Βιβλιοκριτική

Το βιβλίο «Οι τελευταίοι υπερασπιστές της Χριστούπολης» του Συμεών Μαυρίδη, ήταν μια έκδοση που αποτύπωσε την στροφή του συγγραφέα στην τοπική ιστορία της περιοχής μας και μάλιστα την περίοδο των έσχατων βυζαντινών χρόνων, πριν την έλευση της Οθωμανικής λαίλαπας. Τώρα συνεχίζει με μια νέα έρευνα στην ιστορική πόλη του Περιθωρίου, τα αρχαία Άβδηρα, έτσι όπως εξελίχθηκαν τα βυζαντινά χρόνια και συγκεκριμένα την ίδια εποχή με τους τελευταίους αιώνες της βυζαντινής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή μας.

Στην μελέτη για την Χρυστούπολη ο κ. Μαυρίδης επιλέγει δυο ιστορικά πρόσωπα, δυο βυζαντινούς αξιωματούχους οι οποίοι διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο και φτάνοντας στο τέλος της ζωής τους, έχουν εξασφαλίσει την ίδρυση της Μονής Παντοκράτορα στο Άγιο Όρος, η οποία δεν λειτουργεί απλά ως το τελευταίο καταφύγιο των τελευταίων ηγετών της Χριστούπολης, αλλά αποτελεί και μια κιβωτό της ιστορικής μνήμης της Χριστουπόλεως, αφού διασώζονται εκεί οι τελευταίες σελίδες της ιστορίας της Χριστώνυμου πολιτείας.

Στην νέα του έκδοση επιλέγει και πάλι ένα ιστορικό πρόσωπο, σε κρίσιμο για τις εξελίξεις ρόλο, τον Giovanni Adorno και αναλύοντας τον βίο του περνούν και τα ιστορικά γεγονότα.

Στο σχετικό δελτίο Τύπου αναφέρει ότι «Το Περιθεώριον, ιστορική μητρόπολη, σπουδαίο εμπορικό κέντρο, λιμάνι, κόμβος διοδίων, αλλά και το επίκεντρο μιας μικρής εύφορης πεδιάδας, συνδέθηκε αναπόσπαστα με την ύστερη βυζαντινή ιστορία της Θράκης. Μάλιστα, στα μέσα του 14ου αιώνα αποτέλεσε το μήλο της έριδος ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες φράξιες, του νεαρού αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου και του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού και των συμμάχων τους. Αν και το Περιθεώριο κατελήφθη από τους Οθωμανούς, στα τέλη του 14ου αιώνα, οι Βυζαντινοί το ανέκτησαν ανέλπιστα μετά το 1402 και τη συντριπτική ήττα του Οθωμανού Βαγιαζήτ από τον Μογγόλο Ταμερλάνο, για να το απολέσουν δυστυχώς εκ νέου, λίγα χρόνια αργότερα. Μέσα σ’ αυτόν τον ορυμαγδό των συνεχών ανατροπών αναδύθηκε το «άστρο» του Giovanni Adorno, ο οποίος, από διοικητής μιας κουκκίδας στον χάρτη, της γενοβέζικης Νέας Φώκαιας, κατέστη κύριος ρυθμιστής των εξελίξεων σε όλη τη Βαλκανική και τη Μικρά Ασία.

Ο Giovanni Adorno, τοπικός διοικητής της Νέας Φώκαιας στη Μικρά Ασία και, παράλληλα, μεγαλέμπορος της πανάκριβης στυπτηρίας, κατόρθωσε να γίνει ο κύριος ρυθμιστής του ενδοδυναστικού οθωμανικού εμφυλίου, ενισχύοντας τον Μουράτ Β΄ εναντίον του Μουσταφά Τσελεμπή, έτερο συνδιεκδικητή τού οθωμανικού θρόνου. Στην κορύφωση της διένεξης, ο Adorno έθεσε στη διάθεση του Μουράτ Β΄ τον στόλο του, μεταφέροντας στρατεύματα από τη Μικρά Ασία στη Θράκη, βοηθώντας τον καταλυτικά στην επικράτησή του και στην αναρρίχησή του στη θέση του σουλτάνου.

Για την ενέργειά του αυτή, ο νέος σουλτάνος Μουράτ Β΄ δώρισε, το 1422, την καστροπολιτεία του Περιθεωρίου στον Giovanni Adorno. Με τον τρόπο αυτό, ο Adorno, ο οποίος είχε ήδη συμμετάσχει το 1416 στην ίδρυση της εταιρείας “Societas Folie Nove” για την εκμετάλλευση της στυπτηρίας, αποκτούσε πρόσβαση και σε άλλες περιοχές που παρήγαν και εξήγαν στυπτηρία, όπως τις γειτονικές Σάπες και τη Μαρώνεια. Από την άλλη, όμως, αποτέλεσε μοιραίο πρόσωπο στην πτώση του Βυζαντίου, καθώς βοήθησε στη μεταφορά τεράστιου αριθμού οθωμανικών στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία στη Θράκη μέσω του Ελλησπόντου.

Αφορμώμενη από το γεγονός αυτό, η παρούσα μελέτη έχει ως στόχο να αναδείξει την πλούσια ιστορία της καστροπολιτείας του Περιθεωρίου, το οποίο, ευρισκόμενο ανάμεσα σε Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη, αποτελούσε για αιώνες σημαντικό προμαχώνα των ιστορικών εξελίξεων της περιοχής.

Στοιχεία για τον Συγγραφέα

Ο Συμεών Νικ. Μαυρίδης γεννήθηκε στην Καβάλα. Είναι κατά σειρά πτυχιούχος Νομικής (2005), Κοινωνικής Διοίκησης (2009) και Πολιτικών Επιστημών (2013) του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.

Επιπλέον, διαθέτει μεταπτυχιακό στην Κοινωνική Διοίκηση του ΔΠΘ (2010), στη Δημόσια Διοίκηση του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (2015) και στην Εγκληματολογία του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (2022), καθώς και διδακτορικό δίπλωμα στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του ΔΠΘ (2014).

Έκτοτε, έχει διδάξει σε διάφορα πανεπιστημιακά τμήματα. Έως το 2019 άσκησε, παράλληλα, μάχιμη δικηγορία ως δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω.

Σήμερα, υπηρετεί ως γραμματέας στο Πρωτοδικείο Καβάλας.

Το Καλοκαίρι του 1976, η Θάσος ήταν σίγουρα μια από τις πιο συναρπαστικές γωνιές της Ελλάδας για όσους ασχολούνταν με την αρχαιολογία. Οι ανασκαφικές εργασίες που γίνονταν συστηματικά στο νησί τα τελευταία χρόνια, δεν ήταν απλώς ένα επιστημονικό εγχείρημα. Ήταν μια εμπειρία ζωής για όσους συμμετείχαν σε αυτές.Mια ευκαιρία να ανακαλύψουν την αξία της νεανικής φιλίας, την ιστορία και τον πολιτισμό του νησιού, την καθημερινότητα της τοπικής κοινωνίας και των ανθρώπων της.

Σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, τα μέλη αυτής της μεγάλης αρχαιολογικής παρέας που εκείνο το Καλοκαίρι του 1976 βρέθηκαν στον κατάφυτο νησί της Θάσου μοιράζονται αναμνήσεις, εμπειρίες και εικόνες συγκεντρωμένες σε ένα πολύ ενδιαφέρον τόμο με τίτλο: «Η δική μου Θάσος». Στις 300 και πλέον σελίδες του βιβλίου ξεδιπλώνονται εμπειρίες ζωής, αρχαιολογικές ανακαλύψεις, μνήμες, εικόνες ξεχασμένες, από μια Θάσο που σήμερα δεν υπάρχει αλλά που σημάδεψε όσους είχαν το προνόμιο να την ζήσουν τότε από κοντά και να την αγαπήσουν.

«Μια εποχιακή  λοιπόν ανασκαφή σε έναν προϊστορικό οικισμό του νησιού στην θέση Καστρί στην κοινότητα του Θεολόγου. Την αποτελούσαν έμπειροι αρχαιολόγοι, βοηθούμενοι από μερικούς νεαρούς φοιτητές της Αρχαιολογίας και της Αρχιτεκτονικής, στελεχωμένοι από τα στιβαρά χέρια ντόπιου υποστηρικτικού προσωπικού, που όχι μόνο ενδιαφέρονταν για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και που γνώριζαν όπως κανένας άλλος κάθε σπιθαμή και κάθε ιδιόμορφο χαρακτηριστικό του τόπου τους». Αναφέρει ο ένας εκ των τριών επιμελητών του τόμου, ο διακεκριμένος σήμερα καθηγητής Ανθρωπολογίας του πανεπιστημίου Adelphi της Νέας Υόρκης Αναγνώστης Αγελαράκης.

Η πάντα δραστήρια αρχιτέκτονας και διδάκτωρ της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘ Σαπφώ Αγγελούδη – Ζαρκάδα με καταγωγή από την Θάσο, είναι η δεύτερη επιμελήτρια του τόμου. Μαζί με τον αγαπητό φίλο της, Νώτη, (καθηγητή Αναγνώστη Αγελαράκη), είχαν την ιδέα της έκδοσης ενός βιβλίου που θα περιείχε κείμενα των ανθρώπων εκείνων που το Καλοκαίρι του 1976 βρέθηκαν στην Θάσο υπό την καθοδήγηση της επιτίμου Εφόρου Αρχαιοτήτων κ. Χάϊδως Κουκούλη – Χρυσανθάκη, και όλοι μαζί μοιράστηκαν στιγμές και αναμνήσεις που κρατούν ζωντανές μέχρισήμερα.

Μνήμες και εικόνες μια εποχής που χάθηκε

«Το βιβλίο αυτό που κυκλοφόρησε φέτος το οραματιστήκαμε μαζί με τον Νώτη τα Χριστούγεννα του 2018», τονίζει μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ, η κ. Αγγελούδη-Ζαρκάδα. Σύντομα προστέθηκε σε αυτή την προσπάθεια και ο αρχαιολόγος Στρατής Παπαδόπουλος η συμβολή του οποίου στην προσθήκη νέων συγγραφέων και στην επιμέλεια των κειμένων ήταν καθοριστική. Έτσι, στις αναμνήσεις εκείνης της παρέας που συμμετείχαμε στις ανασκαφές το Καλοκαίρι του 1976, προστέθηκαν και άνθρωποι νεότεροι ηλικιακά που στα μεταγενέστερα χρόνια εργάστηκαν στις ανασκαφές του νησιού, ή στα αρχαιολογικά μουσεία της Θάσου και Καβάλας. Όλοι όμως έχουν ένα κοινό στοιχείο, την μεγάλη αγάπη για την Θάσο και το ιδιαίτερο δέσιμο με αυτό τον ξεχωριστό τόπο».

Συνολικά είκοσιοκτώ συγγραφείς: Έντεκα αρχαιολόγοι (Γεωργία Αριστοδήμου, Τάκης Γραμμένος, Αντώνης Κόντος, Χάιδω Κουκούλη – Χρυσανθάκη, Πηνελόπη Μάλαμα, Δημητρία Μαλαμίδου, Κατερίνα Μπεχτσή, Στρατής Παπαδόπουλος, Βασιλεία Παπαλαζάρου, Χαράλαμπος Πέννας, Σοφία Τσουτσουμπέη – Λόλιου). Επτά καθηγητές και καθηγήτριες αρχαιολογίας (ArthurMuller, Χαράλαμπος Μπακιρτζής, Πλάτων Πετρίδης, Γιώτα Ατζακά, Διονυσία Μίσιου, Αικατερίνη Παπαευθυμίου – Παπάνθιμου Κατερίνα Χρυσανθάκη – Nagle). Ένας καθηγητής ανθρωπολογίας (Αναγνώστης Αγελαράκης). Τρεις αρχιτέκτονες (Σαπφώ Αγγελούδη-Ζαρκάδα, ΤonyKozelj, Αργύρης Μπακιρτζής). Ένας ιστορικός (Κώστας Χιόνης). Ένας συντηρητής (Δημήτρης Σιαμπανόπουλος). Μια ζωγράφος (Αργυρώ Μουτάφη – Αγελαράκη). Δυο λογοτέχνες (Γιάννης Ατζακάς, Γεωργία Τριανταφυλλίδου) και ένας πολιτικός επιστήμων (Παναγιώτης Αγελαράκης). Ο καθένας, παρουσιάζει με τη δική του προσωπική γραφή, τον τρόπο που η  επαφή του με το νησί και τους ανθρώπους του,επηρέασε την μετέπειτα ζωή του.

«Ομολογώ πως το αποτέλεσμα ξεπέρασε τις προσδοκίες μας», επισημαίνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η κ. Αγγελούδη-Ζαρκάδα», τόσο τα μέλη της αγαπημένης αρχαιολογικής παρέας όσο και οι φίλοι – συνάδελφοι που προστέθηκαν μετά, δεν καταγράφουν σε αυτόν τον τόμο μόνο τα αποτελέσματα της δουλειάς τους. Τα κείμενά τους είναι βιωματικά και ορισμένων αυτοβιογραφικά. Ο καθένας μεταφέρει εικόνες που τον σημάδεψαν και εμπειρίες που βίωσε καθώς ζούσε και εργάζονταν στο νησί. Όλοι παρουσιάζουν την εικόνα ενός υπέροχου τόπου που αν και μέχρι σήμερα διατηρεί αρκετά από εκείνα τα στοιχεία, ωστόσο, δυστυχώς, τα περισσότερα χάθηκαν για πάντα στο διάβα της τεχνολογικής εξέλιξης και της τουριστικής ανάπτυξης».

Η αγάπη των ξένων για το καταπράσινο νησί

Ο αναγνώστης του τόμου έχει ίσως την μοναδική ευκαιρία καθώς θα τον διαβάζει να βρει συγκεντρωμένα, τα ήθη, τα έθιμα, την αρχιτεκτονική των σπιτιών, τις λαϊκές παραδόσεις, τους αυθεντικούς κατοίκους του νησιού. Τα κείμενα των συγγραφέων ξεφεύγουν κατά πολύ από το επιστημονικό και αυστηρά επαγγελματικό μοτίβο. Είναι κείμενα σχεδόν εξομολογητικά, συγκινητικά, νοσταλγικά, αστεία, που κρύβουν μέσα τους τόσο πολλές αναμνήσεις και εικόνες απαράμιλλής φυσικής ομορφιάς.

Επίσης, εκείνο που γίνεται φανερό είναι πως οι ξένοι που εργάστηκαν στο νησί το αγάπησαν περισσότερο από όλους. Όπως ο πληθωρικός αρχιτέκτων – μηχανικός Τόνι Κοζέλι (TonyKozelj), με καταγωγή από τη Δαλματία, μέλος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής που όχι μόνο εργάστηκε για χρόνια στο νησί αλλά τελικά ζει μόνιμα σε αυτό. Το κείμενο του διάσημου Γάλλου καθηγητή, πρώην διευθυντή της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής, Άρθουρ Μίλερ (ArthurMuller) που διεξάγει ακόμη  ανασκαφές στο νησί, αποτελεί έναν πραγματικό ύμνο για την Θάσο και τους ανθρώπους του.

Ο τόμος, που εκδόθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου στο πλαίσιο του επετειακού εορτασμού των εκατό χρόνων από την σύσταση της, περιλαμβάνει και ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Οι περισσότερες φωτογραφίες προέρχονται από τα προσωπικά αρχεία των είκοσι οχτώ συγγραφέων, αλλά και από δύο μεγάλες συλλογές του αείμνηστου Θασίτη ερασιτέχνη φωτογράφου Δημήτρη Παπανθίμου, που αξιοποίησε ο καθηγητής Γεώργιος Κυραναστάσης και του εμβληματικού Λαρισαίου φωτογράφου Τάκη Τλούμπα, οι οποίοι αποτύπωσαν με το φωτογραφικό τους φακό μοναδικές στιγμές από την καθημερινή ζωή των κατοίκων του νησιού τις δεκαετίες από το 1950 έως το 1970.

Ο συγκινητικός πρόλογος του τόμου της Σαπφώς Αγγελούδη και το επίγραμμα του Γιάννη Ατζακά, είναι αφιερωμένος στην μνήμη του μεγάλου θασίτη συγγραφέα,  Βασίλη Βασιλικού. Παρά την μεγάλη του επιθυμία να δώσει το «παρών» σε αυτή την σημαντική εκδοτική προσπάθεια, δεν πρόλαβε να την προλογίσει, καθώς  η υγεία του είχε επιδεινωθεί.

Το πόσο καταλυτικό ήταν για την μετέπειτα επαγγελματική και προσωπική πορεία στη ζωή του καθενός, εκείνο το δέσιμο της αρχαιολογικής παρέας του 1976, φαίνεται στον επίλογο της εισαγωγής του καθηγητή Αναγνώστη Αγελαράκη: «Κι αν στο πέρασμα του χρόνου χάσαμε δυστυχώς την πολύτιμη παρουσία φίλων και συναδέλφων, η ανεκτίμητη αξία αυτών των νεανικών χρόνων, οι εμπειρίες και οι μνήμες που αποκτήθηκαν από εκείνα τα χρόνια όπως εν καιρώ διαπιστώσαμε αλλά και η σιγουριά και η ώθηση που μας χάρισε η Θάσος, ήταν εν πολλοίς καθοριστική για το μέλλον. Σαν να είχε σηματοδοτήσει για αρκετούς από εμάς ένα ξεκίνημα από μια Ιθάκη, για άλλους μια διαδρομή και ένα πέρασμα για τα επόμενα βήματα τους, ένα σταυροδρόμι καριέρας, για άλλους ένα εδάφιο για τη διάρκεια της ζωής τους».

Ο Αλέξανδρος ο Μακεδών, υιός του Φιλίππου και της Ολυμπιάδος, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα φαινόμενα της παγκόσμιας ιστορίας. Η αυτοκρατορία του σηματοδότησε το πέρασμα στον μεγάλο ελληνιστικό κόσμο, ο οποίος συντήρησε την ελληνική κυριαρχία και διέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό μέχρι τα βάθη της Ινδίας. Οι δομές αυτού του κόσμου έμειναν κληρονομιά στην αρχαία Ρώμη, το Βυζάντιο, την ανακάμπτουσα Περσία, το Ισλάμ, τους λαούς της κεντρικής Ασίας.

Πάνω από όλα η φωτεινή και ευγενής φυσιογνωμία του ίδιου του Αλεξάνδρου συγκίνησε τους λαούς που τον συνάντησαν. Η πρωτοφανής αυτή εκτίμηση και θαυμασμός για τον κατακτητή έγινε διάθεση οικειοποίησης αλλά και μυθοποίησης. Δίπλα από τον ιστορικό Μέγα Αλέξανδρο δημιουργήθηκε ένας μυθολογικός, ένα ον θείο, ένας ήρωας θαυμαστών, ευτράπελων και υπερφυσικών περιπετειών.

Όσο οι σοφοί και πεπαιδευμένοι μελετούσαν τις ιστορικές μαρτυρίες του Αρριανού και του Πλουτάρχου, οι απλοί άνθρωποι της Ελλάδος, της Αιγύπτου και της Περσίας έπλαθαν κάθε λογής ιστορίες, οι οποίες, με διάφορους τρόπους και στο πέρασμα του χρόνου, έφθασαν από την βόρεια Ευρώπη μέχρι τη νοτιοανατολική Ασία. Πιο διάσημη από αυτές ήταν “ο Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος”, ο οποίος κυκλοφόρησε για αιώνες σε δεκάδες γλώσσες και παραλλαγές.

Ο Αλέξανδρος ήταν φυσικά το πρότυπο των ελληνιστικών βασιλέων (Πτολεμαίων, Σελευκιδών κλπ), και έπειτα των Ρωμαίων. Η σύγκλιση των πολιτισμών και των πολιτικών ιδεολογιών (θείος ηγεμόνας, κοσμοκρατορική βασιλεία, ελληνική γλώσσα, ρωμαϊκό δομή) στο πρόσωπο του Βυζαντίου υπήρξε απόλυτη και θεαματική. Τη συναρπαστική αυτή συνάντηση ιστορεί, με μεγάλη λεπτομέρεια και επιστημονική τεκμηρίωση, το πρόσφατο έργο του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου, “Ο Βυζαντινός Μέγας Αλέξανδρος”, το οποίο κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις.

Πρόγονος των Βυζαντινών αυτοκρατόρων

Ως το επιζήσαν ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το Βυζάντιο έφερε τα διάσημα της οικουμενικής μοναρχίας και συνέχιζε τον πανάρχαιο αγώνα κατά των Περσών. Η πλήρης επικράτηση της ελληνικής γλώσσας και η αδιάκοπη συνέχιση των κλασσικών σπουδών εμπέδωσε το πρότυπο του Αλεξάνδρου ως ιδανικού βασιλέα, άξιου προς μίμηση.

Η ανακτορική ρητορική, η χρονογραφία και η ιστοριογραφία, είναι γεμάτες από πολυάριθμα έργα που επικαλούνται τον Μέγα Αλέξανδρο και καλούν τον εκάστοτε αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης να τον ακολουθήσει στην ανδρεία, την γενναιοδωρία, την εγκράτεια και την φιλανθρωπία. Συγκεκριμένοι αυτοκράτορες, όπως ο Ηράκλειος και οι τρεις μείζονες Κομνηνοί (Αλέξιος, Ιωάννης, Μανουήλ) υμνήθηκαν ιδιαίτερα ως συνεχιστές του Αλεξάνδρου.

Η θέση της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου ως προδρόμου της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής, διευκόλυνε πολύ την ιδεολογική συσχέτιση του θρόνου του Βυζαντίου με εκείνου της Πέλλας. Σε απόκρυφα κείμενα μάλιστα, ο οικιστής του αρχαίου Βυζαντίου, ο Βύζας από τα Μέγαρα, παρουσιάζεται ως στρατηγός του Αλεξάνδρου. Οι Βυζαντινοί τροποποίησαν ακόμη το αλεξανδρινό μυθιστόρημα ώστε ο Αλέξανδρος να κατακτά την Ρώμη, και όχι η Ρώμη την Ελλάδα!

Η χριστιανική Εκκλησία τήρησε επαμφοτερίζουσα στάση προς τον Μακεδόνα κοσμοκράτορα. Την εποχή εξάπλωσης του Χριστιανισμού, από πολλούς εθνικούς ο Αλέξανδρος τιμάτο ως θεός, και οι ιεράρχες έπρεπε να πείσουν το ποίμνιο για την ανθρώπινη και φθαρτή φύση του. Από την άλλη όμως, οι μεγάλες του αρετές και η ιστορική του σημασία επέτρεψαν μία παράδοξη, αλλά πολύ γόνιμη “βάπτισή” του.

Με πρώτο βήμα την αρχαία ιουδαϊκή παράδοση, πως διερχόμενος από την ανατολή προσκύνησε στον ναό των Ιεροσολύμων, η βυζαντινή λογοτεχνία παρουσίασε έναν Αλέξανδρο “χριστιανό πριν τον Χριστό”, μονοθεϊστή, ο οποίος προχωρά στις κατακτήσεις του με την ευλογία και τη συνδρομή της θείας πρόνοιας. Τούτον τον “εκχριστιανισμένο” Αλέξανδρο οικειοποιήθηκε αργότερα και το Ισλάμ, και τον ονόμασε προφήτη.

Στο δημώδες μυθιστόρημα με τις φανταστικές περιπέτειες του Αλεξάνδρου, προστέθηκαν οι αποκαλυπτικές προφητείες της εποχής. Στα όρια του κόσμου των ανθρώπων, πέρα στα βάθη της Ασίας, ο Μέγας Αλέξανδρος αντιμετώπισε τερατώδεις φυλές θηρίων και ανθρωποφάγων βαρβάρων, τα οποία απέκλεισε πίσω από μαγικές πύλες. Αυτοί οι λαοί, ταυτισμένοι με τα βιβλικά σατανικά γένη Γωγ και Μαγώγ, θα ελευθερωθούν από την φυλακή τους στις έσχατες ημέρες, ως ο στρατός του Αντιχρίστου, και θα καταστρέψουν την οικουμένη.

Εδώ ο Αλέξανδρος ταυτίζεται έμμεσα με το “Κατέχον”, την δύναμη η οποία σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο εμποδίζει και καθυστερεί την κυριαρχία των δυνάμεων της ανομίας πάνω στον κόσμο, μέχρι να έλθει το πλήρωμα του χρόνου. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και άλλοι θεολόγοι των μέσων χρόνων απέδιδαν αυτήν την εσχατολογική αποστολή στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία – για αυτό όταν έπεσε η Πόλη το 1453, ή όταν καταλύθηκε η Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία του Γερμανικού έθνους το 1806, πολλοί άνθρωποι φοβήθηκαν πως ήλθε το τέλος του κόσμου. Στον εσχατολογικό του ρόλο ο Αλέξανδρος γίνεται η προτύπωση του προφητευόμενου “Τελευταίου Αυτοκράτορα” του Βυζαντίου, τον οποίο μετά την άλωση διαδέχθηκε ο “Μαρμαρωμένος Βασιλιάς”.

Ο Αλέξανδρος και το ιπτάμενο άρμα

Ένα μεγάλο μέρος του έργου του Δ. Κουγιουμτζόγλου αφιερώνεται στην επίδραση του Αλεξάνδρου στην βυζαντινή τέχνη. Το βιβλίο συνοδεύεται από πλούσια εικονογράφηση και πολυάριθμα σχέδια του ίδιου του συγγραφέα, που αποδίδουν κοσμήματα, στέμματα, σφραγίδες και άλλα αντικείμενα με παραστάσεις του Μακεδόνα βασιλιά. Η πιο αγαπητή απεικόνιση ήταν το αποκορύφωμα του φανταστικού μυθιστορήματος, η ανάληψη του Αλεξάνδρου στον ουρανό, σε ένα άρμα το οποίο έσυραν γρύπες, αρχαία μυθικά πλάσματα με σώμα λιονταριού και φτερά και κεφάλι αετού.

Η πτήση του Αλεξάνδρου, από την μία πλευρά τον κηρύσσει κυρίαρχο των αιθέρων, του πνευματικού κόσμου, και συμβολίζει την ηθική του άνοδο προς την αρετή και τον παράδεισο. Από την άλλη όμως, αποτελεί υπενθύμιση μέτρου και ταπεινότητας, καθώς ο στρατηλάτης εγκαταλείπει την πτήση του, ύστερα από ουράνια προειδοποίηση να μην υπερβεί τα όρια της ύβρεως.

Ο μυθικός, βυζαντινός Μέγας Αλέξανδρος, πέρασε στην συνείδηση του ελληνικού λαού τα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ως υπενθύμιση ενός παρελθόντος δόξας και ισχύος, όταν οι “Ρωμαίοι” (οι Έλληνες αρχαίοι και νέοι) νίκησαν και τους “Ρωμάνους” (αρχαίοι Ρωμαίοι και μεσαιωνικοί Λατίνοι) και τους “Πέρσες” (Τούρκους). Το μυθιστόρημα, γνωστό ως “Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου”, έμεινε αγαπημένο λαϊκό ανάγνωσμα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, ενώ προφητείες στο όνομα του Αλεξάνδρου κυκλοφορούσαν τον καιρό του Μακεδονικού αγώνα, υποσχόμενες την προσεχή απελευθέρωση της πατρίδας του Έλληνα κατακτητή.

Σαν νεαρός ναύτης, ο Κανάρης έκλαιγε διαβάζοντας την Φυλλάδα, ενώ ο Ιωάννης Πρίγκος (1725-1789), έμπορος και συλλέκτης βιβλίων στο Άμστερνταμ, έκανε τα “παράπονά” του στον Θεό: «Διότι ούλοι να έχουν τα βασίλειά τους και οι Ρωμαίοι να είναι σκλάβοι του Τούρκου;… Μεγάλο κακό έπαθαν οι Ρωμαίοι ορθόδοξοι χριστιανοί!… Ασήκωσε, Θεέ μου, έναν άλλον Αλέξανδρον, ως πότε εκείνος τους Πέρσας έδιωξε από την Ελλάδα, έτζι και αυτόν τον τύραννο να τον διώξει, να λάμψει πάλε η χριστιανοσύνη στους τόπους της Ελλάδος καθώς και πρώτα».

Από αυτήν την μακραίωνη λαϊκή παράδοση δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτα. Μόνο η αδελφή του Αλεξάνδρου, η γοργόνα Θεσσαλονίκη, να ρωτά τα καράβια: «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;», και η πάλη με το καταραμένο φίδι στην γνωστή παράσταση του Καραγκιόζη, όπου ο ήρωάς μας κράζει μέσα στην μάχη: «Βόηθα Χριστέ και Παναγιά, κι εσύ Αγία Ειρήνη, για να σκοτώσω το θεριό, να φέρω την ειρήνη» – προς μεγάλη έκπληξη του σύγχρονου κοινού.

Το βιβλίο του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου, πέρα από την επιστημονική γνώση για μία σημαντική πτυχή της βυζαντινής τέχνης και ιδεολογίας, ανοίγει ένα παράθυρο σε ένα μισοσβησμένο, μα πολύτιμο μονοπάτι της λαϊκής μας παράδοσης και της διαχρονικής εθνικής αυτογνωσίας.

Όσο και εάν δεν ήξεραν την ακριβή ιστορία του πραγματικού Αλεξάνδρου, οι Έλληνες ζούσαν και αγωνίζονταν κάτω από την βαριά, προστατευτική του σκιά. Στις αρχές του 17ου αιώνα, ο Βεστιάρης Σταυρινός, ακόλουθος στην αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας Μιχαήλ του Γενναίου, περιγράφει μία (μυθοποιημένη) μάχη μεταξύ 300 Ελλήνων πολεμιστών (προσοχή στον αριθμό!) και μίας αναρίθμητης στρατιάς Τατάρων. Μπροστά στον εχθρό, οι μαχητές θυμούνται από ποια γενιά κρατάνε:

«Αλέξανδρος ο βασιλεύς, όλη την οικουμένη,

με τους Ρωμαίους ώρισεν, διατ’ ήσαν ανδρειωμένοι

κι ημείς να γένωμεν δειλοί οπίσω να στραφούμεν;

Αν Μακεδόνες ήμεσθεν σήμερον ας φανούμεν

σήμερον ας τιμήσωμεν και γένος και πατρίδα

ή σήμερ’ ας παιθάνομεν χωρίς άλλην ελπίδα» [1]

Αλέξανδρος. Μάριος Νοβακόπουλος

Δημήτρης Κ. Κουγιουμτζόγλου, Ο Βυζαντινός Μέγας Αλέξανδρος

Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2024. Σελίδες 584.

[1] Νικόλαος Δημητριάδης, “Ιστορικές αφηγήσεις για τον ηγεμόνα Μιχαήλ τον Γενναίο”, Νέος Ερμής ο Λόγιος, τ. 22, Άνοιξη 2021, σελ. 166-179.

πηγη:slpress 

Αποχαιρέτησε τον θυμό που ένοιωθε ως κακοποιημένο παιδί, βρήκε τη δύναμη να θεραπεύσει το τραύμα και να βοηθήσει με τη σειρά της άλλους ανθρώπους ως ψυχοθεραπεύτρια και κοινωνική λειτουργός.

” Αλεξάνδρα από τα 8 έως τα 18″ είναι ο τίτλος του βιβλίου της Αλέκας Μπαφατάκη-Παπαιωακείμ (εκδόσεις Kappa Books) που παρουσιάστηκε σήμερα στο Βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης, στη Θεσσαλονίκη. Εκεί η συγγραφέας , μοιράστηκε με το κοινό στοιχεία του βιβλίου που αφορούν στην παραμονή της, από τα 8 έως τα 18 της χρόνια στην Παιδόπολη Καβάλας.

«Στα 8 μου χρόνια πήγα στην Παιδόπολη Καβάλας «Αγιος Γεώργιος». Η ζωή μου εκεί περιγράφεται στο βιβλίο , έζησα τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια, πέτρινα χρόνια, χωρίς συναισθήματα. ΄Η μάλλον όχι, τα συναισθήματά μου ήταν εκεί αλλά ήταν φόβος, ντροπή και ενοχή» αναφέρει η κ.Μπαφατάκη.

Περιέγραψε ότι πέρασε πάρα πολύ δύσκολα χρόνια, νομίζοντας ότι δεν θα φύγει ποτέ από εκεί όπου «η τρυφερότητα και η αγάπη ήταν σαν μια σακούλα στα σκουπίδια».

«Όταν με έλεγε κάποιος «Αλεξάνδρα», έλεγα είσαι, σαν να ΄ταν βρισιά. Πολλά χρόνια τρόμαζα να ακούω το όνομα μου γιατί όταν με φώναζε η διευθύντρια της Παιδόπολης, πάγωνα και έτρεμα. Εκεί όμως τα παιδιά δεν έκλαιγαν, δεν άκουγες κλάμα παιδιού ποτέ, μόνο βουβά κλαίγαμε» είπε χαρακτηριστικά μιλώντας για τα πιο δύσκολα χρόνια της ζωής της.

«Θυμάμαι μια παρέλαση της 25ης Μαρτίου που περιμέναμε στη γραμμή να ξεκινήσουν οι ομάδες, με κάποιες κυρίες λίγο πιο εκεί, που περίμεναν να δούνε την παρέλαση. «Τα καημένα τα ορφανά», λέγανε, και μας κοίταγαν με λύπη.

«Εμείς δεν είμαστε ορφανά, έχουμε μάνα τη βασίλισσα και μπαμπά το βασιλιά» τους απάντησε μία από τα κορίτσια. «Ναι, βέβαια», είπε η γυναίκα και οι κυρίες γύρω της συμφώνησαν κουνώντας όλες μαζί τα κεφάλια τους καταφατικά. Αυτό είναι ένα ανέκδοτο που το θυμόμαστε συχνά, όσοι περάσαμε από εκείνη την παρέλαση. Λίγοι, όμως, μπορούμε να γελάσουμε με την ανάμνηση».

Στα 18 της πήγε στην Αθήνα και φοίτησε στη Σχολή Κοινωνικών λειτουργών της Χ.Ε.Ν. και στα επόμενα 50 χρόνια εργάστηκε ως κοινωνική λειτουργός και ψυχοθεραπεύτρια στο Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, στον Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας , εθελοντικά στην Αντλεριανή εταιρία και ως συντονίστρια ομάδων υποστήριξης.

«Σαν άτομο, μπήκα σε θέση θύματος πολλές φορές στην προσωπική μου ζωή, σαν επαγγελματίας ποτέ. Το πρόγραμμα της ζωής μου ήταν να κάνω παιδιά που δεν θα πάνε στο ίδρυμα και να μπορώ να δίνω στους ανθρώπους».

Η κ.Μπαφατάκη άρχισε να γράφει όπως είπε, για την ίδια, ήθελε να πει την ιστορία της γιατί την ενοχλούσε πάντα όταν μιλούσαν για τα κακοποιημένα παιδιά σαν να είναι χαμένα καθώς θεωρεί ότι αυτοί που κακοποιήθηκαν μπορούν να αντιμετωπίσουν και να χαρούν τη ζωή. Η παρουσίαση του βιβλίου ” Αλεξάνδρα από τα 8 έως τα 18″ έγινε από την δημοσιογράφο Δήμητρα Κεχαγιά και την ψυχοθεραπεύτρια Λία Ζωγράφου.

.

*Επισυνάπτεται το εξώφυλλο του βιβλίου

Οι Εναλλακτικές Εκδόσεις, ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Καβάλας, ο Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ», ο Ο.Δ.Ε.Γ Καβάλας και η Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας παρουσιάζουν την Τετάρτη 2 Οκτωβρίου 2024 στις 19:30 το βιβλίο του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου:

“Ο Βυζαντινός Μέγας Αλέξανδρος“

Θα μιλήσουν:

Κωνσταντίνος Γεωργιάδης, θεολόγος (Δρ) – Νομικός (ΜΑ) ΑΠΘ / Διευθυντής 1ου Λυκείου Καβάλας

Μιχάλης Λυχούνας, αρχαιολόγος

Γιώργος Καραμπελιάς, συγγραφέας

& ο συγγραφέας του βιβλίου

Συντονιστής: Θεόδωρος Σπανέλης, δημοσιογράφος

στην αίθουσα εκδηλώσεων «Βασίλης Βασιλικός», Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας, Κασσάνδρου 6

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Ποιες είναι οι ρίζες του βυζαντινού Μεγαλέξανδρου;

Πώς πέρασε η μορφή του και πώς προβλήθηκε στη βυζαντινή λογοτεχνία, ιστοριογραφία, ρητορική, επιστολογραφία, στρατηγική, τέχνη, παράδοση και θεολογία;

Γιατί απεικονίστηκε να ανέρχεται ψηλά στους αιθέρες και ποια είναι τελικά η πραγματική υπόστασή του;

Τα επιτεύγματα του Αλέξανδρου σε συνδυασμό με τον ηρωισμό του, την αποφασιστικότητα και τόλμη του, τις περίλαμπρες στρατιωτικές νίκες του στα βάθη της Ασίας τον κατέστησαν διαχρονικό και παγκόσμιο πρότυπο ήρωα, ανίκητου στρατηλάτη, σοφού ηγεμόνα, και βεβαίως, για τους Έλληνες, κορυφαίο εκπρόσωπο του μεγαλείου του ελληνισμού. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο που οι τελευταίοι διαχρονικά, από την αρχαιότητα στο Βυζάντιο και στις νεότερες φάσεις της ιστορίας τους, τον είχαν πάντα ως παράδειγμα και σημείο αναφοράς.

Με τις προτεινόμενες προσεγγίσεις και ερμηνείες το έργο στοχεύει να πυροδοτήσει μια συζήτηση για ένα θέμα που αξίζει περισσότερη προσοχή από την έρευνα και περισσότερη γνώση από το ευρύ κοινό, γιατί συμπληρώνει και εμπλουτίζει την εικόνα που ο μέσος Έλληνας συνήθως έχει για το βυζαντινό του παρελθόν, στοιχείο αυτογνωσίας κρίσιμο για την εποχή που ζούμε, εποχή ιδεολογικής κρίσης και διάλυσης των παραδοσιακών ιστορικών ταυτοτήτων. Και εδώ πιστεύω ότι ο αρχαίος αυτός αλλά και βυζαντινός βασιλιάς μας έχει κάτι να μας πει.

***

Με την αξιοποίηση τεκμηρίων από τις γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά ευρήματα, στο παρόν σύγγραμμα επιχειρείται για πρώτη φορά  μια συστηματική καταγραφή και αποτύπωση της συνολικής πρόσληψης του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Βυζάντιο, με μια μικρή εισαγωγική αναφορά στην  κληρονομιά της αρχαιότητας. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην περιγραφή και ερμηνεία της βυζαντινής παράστασης της ανόδου του Αλέξανδρου στον ουρανό συγκριτικά και με τις αντίστοιχες παραστάσεις από την υπόλοιπη μεσαιωνική Ευρώπη.

*****

Ο Δημήτρης Κουγιουμτζόγλου γεννήθηκε το 1974 στην Καβάλα. Σπούδασε στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., με ειδίκευση σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στην αρχαιολογία και με ενεργό συμμετοχή σε ανασκαφές στη Βόρεια Ελλάδα ως ασκούμενος φοιτητής και ως συμβασιούχος αρχαιολόγος. Διορίστηκε με τις εξετάσεις του Α.Σ.Ε.Π. στη Μέση Εκπαίδευση ως καθηγητής φιλόλογος. Κατά τη διάρκεια της πενταετούς απόσπασής του στη Μόσχα, δίδαξε ελληνική γλώσσα και πολιτισμό στα πανεπιστήμια Λομονόσοφ και Διεθνών Σχέσεων, στο Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού και στον Ελληνικό Σύλλογο Μόσχας, δίνοντας παράλληλα σειρά ανοιχτών στο κοινό διαλέξεων για την ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδας, με έμφαση στη Μακεδονία. Έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις του σε συνέδρια, σεμινάρια και ημερίδες αρχαιολογικού, ιστορικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα και έχει δημοσιεύσει άρθρα και μελέτες ιστορικού, αρχαιολογικού και εκπαιδευτικού περιεχομένου σε πρακτικά συνεδρίων, σε εκπαιδευτικούς ιστότοπους, σε εφημερίδες και περιοδικά (Νέος Ερμής ο Λόγιος, Άρδην, Νέο Υπόστεγο κ.α.). Είναι διπλωματούχος ξεναγός της Σχολής Ξεναγών Θεσσαλονίκης. Καρποί της υπερδεκαετούς μελέτης του πάνω στη μεταθανάτια μνήμη και πρόσληψη του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελούν μια σειρά από άρθρα και εισηγήσεις, το βιβλίο «Ο Μέγας Αλέξανδρος του Ελληνισμού: Αρχαιότητα, Βυζάντιο, Νεότερη και Σύγχρονη Ελλάδα» (εκδ. Σαΐτα, 2016) και το ανά χείρας βιβλίο.

Το νέο εξαιρετικό συγγραφικό πόνημα του καβαλιώτη ιστορικού – ερευνητή Δημήρη Κουγιουμτζόγλου

Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Η δεύτερη απόπειρα για την δημιουργία μιας ελληνική αυτοκρατορίας έγινε από τον Αλέξανδρο Γ, τον Μακεδόνα και ήταν πετυχημένη. Για δύο λόγους. Ο ένας λόγος ήταν ότι ο νεαρός Μακεδόνας Βασιλιάς μέσα σε δέκα χρόνια κατατρόπωσε την Περσική Αυτοκρατορία, κάτι αδιανόητο για τα δεδομένα εκείνης της εποχής, γι’ αυτό και κρίθηκε από την ιστορία ως άθλος. Ο δεύτερος λόγος ήταν το γεγονός ότι τα 33 χρόνια του Αλεξάνδρου ήταν αρκετά για να δομηθεί ένας ιστορικό – μυθολογικό αφήγημα που πρόσφερε τις αναγκαίες βάσεις για να δομηθούν από εκεί και μετά όλες οι αυτοκρατορίες της Ευρώπης. Η Ρώμη αντέγραψε τόσο πολλά στοιχεία από την Ελληνιστική Αυτοκρατορία – καθώς μέσα σε λίγα χρόνια μεταλλαχθηκε από Ελληνική σε Ελληνιστική – που ακόμη η Ιστορία δεν μπόρεσε να αποτιμήσει το μέγεθος αυτής της αντιγραφής. Σε αυτή την εξελικτική της «αυτόκρατορικς πορείας» δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία – πιο οικίος σε εμάς ο όρος της Βυζαντινής Αυτοκρατόριας – η οποία αν και θεωρουμε ότι λόγω χριστιανισμού διέκοψε κάθε σχέση με την αρχαία Ελλάδα, αυτό είναι μέγα πλάνη. Στην ΑΛΕΞΙΑΔΑ η Άννα Κομνηνή σημειώνει ότι οι θύραθεν παιδεία της εποχής της περιελάμβανε και τα ομηρικά έπη – θα μπορούσαν να προσπεράσουν τον Μέγα Αλέξανδρο; Όχι βέβαια, πολλώ δεν όταν και η ίδια η Ορθόδοξη Εκκλησία αναγνώρισε στο Αλέξανδρο ρόλο προφήτη, που εκπλήρωσε το θεϊκό θέλημα ενοποίησης την Ευρώπη με την Ασία, για να εξαπλωθεί η νέα θρησκεία.

Επίσης κανείς δεν αμφισβήτησε ποτέ την Θεϊκή υπόσταση του Αλεξάνδρου και ίσως είναι η μόνη ιστορική προσωπικότητα που συνέβη αυτό, γι’ αυτό και στην τέχνη δεν πέρασε ο Αλέξανδρος ως νεκρός – με εξαίρεση την αγιογραφία με τον Αγ. Σισώη, αλλά ως έχοντας αναληφθεί στους ουρανούς ως θεός. Είναι γνωστή η εικόνα του Αλέξανδρου επάνω σε ένα άρμα που το σέρνουν δυο γύπες και οδεύει προς την κατοικία των θεών. Ακόμη και στην ζωφόρο του Τύμβου Καστά, που ακόμη δεν έχει δημοσιευθεί, αλλά υπάρχει αποκλειστικό σχετικό δημοσίευμα στο ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ, στο τέλος της παράστασης,  ο «νεκρός» κάθετε στο νεκρόδειπνο επάνω στον Όλυμπο με τους Θεούς. Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο ότι η αρχιτεκτονική του Τύμβου Καστά, περιλαμβάνει τις αναγεννητικές ηλιακές ακτινες του ήλιου του Χειμερινού Ηλιοστασίου καθώς αυτές φωτίζουν το σώμα του «ανέσπερου νεκρού» στις 21 Δεκεμβρίου. Ποιος θα μπορούσε να είναι ο «ανέσπερος νεκρός» αν όχι ο Αλέξανδρος που αναλήφθηκε στους ουρανούς; Στο Πάριο Χρονικό υπάρχει μόνο ένας στίχος  σχετικά με το επίγειο τέλος του Αλεξάνδρου, όπου αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «  Από την μεταλλαγή του Αλεξάνδρου και ο Πτολεμαίος κυρίευσε την Αίγυπτο, έτος 60» (ἀπὸ τῆς Ἀλεξάν[δ]ρου μεταλλαγῆς καὶ Πτολεμαίου Αἰγύπτο[υ] 109a κυριεύσεως ἔτη). Τι να σημαίνει άραγε το «ΜΕΤΑΛΛΑΓΗ» είναι ένα θέμα που δεν έχει αναλυθεί ακόμη.

Τα παραπάνω είναι μερικές σκέψεις με αφορμή το εξαιρετικό συγγραφικό – ερευνητικό έργο του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου που θα τον λατρέψουν όχι μόνο όσοι μελετάνε και εντυφούν στο φαινόμενο της παγκόσμιας ιστορίας, τον Μέγα Αλέξανδρο, αλλά και όλοι οι άλλοι που θα βρουν σε αυτό ένα ενδιαφέρον και συναρπαστικό κείμενο για τον μοναδικό που δικαιούται τον τίτλο ΜΕΓΑΣ, καθώς όλοι οι άλλοι ήταν απλά μίμοι.

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου αναφέρει:

«Ποιες είναι οι ρίζες του βυζαντινού Μεγαλέξανδρου; Πώς πέρασε η μορφή του και πώς προβλήθηκε στη βυζαντινή  λογοτεχνία, ιστοριογραφία, ρητορική, επιστολογραφία, στρατηγική, τέχνη, παράδοση και θεολογία;  Γιατί απεικονίστηκε να ανέρχεται ψηλά στους αιθέρες και ποια  είναι τελικά η πραγματική υπόσταση του; Με την αξιοποίηση τεκμηρίων από τις γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά ευρήματα, στο παρόν σύγγραμμα επιχειρείται για πρώτη φορά  μια συστηματική καταγραφή και αποτύπωση της συνολικής πρόσληψης του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Βυζάντιο, με μια μικρή εισαγωγική αναφορά στην  κληρονομιά της αρχαιότητας.  Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην περιγραφή και ερμηνεία της βυζαντινής παράστασης της  ανόδου του Αλέξανδρου στον ουρανό συγκριτικά και με τις αντίστοιχες παραστάσεις από την υπόλοιπη μεσαιωνική Ευρώπη»

Επίσης δημοσιεύουμε τα περιεχόμενα του βιβλίου γιατί θα δίνει μια εικόνα των θεμάτων που διαπραγματεύεται ο συγγγραφέας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.

Ευχαριστίες.                                                                                                                                          15

Εισαγωγή.                                                                                                                                              17

Μέρος  Α΄. Η κληρονομιά της αρχαιότητας.

1. Γενικές επισημάνσεις. 23
2. Οι αρχαίες πηγές της βυζαντινής πρόσληψης του Αλέξανδρου. 27
3. Η Διήγηση του ψευδο-Καλλισθένη. 33

Μέρος  Β΄. Ο Μέγας Αλέξανδρος στο Βυζάντιο: οι γραπτές πηγές                          

1. Η λαϊκή παράδοση 45
2. Ο Αλέξανδρος στη βυζαντινή λογοτεχνία. 51

2.1. Οι πεζές διασκευές του ψευδο-Καλλισθένη.                                                                          51

2.2. Το έπος «Ἁλέξανδρος ὁ βασιλεύς».                                                                                          62

2.3. Ο Αλέξανδρος στην ακριτική παράδοση.                                                                                 71

2.4. Ποίηση και άλλα έργα λογοτεχνίας.                                                                                         74

3. Θεολόγοι και αποκαλυπτική γραμματεία.                                                                                88
4. Χρονογραφία και Ιστοριογραφία.                                                                                 102           
5. Αυτοκρατορική ιδεολογία και ρητορική. 113

5.1. Οι ρίζες του αλεξάνδρειου προτύπου.                                                                                     113

5.2. Από τον Μέγα Κωνσταντίνο στον Ηράκλειο.                                                                           117

5.3. Ο Αλέξανδρος των Μακεδόνων και των Δουκών.                                                                  127

5.4. Ο Κομνήνειος Αλέξανδρος.                                                                                                        137

5.5. Ο Μέγας Αλέξανδρος στη ρητορική των Αγγέλων και των Λασκαρίδων.                          150

5.6. Ο Αλέξανδρος των Παλαιολόγων.                                                                                          159

5.7. Η αρχαία πορφύρα.                                                                                                                     174

6. Οι Βυζαντινοί λόγιοι και ρήτορες για τον Αλέξανδρο. 179

Μέρος Γ΄. Ο Μέγας Αλέξανδρος στη βυζαντινή τέχνη.                                               

1. Μετάλλια, δίσκοι, λίθοι και ψηφιδωτά. 231
2. Η στήλη του Ηράκλειου –Αλέξανδρου. 234
3. Το κιβωτίδιο του κερασφόρου βασιλιά.  239
4. Βυζαντινή κεραμική. 241
5. Κυνοκέφαλοι. 242
6. Μικρογραφίες χειρογράφων. 245
7. Ένας Πόντιος βασιλιάς ως Νέος Αλέξανδρος. 247

Μέρος  Δ΄. Η άνοδος του βυζαντινού Αλέξανδρου στον ουρανό.                            

1. Το επεισόδιο της ανόδου στον ψευδο-Καλλισθένη. 257
2. Καταγωγικοί μύθοι. 261
3. Τα στοιχεία της απεικόνισης. 271

3.1. Οι γρύπες.                                                                                                                                     271

3.2. Ο βασιλιάς στο ουράνιο άρμα.                                                                                                  278

3.3. Τα κοντάρια με τα δολώματα.                                                                                                    285

4. Παραστάσεις της ουράνιας ανόδου στη βυζαντινή τέχνη. 287

4.1. Ο μαρμαρένιος βασιλιάς.                                                                                                           287

4.1.1. Ένας αρχάγγελος Αλέξανδρος.                                                                                                287

4.1.2. Στις πύλες του ουράνιου βασιλείου.                                                                                     291

4.1.3. Ο Μέγας Αλέξανδρος της Αγίας Σοφίας.                                                                               297

4.1.4 «...ἐχθρῶν νικητής καί παθῶν αὐτοκράτωρ».                                                                      298

4.1.5. Ο Αλέξανδρος της Μάνης και του Μυστρά.                                                                         303

4.1.6. Ο πολεμιστής του Ευρίπου.                                                                                                    306

4.1.7. Στα παραθύρια του Οίκου του Θεού.                                                                                    306

4.2. Το κιβωτίδιο της Αρετής και της Κακίας.                                                                                 307

4.2.1. Τεχνοτροπία και χρονολόγηση.                                                                                           307

4.2.2. Ο κύκλος του Ηρακλή.                                                                                                          309

4.2.3. Ο κύκλος του Αλέξανδρου.                                                                                                  314

4.2.4. Το μονοπάτι της αρετής.                                                                                                      325

4.2.5. Οι σκηνές της κακίας.                                                                                                           329

4.2.6. Συνολική θεώρηση και προτεινόμενες ερμηνείες.                                                            330

4.3. Για μια θέση στην Ουράνια Βασιλεία.                                                                                      340

4.4. «…ἀμφότερον βασιλεύς τ᾽ ἀγαθὸς κρατερός τ᾽ αἰχμητής».                                                  344

4.5 «…συγκινεῖσθαι τόν ὄντως βασιλικόν ἄνδρα οὐρανῷ τε καί κόσμῳ».                               353

4.6. O ιδρυτής της κοσμοκρατορίας.                                                                                                365

4.7. Το δώρο του αυτοκράτορα.                                                                                                        367

4.8. Το στέμμα της πριγκίπισσας.                                                                                                      370

4.9. Δαχτυλίδια  και φυλαχτά.                                                                                                           374

4.10. Τα υφαντά του Αλέξανδρου.                                                                                                    377

4.11. Η ζωγραφιά του ουράνιου αρματηλάτη.                                                                               380

4.12. Παραστάσεις της  ανόδου του Αλέξανδρου από τη Ρωσία και τη Γεωργία.                    382

4.13. Παραστάσεις της ανόδου του Αλέξανδρου στη Δύση.                                                        385

5. Ερμηνευτικές προσεγγίσεις. 387

5.1. Προηγούμενες ερμηνείες.                                                                                                       387

5.2. Το αρχαίο φιλοσοφικό υπόβαθρο, η θεολογία του χριστιανισμού

        και η βυζαντινή ρητορική.                                                                                                      389

5.2.1. Ο φιλόσοφος βασιλιάς στη βυζαντινή ρητορική.                                                             389

5.2.2. Οι αρετές και ο βασιλιάς στη λογοτεχνία, τέχνη και θεολογία.                                    392

5.2.3. Ο αυτοκράτορας ως σωτήρας των υπηκόων.                                                                   397

5.2.4. Ο ουράνιος Πλάτων και οι βυζαντινοί επίγονοί του.                                                      399

5.2.5. Φιλόσοφοι, ρήτορες και θεολόγοι για την άνοδο της ψυχής.                                       402

5.2.6. Ο  βασιλιάς των αιθέρων.                                                                                                   404

5.2.7. Το ουράνιο άρμα των αρετών.                                                                                           408

5.2.8. Με πρότυπο τον προφήτη και τον Κύριο.                                                                         412

5.3. Πρόσθετες προτεινόμενες ερμηνείες.                                                                                  415

5.4. Μία έμπνευση από το Ιερόν Παλάτιον;                                                                               429

Συμπεράσματα.                                                                                                                                   473

Βιβλιογραφία.                                                                                                                                    499

Παράρτημα εικόνων.                                                                                                                         539

Ευρετήριο κύριων ονομάτων                                                                                                         561

Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα του βιβλίου από το κεφάλαιο των συμπερασμάτων (σσ. 477-479):

«Οι κυριότεροι βυζαντινοί συγγραφείς, θεολόγοι, ιστοριογράφοι, ποιητές, αναφέρονται εγκωμιαστικά –και λιγότερο κριτικά -στον Αλέξανδρο. Για τη συχνότητα –όσο και τη βαρύτητα -των αναφορών τους θα ξεχωρίζαμε τους Λιβάνιο, Ιουλιανό, Θεμίστιο, Ιωάννη Χρυσόστομο, Μάξιμο Ομολογητή (για τα αλεξάνδρεια γνωμικά στο έργο του), Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο, Μιχαήλ Ψελλό, Ευστάθιο Θεσσαλονίκης, Νικήτα Χωνιάτη, Θεόδωρο Β΄ Λάσκαρη, Νικηφόρο Γρηγορά, Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο. Καθόλου τυχαία, οι τέσσερις από αυτούς υπήρξαν αυτοκράτορες. Εκτός από αυτούς, όμως, και άλλοι αυτοκράτορες αναφέρθηκαν οι ίδιοι θετικά στον Αλέξανδρο, ή αναφέρονται ονομαστικά από άλλους ότι τον είχαν ως σημείο αναφοράς ή και πρότυπο: πρόκειται για τους Λέοντα ΣΤ΄ Σοφό, Κωνσταντίνο Θ΄ Μονομάχο, Ιωάννη Β΄ Κομνηνό, Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρη, Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο (σύμφωνα με τον βασιλικό λόγο του Μάξιμου Πλανούδη), Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό, Αλέξιο Γ΄ Κομνηνό Τραπεζούντας,  Θεόδωρο Παλαιολόγο (Δεσπότη του Μυστρά). Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι ακόμη και όταν ορισμένοι συγγραφείς αναδεικνύουν κάποιες αρνητικές πλευρές του Αλέξανδρου, όπως κάνει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Ιουλιανός, ο επίσκοπος Νεαπόλεως Λεόντιος, ο Νικηφόρος Βασιλάκης, ο Μιχαήλ Αγχιάλου και ο Νικήτας Χωνιάτης, αυτό το κάνουν για να εξυψώσουν κάποιον σύγχρονό τους βυζαντινό αυτοκράτορα ή κάποιο άλλο πρόσωπο, ενώ παράλληλα σε άλλα σημεία του λόγου τους δεν παραλείπουν να εξυμνήσουν τις αρετές του Μακεδόνα βασιλιά, στο πλαίσιο της μίμησής του. Εμβληματικές διαστάσεις λαμβάνει το πρότυπο του Αλέξανδρου για τον αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλέξιο Γ΄ Κομνηνό στην επιγραφή της προμετωπίδας του χειρογράφου του ψευδο-Καλλισθένη που είχε στην κατοχή του. Σ’ αυτήν, ο Αλέξιος δεν τον αποκαλεί μόνο «άριστο όλων των εστεμμένων» και «ανίκητο κοσμοκράτορα» αλλά ομολογεί ότι ο Αλέξανδρος του εμφύσησε την ίδια αυτή κινητήρια δύναμη που κατείχε και τον ίδιο το Μακεδόνα βασιλιά, σύμφωνα με τον Αρριανό: τον πόθο. Έτσι, βυζαντινοί αυτοκράτορες παρουσιάζονται να συνδιαλέγονται άμεσα μαζί του, να του απευθύνονται σε δεύτερο ενικό  πρόσωπο ως συνομιλητές του, γεφυρώνοντας νοητά αιώνες με το πρότυπό τους και εκφράζοντας μια αξιοσημείωτη οικειότητα, όπως ακριβώς ο Αλέξιος Γ΄ ή ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης. Αλλά και για τον Βασίλειο Α΄ Μακεδόνα, αυτή η επιμονή του άμεσου οικογενειακού και αυλικού περιβάλλοντός του να τον συνδέσουν γενεαλογικά αλλά και αλληγορικά –με το κιβωτίδιο του Darmstadt, όπως προτείνω –με τον Αλέξανδρο φανερώνει μια πολύ πιθανή αντίστοιχη  προσωπική πρόσληψη του αρχαίου βασιλιά εκ μέρους του. Όσο για τον Μανουήλ Α΄ Κομνηνό, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, αυτός όχι μόνο απολάμβανε να τον παραλληλίζουν με τον Αλέξανδρο, αλλά και τον ακολουθούσε στην πράξη, μιμούμενος τις αρετές του και αντιγράφοντας τις ενέργειές του, όπως τη διάθεση του Αλέξανδρου πρώτος αυτός να δίνει το παράδειγμα στον στρατό του. Έχουμε βάσιμες ενδείξεις για να ισχυριστούμε τον ίδιο «αλεξάνδρειο ζήλο» και για τον πατέρα του Μανουήλ, Ιωάννη Β΄ Κομνηνό, αν όχι και για τον παππού του, Αλέξιο Α΄.

Γενικότερα, από τις επιστολές, τους εγκωμιαστικούς λόγους και άλλα έργα προκύπτουν ορισμένες αρετές και χαρακτηρισμοί, που αποδίδονται στον Αλέξανδρο, σχετικοί τόσο με την πολεμική του υπόσταση, όσο και με το χαρακτήρα, το ήθος του, τη θέση του στον αρχαίο και μεσαιωνικό ελληνικό κόσμο, καθώς και  τη μυθική του διάσταση….»

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο Δημήτρης Κουγιουμτζόγλου γεννήθηκε το 1974 στην Καβάλα. Σπούδασε στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., με ειδίκευση σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στην αρχαιολογία και με ενεργό συμμετοχή σε ανασκαφές στη Βόρεια Ελλάδα ως ασκούμενος φοιτητής και ως συμβασιούχος αρχαιολόγος. Διορίστηκε με τις εξετάσεις του Α.Σ.Ε.Π. στη Μέση Εκπαίδευση ως καθηγητής φιλόλογος. Κατά τη διάρκεια της πενταετούς απόσπασής του στη Μόσχα, δίδαξε ελληνική γλώσσα και πολιτισμό στα πανεπιστήμια Λομονόσοφ και Διεθνών Σχέσεων, στο Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού και στον Ελληνικό Σύλλογο Μόσχας, δίνοντας παράλληλα σειρά ανοιχτών στο κοινό διαλέξεων για την ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδας, με έμφαση στη Μακεδονία. Έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις του σε συνέδρια, σεμινάρια και ημερίδες αρχαιολογικού, ιστορικού και εκπαιδευτικού  χαρακτήρα  και έχει δημοσιεύσει άρθρα και μελέτες ιστορικού, αρχαιολογικού και εκπαιδευτικού περιεχομένου σε πρακτικά, σε εκπαιδευτικούς ιστότοπους, σε εφημερίδες και περιοδικά (Νέος Ερμής ο Λόγιος, Άρδην, Νέο Υπόστεγο κ.α.). Είναι διπλωματούχος ξεναγός της Σχολής Ξεναγών Θεσσαλονίκης. Καρποί της υπερδεκαετούς μελέτης του πάνω στη μεταθανάτια μνήμη και πρόσληψη του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελούν μια σειρά από άρθρα και εισηγήσεις, το βιβλίο  «Ο Μέγας Αλέξανδρος του Ελληνισμού: Αρχαιότητα, Βυζάντιο, Νεότερη και Σύγχρονη Ελλάδα» (εκδ. Σαΐτα, 2016) και το νέο του βιβλίο «Ο Βυζαντινός Μέγας Αλέξανδρος» (Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, Απρίλης 2024).

«Η πέτρα και το αυγό» είναι το νέο βιβλίο του συγγραφέα – ιστορικού και πρώην δημάρχου της Θάσου, Κώστα Χατζηεμμανουήλ.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός με αναφορές στη Θάσο και την Εικοσιφοίνισσα.

«Μικρές ιστορίες» ειπωμένες, μπορεί, από μια τρύπια χλαίνη κρεμασμένη στο καρφί της πόρτας, που τις νύχτες η τρύπα γίνεται στόμα και μιλάει με ανθρώπινη λαλιά.

Δυο πόδια ακρωτηριασμένα από κρυοπαγήματα, στον διάδρομο, κάνουν νυχτερινή περίπολο, την ίδια ώρα που η Στοίχαινα σμίγει με τον ιατροφιλόσοφο πάνω στις μαρμάρινες κερκίδες του αρχαίου θεάτρου.

Ένας αυτόχειρας στη σκοπιά φαντάρος με τον πνιγμένο στο ποτάμι αδερφό του στοιχειώνουν ξανά τον Άραχθο.

Ένας εκτελεστής από την Κύπρο ανταμώνει τον εξόριστο ζωοκλέφτη από τη Μυτιλήνη.

Ο καλόγερος της Εικοσιφοίνισσας κουβεντιάζει με το Ντουρντουβάκι του Κίτσεβου.

Ο Σπαρτιάτης Λύσανδρος συναντιέται με τον Βούλγαρο κομαντάντ Παλάζωφ στην ανασκαφή και οι μαθητές του γυμνασίου σε ένα νησί συνταξιδεύουν καθημερινά με έναν εισπράκτορα λεωφορείου πρώην λαϊκό δικαστή της Λαοκρατίας, είναι τα πρόσωπα που συνθέτουν το νέο πόνημα του πρώην δημάρχου.

Θαρρεί κανείς πως όλα περιστρέφονται σε μια «λοταρία θανάτου», στον τόπο που βασιλεύει η πρόθεση «αμφί» και οι σχέσεις των ανθρώπων του με την εξουσία είναι η σχέση που έχει η «πέτρα και το αυγό».

Μικρές ιστορίες σαν πινακοθήκη πορτρέτων και τοπίων, στρωματογραφία σε παλίμψηστο συλλογικής μνήμης ή, με κινηματογραφικούς όρους, «πλάνα σεκάνς» που διατρέχουν, εκατό και, χρόνια ελληνισμού.

  Επιλογή 80 καλών λογοτεχνικών βιβλίων από τα εκατοντάδες που έφτασαν πρόσφατα στο γραφείο μας. Μυθιστορήματα ελληνικά και μεταφρασμένα, νουβέλες και συλλογές διηγημάτων, ακόμη και ιδιόρρυθμα λογοτεχνικά έργα που φλερτάρουν με το δοκίμιο. Διαβάστε και επιλέξτε ποια και πόσα χωρούν στον καλοκαιρινό σάκο σας.

Γράφουν οι Κώστας Αγοραστός & Διονύσης Μαρίνος.

Έλληνες συγγραφείς πεπειραμένοι και αξιόλογοι έδωσαν το «παρών» και αναθέρμαναν τη σχέση τους με τους αναγνώστες τους αλλά και αρκετοί πρωτοεμφανιζόμενοι ή στα πρώτα τους βήματα διεκδίκησαν και κέρδισαν την προσοχή μας.

Η σχέση των Ελλήνων αναγνωστών με τη μεταφρασμένη λογοτεχνία περνάει μέσα από το πλήθος διαθέσιμων, καλομεταφρασμένων νέων τίτλων, αλλά επεκτάθηκε και σε διά ζώσης συναντήσεις με την ευκαιρία της 19ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης, του Φεστιβάλ Αστυνομικής Λογοτεχνίας, του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ, του Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, καθώς και μεμονωμένων πρωτοβουλιών εκδοτών και πολιτιστικών οργανισμών που έφεραν πρόσφατα σημαντικούς λογοτέχνες στη χώρα μας (Μάργκαρετ Άντουντ, Μπερναρντίν Εβαρίστο, Τζόναθαν Κόου κ.ά.)

Για να έχουμε και μια αριθμητική τάξη μεγέθους, το πρώτο εξάμηνο του 2023, σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του ΟΣΔΕΛ, κυκλοφόρησαν περίπου 960 ελληνικά και μεταφρασμένα μυθιστορήματα, νουβέλες και συλλογές διηγημάτων (σίγουρα θα είναι περισσότερα). Από όσα ήρθαν στο γραφείο μας, επιλέξαμε 80 αξιόλογα βιβλία. Προφανώς δεν είναι τα μόνα. Είμαστε σίγουροι ότι οι προτάσεις μας θα σας οδηγήσουν σε πολλά περισσότερα.

Τέλος, στις επιλογές μας δεν περιλαμβάνονται βιβλία αστυνομικής λογοτεχνίας, που θα αποτελέσουν αντικείμενο ξεχωριστής λίστας με προτάσεις από τη Χίλντα Παπαδημητρίου.

Διαβάστε εδώ: https://bookpress.gr/stiles/protaseis/18015-80-kala-logotexnika-vivlia-gia-to-kalokairi-kai-gi

Ο Πρόεδρος και το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας ευχαριστεί θερμά όλους όσοι συνεργάστηκαν εθελοντικά και άοκνα για την έκδοση του 4ου τεύχους του περιοδικού «νέο Υπόστεγο».

Συγκεκριμένα:

• Τα μέλη της Συντακτικής επιτροπής που την αποτελούν οι:

Ευαγγελία Ζάχου

Φωτεινή Καλλιανιώτη

Σταυρούλα Μαυρομματίδου

Θεοπούλα Τσαπάνη

Αναστασία Τσιρογιαννάκη

• Την Ευαγγελία Ζάχου για τη φιλολογική επιμέλεια
• Τον Κώστα Μπουφινά για την καλλιτεχνική επιμέλεια
• Και τη Θεοπούλα Τσαπάνη για την επιμέλεια έκδοσης.

Επίσης θερμές ευχαριστίες σε όλους τους δημιουργούς  που εμπιστεύθηκαν τα έργα τους στο περιοδικό του Συνδέσμου Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας.

Ο σύνδεσμος όπου αναρτήθηκε το περιοδικό:

new_teyxos4

«Λάδι σε καμβά» είναι ο τίτλος του καινούργιου μυθιστορήματος του Αλέξη Πανσέληνου, που κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από το Μεταίχμιο και έχει ως κεντρικό ήρωα έναν ζωγράφο ο οποίος αρχίζει τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στα μέσα της δεκαετίας του 1960, αλλά δεν κατορθώνει να προχωρήσει μετά την κατάρρευση της δικτατορίας: καθηλωμένος σε έναν άχαρο επαγγελματικό ρόλο, πιστό αντίγραφο της παράδοσης του πατέρα του, από τον οποίο θα κληρονομήσει και τη μοίρα της πτώσης και της αφάνειας, είναι αναγκασμένος να ακολουθήσει μια πορεία πλήρους διάψευσης των φιλοδοξιών του, που δεν θα αποκτήσουν κατά κανέναν τρόπο σάρκα και οστά. Ο ήρωας είναι περίπου συνομήλικος του συγγραφέα και το διάστημα που καλύπτει ο μυθιστορηματικός χρόνος από την «καχεκτική δημοκρατία» της προδικτατορικής περιόδου και τη χούντα φτάνει μέχρι και τον 21ο αιώνα. Στα ιστορικά μυθιστορήματα του Πανσέληνου η πολιτική και η Ιστορία συναντιούνται με την τέχνη, είτε εκφράζοντας μια εξεγερμένη συνείδηση είτε κάνοντας λόγο για τη μετωπική αντιπαράθεση του χιτλερισμού με τον μουσικό μοντερνισμό. Το αμέσως προηγούμενο μυθιστόρημά του, τα «Ελαφρά ελληνικά τραγούδια» (2018), δεν είναι ιστορικό, εκτυλίσσεται, όμως, στο ξεκίνημα της δεκαετίας του 1950, δοκιμάζοντας μια πολύ περιεκτική τοιχογραφία της: η Αριστερά, οι δυνάμεις του Κέντρου, οι εκτελέσεις των κομμουνιστών, ο βασιλιάς, ο ρόλος της Αυλής, οι παρεμβάσεις των ΗΠΑ, η δράση της κατασκοπείας, καθώς και πλήθος κοινωνικά ή καθημερινά ζητήματα: από τα κέντρα διασκέδασης, τα εμπορικά μαγαζιά, τα ζαχαροπλαστεία, τα τυπογραφεία, τις ταβέρνες και τα ξενοδοχεία μέχρι τα δημοφιλή αναγνώσματα, τις μάρκες τσιγάρων και τα αστυνομικά περιοδικά. Η αφήγηση δεν τείνει προς την πύκνωση και τη σύνθεση, αλλά προς την πολυκεντρικότητα και την πολυμέρεια εφόσον οι ιστορίες τις οποίες στεγάζει αποφεύγουν να συνταιριαστούν οργανικά μεταξύ τους, σε μια Αθήνα που μολονότι εξακολουθεί να βρίσκεται στη μέγγενη του Εμφυλίου, προσπαθεί απεγνωσμένα να ατενίσει την ελπίδα.

Το «Λάδι σε καμβά» επικεντρώνεται όχι σε πολλές και διαφορετικές, αλλά σε μία και μοναδική ιστορία. Εκείνο που συμβαίνει τώρα είναι η ισχύς του συνόλου εν τη ενώσει των επιμέρους. Τον Αύγουστο του 1966, στο νησί της οικογένειας του ζωγράφου Φαίδωνα Καραλή, ένα κορίτσι με κοψιά ώριμης γυναίκας, η Γωγώ, και η μεγαλύτερη αδελφή της, η Ειρήνη, ερωτεύονται τον Σπύρο, τον επίδοξο ζωγράφο από την Αθήνα, με αποτέλεσμα την τραυματική απογοήτευση της Ειρήνης, αλλά και την αρχή του ξετυλίγματος του μίτου πρώτα για την καλλιτεχνική αποτυχία του Σπύρου και κατόπιν για τη μετατροπή του σε έμπορο ηλεκτρικών ειδών. Με την επικράτηση της χούντας, ο Πανσέληνος θα εγγράψει στην κεντρική ροή διάφορες αποκλίνουσες ή παρένθετες ιστορίες, όπως και «Ελαφρά ελληνικά τραγούδια», παραμένοντας, ωστόσο, έντονα προσηλωμένος στον Σπύρο, που ως σπουδαστής φλερτάρει με τους χώρους των νέων ρεαλιστών. Ο Πανσέληνος έχει ασχοληθεί, στα ιστορικά και σε άλλα μυθιστορήματά του, με το μπαλέτο και με τη μουσική (Μότσαρτ, Σένμπεργκ, Σκαλκώτας). Πληθώρα μουσικών αναφορών διακρίνουμε και στο «Λάδι σε καμβά» (από Ντεμπισί, Πουλένκ και Μπετόβεν μέχρι Rolling Stones και Mick Jagger). H ζωγραφική, όμως; «Όντως», λέει ο συγγραφέας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Αναφέρομαι στους “νέους Έλληνες ρεαλιστές” και στη γενιά της Κλεοπάτρας Δίγκα, του Κυριάκου Κατζουράκη και του Χρόνη Μπότσογλου και πρέπει να πω πως η ζωγραφική με ενδιέφερε από παιδί. Ήθελα να μπω στο πετσί του ζωγράφου, να καταλάβω τον τρόπο που δουλεύει, να αποκτήσω επαφή με τα μέσα που χρησιμοποιεί και με το εργαστήριό του. Ο ήρωάς μου, βέβαια, στο ”Λάδι σε καμβά” διαγράφει μια διαδρομή ακύρωσης και ματαίωσης».

Το πέρασμα από τη δεκαετία του 1960 στη χούντα γίνεται υπό τους ήχους των Rolling Stones, που είναι σαν να προαναγγέλλουν την τροχιά την οποία θα διαγράψει στο μέλλον ο Σπύρος. Μένοντας πιστός στο κλίμα του μαγικού καλοκαιριού του 1966 και στον νεανικό του έρωτα, που είναι η ανέγγιχτη Γωγώ και όχι η πλήρης εφήμερων υποσχέσεων αδελφή της, ο Σπύρος θα σταθεί μακριά από τη φοιτητική δράση της δικτατορίας, θα ρίξει την τέχνη του στο μαγκανοπήγαδο των καθημερινών αναγκών και θα καταλήξει πρωταγωνιστής της μοναξιάς και του αποκλεισμού από οιαδήποτε ζείδωρη πηγή. Εκπρόσωπος μιας γενιάς που είδε τον δυναμισμό και την ορμή της να τσακίζονται στα βράχια της δικτατορίας και στο αποπνικτικό κλίμα το οποίο επιβλήθηκε στους πολλά υποσχόμενους γόνους της εποχής. «Το υποσυνείδητο του ήρωα», εξομολογείται ο Πανσέληνος στη συνομιλία μας, «τον παρακολουθεί σε όλη τη διάρκεια της ζωής του: ο πανικός για τον στρατιωτικό που φλερτάρει χωρίς επιτυχία τη Γωγώ στο νησί, και ο οποίος λίγο μετά θα γίνει ευνοούμενος του χουντικού καθεστώτος, τρομοκρατώντας τον, η σχέση με την Ειρήνη, που θα εγκλωβιστεί στα γεγονότα εκείνου του καλοκαιριού, το δια βίου τραύμα της Γωγώς που θα αποτυπωθεί σε έναν πίνακά της όταν η ίδια θα είναι πια επιτυχημένη ζωγράφος. Ο Σπύρος θα γίνει αυτό που ήταν ο πατέρας του: ένας αριστερός που παραιτήθηκε απ’ όλα, από φόβο για τις συνέπειες των πεποιθήσεών του. Εκείνο που με ενδιέφερε πρωτίστως ήταν να δώσω μια πυκνή αλληλουχία των γεγονότων».

Αλληλουχία των γεγονότων. Ο Πανσέληνος γράφει γρήγορα, χωρίς καθυστερήσεις και με πυκνές εναλλαγές του ατομικού βίου των ηρώων, ο οποίος προβάλλεται έτσι σε ολόκληρες δεκαετίες, συσχετίζει πολύ προσεκτικά τα πρόσωπά του, και πάντοτε αιτιωδώς, με τις δημόσιες εξελίξεις (μια επίτομη εξιστόρηση της μετάβασης από τη δεκαετία του 1960 στη χούντα και από τη χούντα στη μεταπολίτευση), ξέρει πώς να κατευθύνει όλα τα ξέχωρα νήματα του μυθιστορήματος (χωρίς, εντούτοις, να το κάνει μηχανικά ή πιεστικά) προς τον δεσμό του Σπύρου με τη Γωγώ και, το κυριότερο όλων, κρατάει μέχρι και την τελευταία αράδα ολοζώντανη τη σπίθα που άναψε ανάμεσα στους δύο τον Αύγουστο του 1966, χωρίς έκτοτε να σβήσει ποτέ, τουλάχιστον για τον Σπύρο.