Η παρουσία της στους αρχαιότερους παγκόσμιους χάρτες
Η ημερομηνία της απελευθέρωσης μιας ελληνικής πόλης από τον Οθωμανικό ζυγό, λογίζεται πλέον ως γενέθλια ημέρα και γιορτάζεται ανάλογα. Η πόλης μας απελευθερώθηκε μετά από 522 χρόνια κατοχής. Το 1391 η τότε Χριστούπολη αλώθηκε από τους Οθωμανούς και στις 26 Ιουνίου του 1913 απελευθερώθηκε από τρία πλοία του πολεμικού ναυτικού, μετά από μια ολιγόμηνη κατάληψη της από τους Βουλγάρους (την είχαν καταλάβει τον Οκτώβριο του 1912 κατά την διάρκεια του Α’ Βαλκανικού πολέμου), εκδιώκοντας τους Οθωμανούς. Για όσους δίνουν σημασία στους αριθμούς να υπογραμμίσουμε το γεγονός ότι η πόλη αλώθηκε το 1391 και απελευθερώθηκε το 1913, δηλαδή έχουμε δύο χρονιές με τους ίδιους αριθμούς σε διαφορετική θέση.
Ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις των πόλεων που μετά την απελευθέρωση τους, δεν επανήλθε το όνομα της εποχής της άλωσης, αλλά συνέχισε το βίο της με το όνομα που απέκτησε στην διάρκεια της κατοχής. Έτσι η πόλης που ξεκίνησε ως Νεάπολις, στα αρχαϊκά χρόνια, συνέχισε ως Χριστούπολις την Βυζαντινή εποχή – σε κάθε περίπτωση θα άλλαζε όνομα στην διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου, αφού θα ήταν αδιανόητο να κρατήσει όνομα με θρησκευτικό περιεχόμενο – αναγεννήθηκε ως Καβάλα. Για το νεώτερο όνομα, ΚΑΒΑΛΑ έχουν ειπωθεί πάρα πολλές εκδοχές για το πώς προήλθε. Προσωπικά πιστεύω ότι προέρχεται από τα αρχαία Σκάβαλα, την πόλη – αποικία της αρχαίας Ερέτριας, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται βόρεια της πόλης, στην πλαγιά προς την Παλιά Καβάλα, περιμένοντας πότε θα έρθει η ώρα να ανασκαφεί και να μας αποκαλύψει τα κρυμμένα μυστικά της. Από τα Σκάβαλα προέρχεται και το όνομα του οικισμού ΠΑΛΙΑ ΚΑΒΑΛΑ, το οποίο προήλθε από την παραφθορά του ΣΚΑΒΑΛΑ, το οποίο οι Οθωμανοί δεν μπορούσαν να προφέρουν και το έφεραν στα μέτρα της δικής τους γλώσσας ως Eski Kavala. Εξάλλου το ίδιο ισχύει και με το Istanbul (παραφθορά του «εις την πόλη»). Εξάλλου οι πρώιμοι περιηγητές που διέρχονται από την περιοχή, πριν χτιστεί η Καβάλα, της Οθωμανικής περιόδου, μιλάνε για μια πλαγιά βουνού, με το όνομα ΚΑΒΑΛΑ, στα ορεινά της κατεστραμμένης πόλης. Επειδή υπάρχει αρκετό υλικό που έχει συγκεντρωθεί μετά από έρευνα, για την περίοδο ανάμεσα στις δυο περιόδους, από την Χριστούπολη στην Καβάλα, δεν θα επεκταθώ, προς ώρας, στο θέμα παραπέρα.
Θέλω σήμερα που είναι μια ξεχωριστή ημέρα για την πόλη, να αναφερθώ στις πιο αρχαίες αναφορές που υπάρχουν γι’ αυτή σε αρχαίους παγκόσμιους χάρτες. Η χαρτογραφία μαζί με την γεωγραφία είναι μια ιδιαίτερα ελκυστική επιστήμη, γιατί οπτικοποιεί ένα πλήθος πληροφοριών με τη χρήση ελάχιστων μέσων. Για παράδειγμα η πιο παλιά αναφορά που έχουμε για την πόλη είναι στο περίφημο Tabula Peutingeriana που είναι ένα εικονογραφημένο δρομολόγιο (αρχαίος ρωμαϊκός οδικός χάρτης) που δείχνει τη διάταξη του οδικού δικτύου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ο χάρτης είναι ένα αντίγραφο περγαμηνής του 13ου αιώνα ενός πιθανού ρωμαϊκού πρωτοτύπου. Καλύπτει την Ευρώπη (χωρίς την Ιβηρική Χερσόνησο και τις Βρετανικές Νήσους ), τη Βόρεια Αφρική και τμήματα της Ασίας , συμπεριλαμβανομένης της Μέσης Ανατολής , της Περσίας και της Ινδίας . Σύμφωνα με μια υπόθεση, ο υπάρχων χάρτης βασίζεται σε ένα έγγραφο του 4ου ή 5ου αιώνα που περιείχε ένα αντίγραφο του παγκόσμιου χάρτη που είχε αρχικά ετοιμάσει ο Αγρίππας κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Αυγούστου (27 π.Χ. – 14 μ.Χ.). Αυτός ο χάρτης χαράχθηκε σε μάρμαρο και εκτέθηκε στο Porticus Vipsania στην περιοχή Campus Agrippae στη Ρώμη, κοντά στο κτίριο Ara Pacis.
Σε αυτό το παγκόσμιο χάρτη – για τα δεδομένα της εποχής που χαράχτηκε – εμφανίζεται η αρχαία Εγνατία οδός και στην περιοχή μας σημειώνεται η πόλη των Φιλίππων – η οποία εκείνη την εποχή είναι η πρώτη ρωμαϊκή αποικία της Μακεδονίας – και η Νεάπολις, ωστόσο κάνει εντύπωση ότι σε αυτόν τον παγκόσμιο χάρτη, ο χαρτογράφος θεώρησε αναγκαίο να χωροθετήσει και το Ρωμαϊκό σταθμό που υπήρχε ανάμεσα στις δυο πόλεις, δυτικά του σημερινού οικισμού του Σταυρού Αμυγδαλεώνα, τον FONTS, όπως το αναφέρει. Γεγονός που δηλώνει την σπουδαιότητα της περιοχής κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε υπήρχε η ανάγκη να υπογραμμιστεί κάθε σημαντικό στοιχείο για ένα ταξιδιώτη.
Ο άραβας χαρτογράφος
Η επόμενη γνωστή χαρτογραφική αποτύπωση του τότε γνωστού κόσμου, έγινε από τον άραβα περιηγητή και χαρτογράφο Muhammed al-Idrisi. Από τα δέκα σωζόμενα χειρόγραφα αντίγραφα του Kitab Rudjdjar ή Tabula Rogeriana , το παλαιότερο σωζόμενο αντίγραφο, διατηρείται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας και χρονολογείται περίπου στο 1300. Είναι αντίγραφο ενός παγκόσμιου χάρτη που σχεδιάστηκε το 1154 από τον Άραβα γεωγράφο, Abu Abd Allah Muhammad al-Idrisi al-Qurtubi al-Hasani al-Sabti, ή απλά El Idrisi, ή Muhammad al-Idrisi.
Στην χαρτογραφία είναι σημαντικός ο πολιτιστικός προσδιορισμός του χαρτογράφου, αφού καθορίζει την διάταξη στον προσανατολισμό του χάρτη. Για παράδειγμα στον Ρωμαϊκο χάρτη του Tabula Peutingeriana η ευρωπαϊκή ήπειρος είναι επάνω και η αφρική κάτω. Στον χάρτη του Muhammad al-Idrisi ο προσανατολισμός είναι ανάποδος, οπότε η Ευρώπη βρίσκεται στην κάτω πλευρά του χάρτη. Ένα σημαντικό στοιχείο που καθόρισε τον προσανατολισμό των χαρτών ήταν η θεολογική θεώρηση του κόσμου. Συγκεκριμένα που βρίσκεται ο ΠΑΝΩ και που ο ΚΑΤΩ κόσμος ή ακόμη και ο παράδεισος και η κόλαση. Στην πραγματικότητα από την φυσική γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει επάνω και κάτω ημισφαίριο στη γη, γιατί απλά στο διάστημα δεν υπάρχει το πάνω και το κάτω. Αν υπάρχει ένα σημείο αναφοράς είναι το κέντρο της γης, από το οποίο όλα τα σημεία της υδρογείου απέχουν σε ίσες αποστάσεις περίπου.
Ο χάρτης είναι γραμμένο στα αραβικά και λατινικά και παρουσίαζε τον κόσμο ως σφαίρα. Ακολουθώντας την κλασική ελληνική παράδοση του Πτολεμαίου, ο al-Idrisi είχε χωρίσει τον κόσμο σε επτά κλιματικές ζώνες. Όπως προαναφέραμε ο νότος σχεδιάστηκε στην κορυφή και η Αραβία , που είναι η τοποθεσία της Μέκκας , απεικονιζόταν στο κέντρο του κόσμου και για τον χαρτογράφο είναι,
Στο χάρτη του Muhammad al-Idrisi αποτυπώνει στην περιοχή μας, την πόλη της Θεσσαλονίκης και αμέσως μετά την Βυζαντινή Χρυσούπολη, στην ανατολική όχθη του Στρυμόνα, πλησίον στην θέση της αρχαίας Ηιόνας! Στην συνέχεια αναφέρει την Χριστούπολη και ενώ υπάρχει ένα σημάδι εκεί που έπρεπε να υπάρχουν οι Φίλιπποι, το όνομα της πόλης απουσιάζει! Ωστόσο στις χειρόγραφες σημειώσεις του ο χαρτογράφος αναφέρει ότι επισκέφτηκε την πόλη και χαρακτηριστικά σημειώνει ότι αντίκρισε τους Φιλίππους και τους χαρακτήρισε ως «ένα εμπορικό κέντρο με ζωηρή κίνηση».
Τα επόμενα χρόνια η πόλη της Καβάλας αναφέρεται ως ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ σε πάρα πολλούς πορτολάνους, δηλαδή ναυτικούς χάρτης κύρια ιταλικής προέλευσης που ταξίδευαν μαζί με τα πλοία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Σήμερα η αξία αυτών των χαρτών είναι κύρια ιστορικού ενδιαφέροντος, αφού τα σύγχρονα μέσα πλοήγησης και χαρτογράφησης μας προσφέρουν τεράστιες δυνατότητες. Ωστόσο, η παρουσίας τους υπάρχει και είναι μια υπόμνηση πως την κατέγραψαν σε χάρτες σε διαφορετικές εποχές.
Θεόδωρος Αν. Σπανέλης
Δημοσιεύτηκε στις
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
