τα ευρήματα κεραμικής από το σπήλαιο, η πλειονότητα των οποίων προέρχεται από σκεύη που σχετίζονται με την οινοποσία. Και όπως συμβαίνει και σήμερα, η κατανάλωση κρασιού συνοδεύονταν από άφθονο φαγητό, κατά βάση κρέας. Η μελέτη των κατάλοιπων ζωικής προέλευσης που εντοπίστηκαν, οστών που ανήκουν σε οικόσιτα θηλαστικά, κυρίως αιγοπρόβατα αλλά και χοίρους και βοοειδή, πιστοποιεί την τελετουργική κατανάλωση τροφής στον χώρο.

Με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα, οι αρχαιολόγοι μπορούν να αναπαραστήσουν  στοιχεία της λατρείας. «Μπορούμε να φανταστούμε αγάλματα και μαρμάρινες λεκάνες να κοσμούν το ιερό σπήλαιο, ομίλους λατρευτών να καταφτάνουν, θυμιάματα να καίνε, θυσίες, σπονδές και εορταστικά συμπόσια, όλα αυτά να συμβαίνουν σε τούτο το σχετικά άγνωστο μνημείο, σε μια απόμακρη θέση του δήμου Παγγαίου», σημειώνει ο κ. Γεωργιάδης.

Τα πρωιμότερα αγγεία ιστορικών χρόνων που εντοπίστηκαν στο σπήλαιο είναι κορινθιακά και χρονολογούνται στη μεταβατική περίοδο, στο 630/25-610/05 π.Χ.. Κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα, το ιερό κοσμούσαν αγάλματα αφιερωμένα από τους πιστούς. Σημαντικά στοιχεία του λατρευτικού τελετουργικού ήταν οι θυσίες και οι συνεστιάσεις, όπως πιστοποιείται τόσο από τις επιγραφικές μαρτυρίες και την παρουσία των διατροφικών κατάλοιπων, όσο και από τη λεπτή κεραμική, η οποία αποτελείται κυρίως από αγγεία πόσης, αλλά και εμπορικούς αμφορείς. Στο σπήλαιο τελούνταν σπονδές και γινόταν χρήση θυμιάματος. Στις επιγραφές γίνεται μνεία της προσφοράς «πελάνου», ενός τελετουργικού μείγματος σιταριού, μελιού και λαδιού, ενώ οι λατρευτές αποκαλούνται «εταίροι» και «συμπόται».

Κατά την ανασκαφική έρευνα του σπηλαίου βρέθηκαν τρία θραύσματα πήλινων ειδωλίων  και ένα θραύσμα πήλινης προτομής. Το κεφάλι ειδωλίου καθιστής γυναικείας μορφής, σύμφωνα με την κεραμική του ύλη, είναι πιθανότατα επείσακτο από εργαστήριο της Ανατολικής Ελλάδας και χρονολογείται στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα. Επιπλέον, εντοπίστηκε και ένα πήλινο γυναικείο ειδώλιο ύστερων κλασικών-ελληνιστικών χρόνων, που χρονολογείται στο β΄ μισό του 4ου- α΄ μισό του 3ου αι. π.Χ.

Τα σπήλαια ως ιερά

Σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο, αν και υπάρχουν λίγα σπήλαια με λατρευτική χρήση ήδη από το 10ο π.Χ. αιώνα (π.χ. το σπήλαιο της Πόλης στην Ιθάκη ή το σπήλαιο-ιερό του Διονύσου και των Νυμφών στην Καλλιθέα Χαλκιδικής), η χρήση αυτή διαπιστώνεται κατά κύριο λόγο στην αρχαϊκή εποχή. Στη συνέχεια, κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, κυρίως στη μέση και ύστερη ελληνιστική περίοδο, παρατηρείται μια ύφεση στη χρήση των σπηλαίων ως χώρων λατρείας, κάτι που συμβαίνει στα σπήλαια της Αττικής, όπου διαπιστώνεται μείωση της δραστηριότητας. Αργότερα, κατά τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους, παρατηρείται αρχαιολογικά νέο αυξημένο ενδιαφέρον για τα σπήλαια σε αρκετές περιοχές .

Το μοτίβο αυτό, της εγκατάλειψης ή της μείωσης της δραστηριότητας στα ιερά που βρίσκονται σε σπήλαια, μπορεί να γίνει κατανοητό μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της δραστηριότητας στα αγροτικά ιερά τοπικού χαρακτήρα. Αντίθετα, στους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους και στην πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο διαπιστώνεται κάποια μείωση της πυκνότητας των αρχαιολογικών θέσεων στην ύπαιθρο, στοιχείο της οποίας αποτελεί η εγκατάλειψη των περισσότερων μικρών αγροτικών ιερών. Αρκετά από αυτά τα εγκαταλελειμμένα ιερά ενεργοποιήθηκαν εκ νέου κατά την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο.

Σύμφωνα με τον κ. Γεωργιάδη, το κενό αυτό με την εγκατάλειψη πολλών αγροτικών ιερών έχει την ερμηνεία του στη μεγάλη μείωση της κατοίκησης και της εν γένει ανθρώπινης δραστηριότητας στην ύπαιθρο κατά τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους, που φαίνεται πως συνδέεται με την δημογραφική κάμψη της Μακεδονίας.

Η αρχαία Οισύμη που λάτρευε τη θεά Αθηνά

Το σπήλαιο-ιερό των Νυμφών ανήκει στην ύπαιθρο χώρα της αρχαίας Οισύμης , η οποία βρίσκεται στην απέναντι, τη νότια, πλευρά του κόλπου των Ελευθερών. Η Οισύμη, θασιακή αποικία είχε ιδρυθεί σε μια θέση με πλούσιους φυσικούς πόρους. Βρίσκεται σε ένα φυσικό λιμάνι, σε μια εύφορη περιοχή , κοντά σε μεταλλοφόρα εδάφη με πυκνά δάση.

Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα, η αποικία ιδρύθηκε στα τέλη του τρίτου ή στο τελευταίο τέταρτο του 7ου αι. π.Χ.  Ο Όμηρος κάνει αναφορά στην πόλη, μαρτυρία που επιτρέπει την υπόθεση ότι υπήρχε πριν από την άφιξη των αποίκων.

Μάλιστα, οι ανασκαφές στην ακρόπολη εντόπισαν προ-αποικιακό στρώμα της πρώιμης εποχής του Σιδήρου. Η ακρόπολη, που καταλαμβάνει έναν οχυρό λόφο, περιέκλειε τον αρχαϊκό ναό, του οποίου έχουν εντοπιστεί δύο οικοδομικές φάσεις, του τέλους του 7ου και των αρχών του 5ου π.Χ. αιώνα. Η παρουσία ευρημάτων του 4ου π.Χ. αιώνα είναι σποραδική, ενώ υπάρχει σημαντική επίχωση του 2ου π.Χ. αιώνα που δηλώνει έντονη δραστηριότητα κατά τη χρονική αυτή περίοδο. Από τον 1ο αιώνα π.Χ. ως τον 3ο μ.Χ. αιώνα υπάρχουν μόνο λιγοστά ευρήματα. Η πόλη συνέχισε να ζει ως την ίδρυση της παρακείμενης Ανακτορούπολης στους βυζαντινούς χρόνους . Οι ανασκαφείς της Οισύμης ταύτισαν τη θεότητα που λατρευόταν στο ναό της ακρόπολης με την προστάτιδα της πόλης Αθηνά.

* Οι φωτογραφίες ανήκουν στο υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και παραχωρήθηκαν από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας

Μαρία Ριτζαλέου

Voria.gr