Χρονόμετρο

    ΑΙΓΕΣ – ΑΜΦΙΠΟΛΗ – ΦΙΛΙΠΠΟΙ: Η σχέση του Πλάτωνα με το Μακεδονικό Βασίλειο

    Δημοσιεύτηκε στις

     

     

    Μια υπόθεση για την οποία η ιστορία μας άφησε «λίγα ψίχουλα» σε ένα πλούσιο τραπέζι φιλοσοφικής σκέψης

     

     

     

    Το 2014, με την αποκάλυψη του ταφικού μνημείου στον Καστά, πολλοί αναρωτήθηκαν για το κατά πόσο ο κορυφαίος αρχαίος φιλόσοφος Πλάτων είχε σχέσεις με το Μακεδονικό βασίλειο του Φιλίππου Β’. Μάλιστα αποδείχθηκε ότι δεν ήταν εκτός θέματος και όσοι έβλεπαν στις θεωρίες του αρχαίου φιλόσοφου τις αρχιτεκτονικές αρχές επάνω στις οποίες δομήθηκαν οι μακεδονικοί – θολωτοί τάφοι.

     

     

    Ο Πλάτωνας μαζί με τον Αριστοτέλη, θεωρούνται οι κορυφαίοι των αρχαίων φιλοσόφων, εξαιτίας του ότι η σκέψη τους προβληματίζει και επηρεάζει, διαχρονικά,  μέχρι και σήμερα τους ανθρώπους. Και ενώ για τον Αριστοτέλη γνωρίζουμε από τις αρχαίες πηγές, ότι επιλέχθηκε από τον Φίλιππο Β’ για δάσκαλος του Αλεξάνδρου, για την σχέση του Φιλίππου Β’ με τον Πλάτωνα δεν έχουμε μια ανάλογη πληροφορία.

     

    Ο ιστορικός Πλούταρχος μας παραδίδει την επιλογή του Αριστοτέλη από τον Φίλιππο Β», σημειώνοντας  στον Βίο του Αλεξάνδρου ότι «σχολὴν μὲν οὖν αὐτοῖς καὶ διατριβὴν τὸ περὶ Μίεζαν Νυμφαῖον ἀπέδειξεν (Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας), ὅπου μέχρι νῦν Ἀριστοτέλους ἕδρας τε λιθίνας καὶ ὑποσκίους περιπάτους δεικνύουσιν. ἔοικε δ’ Ἀλέξανδρος οὐ μόνον τὸν ἠθικὸν καὶ πολιτικὸν παραλαβεῖν λόγον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀπορρήτων καὶ βαθυτέρων διδασκαλιῶν, ἃς οἱ ἄνδρες ἰδίως ἀκροατικὰς καὶ ἐποπτικὰς προσαγορεύοντες οὐκ ἐξέφερον εἰς πολλούς, μετασχεῖν».

     

    Εκείνο που γνωρίζουμε για τον Πλάτωνα είναι τα όσα αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος – στο έργο του ΒΙΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ-, υπογραμμίζοντας ότι  «Καὶ ἐτελεύτα μὲν ὃν εἴπομεν τρόπον Φιλίππου βασιλεύοντος ἔτος τρισκαιδέκατον, καθὰ καὶ Φαβωρῖνός φησιν Ἀπομνημονευμάτων τρίτῳ. ὑφʼ οὗ καὶ ἐπιτιμηθῆναί φησιν αὐτὸν Θεόπομπος».

    Όπως μας αναφέρει ο συγγραφέας, ο χρόνος θανάτου του Πλάτωνα προσδιορίζεται σε σχέση με τη βασιλεία του Φιλίππου, δηλωτικό της σχέσης του φιλοσόφου με την Μακεδονία και επιπλέον και σημαντικότερο ότι σύμφωνα με τον Θεόπομπο δέχθηκε επικήδειες τιμές από τον Φίλιππο. Εδώ ίσως να απορεί κανείς για το γεγονός ότι δεν τον τίμησε η πόλη του, αλλά η Μακεδονίας και μάλιστα ένας ηγέτης που για τα δεδομένα της δημοκρατικής κοινωνίας την αρχαίας Αθήνας ήταν ένας αυταρχικός, κυνικός και αντιδημοκρατικός βασιλιάς. Για όποιος όμως έχει μελετήσει την Πολιτεία του Πλάτωνα, ίσως να σκεφτεί ότι ο Φίλιππος Β’ βρισκόταν πιο κοντά στον ιδεατό πρότυπο του φιλοσόφου απ’ ότι το πολίτευμα της Αθήνας.

     

    Σε κάθε περίπτωση έχουμε ένα σημαντικό γεγονός, αυτό της απόδοσης τιμών με μια νεκρώσιμη τελετή – έτσι ερμηνεύεται το «επιτιμηθήναι» – η οποία ταιριάζει σε ένα ήρωας ή σε κάποιον που πρόσφερε εξαιρετικές υπηρεσίες, στον τόπο που τον τιμάει. Εδώ είναι που δεν υπάρχει καμία αναφορά στις πηγές για τις σχέσεις του Πλάτωνα με το Μακεδονικό βασίλειο και για αιώνες παρέμεινε ένα αναπάντητο μυστήριο για ποιο λόγο ο Φίλιππος Β’ επιφύλαξε τέτοιες τιμές στον Πλάτωνα;

     

    Ας κρατήσουμε για τη συνέχεια μια ενδιαφέρουσα αναφορά του Διόδωρου Σικελιώτη ο οποίος στο βιβλίο του για τον Φίλιππο Β (16.2) σημειώνει ότι «τοῦ δ᾽ Ἐπαμεινώνδου Πυθαγόριον ἔχοντος φιλόσοφον ἐπιστάτην συντρεφόμενος ὁ Φίλιππος μετέσχεν ἐπὶ πλεῖον τῶν Πυθαγορίων λόγων», ως εκ τούτου έχουμε την φοίτηση του Φιλίππου στο πυθαγόρειο δόγμα και στενή σχέση – κατ΄ επέκταση – με τον Πλατωνικό κύκλο. Θέμα που θα το δούμε αναλυτικότερα στην συνέχεια.

     

    Μια επιπλέον απάντηση μπορεί να δοθεί σήμερα, γιατί έχουμε την μελέτη των έργων αυτής της συνεργασίας που δηλώνουν με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο ότι ο Πλάτωνας άφησε το δικό του αποτύπωμα στα οικοδομήματα της αρχαίας Μακεδονίας. Αυτά θα τα αναζητήσουμε σε τρείς πόλεις, τις Αιγές, την Αμφίπολη και τους Φιλίππους. Ανοίγουμε σήμερα ένα τεράστιο κεφάλαιο και ίσως να παραστεί ανάγκη να πλεύσουμε σε αχαρτογράφητα νερά της ιστορίας, αλλά αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση, να μιλήσουν τα ίδια τα έργα του, για το ρόλο του Πλάτωνα στην Αρχαία Μακεδονία. Το ταξίδι μόλις ξεκίνησε!

     

    Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

     

     

     

     

     


    Δημοσιεύτηκε στις

    Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.