Ιστορία

Του Κωνσταντίνου Π. Παπακοσμά*

Αφορμή του σημειώματος αυτού στάθηκε μια συνομιλία που είχα με τον κ. Ζήση Βαπορίδη, τον άνθρωπο που καταγράφει την ιστορία της πόλης μας και είναι ένας από τους δωρητές του Δήμου μας. Πρόσφατα ο εξαίρετος και αξιοσέβαστος κ. Ζήσης Βαπορίδης δώρισε την πολύτιμη συλλογή νομισμάτων που είχε στον Δήμο Καβάλας. Ο αγαπητός Ζήσης μου έχει περιγράψει με συγκίνηση και δάκρυα στα μάτια την εικόνα που είχε από την αποχώρηση των Βουλγαρικών δυνάμεων κατοχής τον Οκτώβριο του 1944 από την Καβάλα. Τότε, παρότι ηττημένοι οι Βούλγαροι έφευγαν συντεταγμένα μεταφέροντας ότι πολύτιμο μπορούσαν να πάρουν από την πόλη, την Δημόσια και ιδιωτική περιουσία των Καβαλιώτων. Ανενόχλητα είχαν λεηλατήσει την πόλη. Μεταξύ των κλοπιμαίων και ένα όχημα πυροσβεστικό του Δήμου Καβάλας, που είχε αγορασθεί, επι Δημαρχίας Μπαλάνου, η κατακόκκινή αντλία  (Αγγλικής κατασκευής) ονομάζονταν “Αγγλία” ή αντλία από τους νεαρούς τότε Καβαλίωτες, ένας από αυτούς και ο Ζήσης Βαπορίδης, που έβλεπε να … φεύγει από την πόλη η περιουσία της. “έκλαιγα.. και είχα θυμό που μας έπαιρναν το αγαπημένο μας όχημα..” μου είπε ο αγαπητός Ζήσης.. Γράφω λοιπόν το σημείωμα αυτό : “Επιστροφή των κλοπιμαίων..”. Επιτακτική είναι η ανάγκη για την  παράδοση – επιστροφή  των κλεμμένων αρχείων , αρχαιοτήτων, εικόνων και εκκλησιαστικών κειμηλίων που αφαίρεσε από τα αρχαιολογικά μουσεία, εκκλησίες και ιερές μονές της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ο βουλγαρικός στρατός, οι υπάλληλοι και οι ιερείς τους κατά την διάρκεια τόσο του Α’ όσο και του Β’ παγκοσμίου Πολέμου.

Από τις σημαντικότερες λεηλασίες – κλοπές που έχουν καταγραφεί είναι:

1. Από την ιερή μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών πήρανε το 1917 1.500 τόμους με έντυπα βιβλία, 318 χειρόγραφα, βυζαντινά χρυσόβουλα, σουλτανικά φιρμάνια και ιερά σκεύη, επίσης στις 5-8-1942 ο Ριζώφ Δημήτριος ως εκπρόσωπος του Συνοδικού Εκκλησιαστικού Μουσείου της Βουλγαρίας αφαίρεσε 28 βυζαντινές εικόνες και 12 διάφορα άλλα κειμήλια.
2. Από την ιερά μονή Εικοσιφοίνισσας πήρανε το 1917 430 χειρόγραφα σπάνια, όλα τα ανωτέρω κειμήλια των 2 μηνών βρίσκονται σήμερα στο Αρχείο – Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών «Ivan Dyjcev» στην Σόφια.
3. Από τη Καβάλα από το 1916-1918 μεταξύ των άλλων που αρπάξανε πήρανε και από την βιβλιοθήκη του Ιμαρέτ 832 χειρόγραφα και συγγράμματα, επίσης το 1943 λεηλάτησαν και το Δημοτικό Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας .
4. Από το μουσείο της Θάσου κλέψανε άγνωστο αριθμό αρχαίων νομισμάτων και κεφαλές αρχαίων αγαλμάτων.
5. Από την Ιερά μονή Καλαμούς Ξάνθης κατά το διάστημα 1913 – 1919 κλέψανε 10 σπάνιους κώδικες.
6. Από την Ιερά μονή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας Ξάνθης το ίδιο διάστημα κλέψανε 33 σπάνιους κώδικες.
7. Από την Σαμοθράκη το διάστημα 1913 – 1918 πέρα από τις αρχαιότητες που κλέψανε λεηλάτησαν και την αρχαιολογική συλλογή του Ν. Μπάβαλου.
8. Από την Μαρώνεια και την Κομοτηνή βάσει στοιχείων που έδωσε το 1948 ο διευθυντής της Αρχαιολογικής Υπηρεσία Κεραμόπουλος που δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα “Εμπρός” φύλλο της 3-10-1943 αρπάξανε όλες τις αρχαιολογικές συλλογές τους.

Μετά δε από τις ανωτέρω κλοπές και λεηλασίες που κάνανε οι Βούλγαροι έγινε συνεδρίαση της Οικονομικής Επιτροπής στο Παρίσι την 2-10-1946 όπου κάνανε δεκτή παμψηφεί την ελληνική πρόταση όπως η Βουλγαρία πρέπει να επιστρέψει ή αντικαταστήσει όλους τους θησαυρούς που κλέψανε από την Ελλάδα κατά την διάρκεια του Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Όλα τα κλοπιμαία μεταφέρθηκαν και τις δύο φορές στην Βουλγαρία. Μετά την λήξη των εχθροπραξιών και σύμφωνα με την συνθήκη ειρήνης που υπεγράφη (Συνθήκη του Νεϊγύ το 1919) θα έπρεπε να επιστρέψουν όλα τα κλεμμένα στην Ιερά Μονή, όμως με παράβαση των κανόνων της συνθήκης τα συληθέντα χειρόγραφα και κειμήλια δεν επιστράφηκαν  ποτέ.

Όσο για τα αφαιρεθέντα από την δεύτερη επιδρομή του 1941-1944, μετά την λήξη του πολέμου στάλθηκαν στη Γενική Διεύθυνση δημοσίου Λογιστικού Διεύθυνση ΙΧ τμήμα Β΄ και στην Ελληνική Αντιπροσωπεία της Διασυμμαχικής Επιτροπής στην Σόφια κατάλογοι με τα κλοπιμαία, οι οποίοι συντάχθηκαν σύμφωνα με το πρωτόκολλο παραλαβής. Τους καταλόγους συνόδευε το αίτημα για επιστροφή των κλοπιμαίων στην Ιερά Μονή, το οποίο αίτημα ποτέ δεν ικανοποιήθηκε.

Το μεγαλύτερο μέρος των χειρογράφων φυλάσσονται σήμερα στο Κέντρο Σλάβο-Βυζαντινών Σπουδών Ivan Dujcev στη Βουλγαρία σε μουσεία της Βουλγαρίας και στο μοναστήρι της Ρίλα. Για να γράψω αυτό το σημείωμα άντλησα στοιχεία από τις παρακάτω πηγές:

1 . Προφορικές διηγήσεις κατοίκων της Καβάλας.

2.Ιστορικό Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας

3. Ομιλίες αειμνήστου Νικολάου Ρουδομέτωφ
4. Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμος ΙΣΤ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000, αποσπάσματα από τις σ.64-71.
5. Ιστορικά συνέδρια στην Καβάλα. Γενικά Αρχεία του Κράτους , Ι.Λ.Α.Κ.

6.Ιερά Μητρόπολη Δράμας

7.Ιερά μητρόπολη Σερρών και Νιγρίτης

8. Έκθεση Αρχαιολόγου Δημήτρη Λαζαρίδη
9. Δημοσιεύσεις Εφημερίδος “Καθημερινή”.

10 . Δημοσιεύσεις στην εφημερίδα “ΠΡΩΙΝΗ” του ερευνητή της τοπικής ιστορίας κ. Κ. Παπακοσμά.

11. Συνομιλίες με τον Μακαριστό Μητροπολίτη Δράμας Κυρός Παύλο.

ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Οι Βούλγαροι έκλεψαν μέχρι και τις φωτογραφικές πλάκες, από τα φωτογραφεία της πόλης και τύπωσαν σε αυτές στην Βουλγαρική γλώσσα την λέξη “Καβάλα”, όπως στην φωτογραφία που δημοσιεύουμε.

Στην Εθνική Πινακοθήκη της Σόφιας στη Βουλγαρία είναι και μια σειρά από πίνακες ζωγραφικής που έχουν θέμα την Καβάλα. Πρόκειται για δημιουργίες του Βούλγαρου ζωγράφου Μάριο Ζέκοφ (1898-1955) ο οποίος θεωρείται από τους μεγαλύτερους στην χώρα του. Τα έργα του στην Καβάλα δημιουργήθηκαν την περίοδο της κατοχής και συγκεκριμένα το 1941. (Στοιχεία του κειμένου για τον Ζέκοφ από την ιστοσελίδα του Βουλγαρικού Εθνικού Ραδιοφώνου © 2020). Ένας ακόμα Βούλγαρος είχε ζωγραφίσει την Καβάλα, την εποχή εκείνη ο Ιβάν Ταμπάκοφ ( 1901-1977). Στους πίνακές του συναντάμε και έναν που εικονίζει την Καβάλα, σύμφωνα με τα στοιχεία της βιογραφικής του πορείας φιλοτεχνήθηκε και αυτός το 1941.

Η Καβάλα την εποχή της βουλγαρικής κατοχής των ετών 1940 -41.

Με τον αγαπητό κ. Ζήση Βαπορίδη στα γραφεία της Θρακικής Εστίας Καβάλας. Ο κ. Βαπορίδης είναι από τους ιδρυτές της Εστίας και ήταν μέλος στο πρώτο της διοικητικό συμβούλιο.

*Ο Κωνσταντίνος Π. Παπακοσμάς καταγράφει τη νεότερη ιστορία της πόλης.

Έχει μήκος μόλις 350 μέτρα. Είναι ακόμα λιθόστρωτος. Καθώς τον περπατάς ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια σου ολόκληρη η νεότερη ιστορία της Καβάλας. Ο λόγος για την οδό Κύπρου, το πιο όμορφο και δημοφιλές τοπόσημο της πόλης της ανατολικής Μακεδονίας.

Κατά μήκος του, ο περιπατητής συναντά ορισμένα από τα πιο εμβληματικά κτίρια, αρχοντικά κτίσματα του περασμένου αιώνα, που ευτυχώς κατάφεραν να διασωθούν και να αποτελούν σήμερα σήμα κατατεθέν της «γαλάζιας πολιτείας».

Στο διάβα του χρόνου ο δρόμος αυτός άλλαξε τρία ονόματα. Όπως εξηγεί, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο ερευνητής τοπικής ιστορίας Κώστας Παπακοσμάς, «η αρχική ονομασία ήταν οδός Φιλίππου. Στα ταραγμένα μετεμφυλιακά χρόνια ονομάσθηκε οδός “Στρατηγού Σκόμπυ”. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, οι συγκεντρώσεις και οι διαμαρτυρίες για τη στάση των Άγγλων στο μαρτυρικό νησί της Κύπρου και η πίεση των νέων της Καβάλας, ανάγκασαν τον δήμο να μετονομάσει την οδό σε “Κύπρου”, όπως είναι γνωστή μέχρι και σήμερα». Αξίζει, επίσης, να αναφερθεί πως ο κάθετος δρόμος προς την οδό Κύπρου φέρει το όνομα του πρώτου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είναι η Εθνάρχου Μακαρίου.

Τέσσερα από τα πιο σημαντικά κτίσματα της πόλης, το καθένα με τη δική του ξεχωριστή ιστορία, δεσπόζουν στην οδό Κύπρου:

   Η μονή Λαζαριστών

Πιθανή χρονολογία κατασκευής είναι το διάστημα από το 1888 έως το 1892. Το συγκρότημα κτίστηκε από τον Βαρώνο Βιξ, χάρη στην παρουσία στην πόλη της Καβάλας του καθολικού ιερέα Étienne Zougla. Χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως μονή των Λαζαριστών και αργότερα ως Γαλλικό Προξενείο και σχολείο. Στο πρόπυλο υπάρχει γλυπτό του Αγίου Βικεντίου, ιδρυτή του τάγματος των Λαζαριστών. Σήμερα, στους χώρους του λειτουργεί ακόμα η καθολική εκκλησία της πόλης, αφιερωμένη στον Απόστολο Παύλο.

   Το μέγαρο Wix

Το κτήριο με το χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα κατασκευάστηκε το 1906. Δένει αρμονικά με το γειτονικό δημαρχείο, με τα νεογοτθικά του στοιχεία. Ιδιοκτήτης ήταν ο Βαρόνος Αδόλφος Ζολνάι Βιξ (Wix), ανώτατο στέλεχος των επιχειρήσεων Herzog. Το κτήριο αγόρασε στα 1926 μια αμερικανική καπνεμπορική εταιρεία και αργότερα πέρασε στα χέρια της Glen Tobacco Company. Σήμερα ανήκει στον δήμο Καβάλας.

   Το Δημαρχείο – μέγαρο Herzog

Πρόκειται για ένα καθόλα εντυπωσιακό κτίσμα που μιμείται αρχιτεκτονικά παλιούς πύργους της Ουγγαρίας με νεογοτθικά στοιχεία. Οικοδομήθηκε προς το τέλος της δεκαετίας του 1890 και ανήκε στην ιδιοκτησία του Ούγγρου καπνέμπορου Πιέρ Έρτζοχ (Herzog). Το κτήριο αποτελεί το δημαρχείο της Καβάλας από το 1937. Ιδιαίτερες είναι οι έξι θέσεις στην πρόσοψη, στις οποίες υπάρχουν διακοσμητικές παραστάσεις – οικόσημα.

   Η Μεγάλη Λέσχη

Ανεγέρθηκε από τη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Κυριών Καβάλας στα 1909-1910. Αρχιτεκτονικά είναι ένα δείγμα της εκλεκτικιστικής αντίληψης, κυριαρχούν όμως σε αυτό τα νεοκλασικιστικά και νεοαναγεννησιακά μοτίβα, όπως φαίνονται στα κιονόκρανα και τα διαζώματα. Στο στηθαίο υπήρχαν αγαλματίδια, ένα από τα οποία εικονίζει αρχαιοελληνική μορφή στον τύπο της Αρτέμιδος σε κυνήγι.

   Το μέγαρο Τόκου

Κτίστηκε από τον καπνέμπορο Δ. Τόκκο στα 1879, σύμφωνα με την επιγραφή που σώζεται πάνω από το υπέρθυρο. Είναι ενδιαφέρον συνδυασμός κατοικίας και επαγγελματικής στέγης. Σήμερα ανήκει στο υπουργείο Πολιτισμού και στεγάζει την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας – Θάσου. Στο παρελθόν είχε χρησιμοποιηθεί ως προξενείο, ενώ μετά την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους, αποτέλεσε το πρώτο δημαρχείο.

Πάνω από την οδό Κύπρου και πίσω ακριβώς από τη Μεγάλη Λέσχη ορθώνεται το παλιό παρθεναγωγείο που μέχρι πρόσφατα στέγαζε το 10ο δημοτικό σχολείο και σχεδόν δίπλα βρίσκεται το κτήριο της μητροπόλεως και η Πνευματική Εστία. Μπροστά από την οδό Κύπρου απλώνεται ο δημοτικός κήπος με το ηρώο της πόλης, το άγαλμα της Ελευθερίας και τις προτομές σημαντικών ιστορικών προσωπικοτήτων της τοπικής ιστορίας και της ελληνικής ιστορίας γενικότερα.

Στην αρχή της οδού Κύπρου βρίσκεται το χαρακτηριστικό κτήριο υπηρεσιών του ΟΤΕ, που κατασκευάστηκε πάνω στα χνάρια του παλιού αναγνωστηρίου των καπνεργατών που γκρεμίστηκε την δεκαετία του 1930.

   Στιγμές και άνθρωποι που σημάδεψαν τον δρόμο

«Ο δρόμος αυτός της πόλης», σημειώνει ο κ. Παπακοσμάς, «γνώρισε σημαντικά πρόσωπα και μεγάλες στιγμές. Ήταν και παραμένει ένας πολύ ιδιαίτερος δρόμος με τη δική του ξεχωριστή ιστορία. Φιλοξένησε μεγάλα γεγονότα και χιλιάδες λαού που ζητούσαν ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και αξιοπρεπή διαβίωση στις δεκάδες κινητοποιήσεις των καπνεργατών της πόλης. Περπάτησαν σε αυτόν και στα κτίριά του φιλοξενήθηκαν βασιλείς, πρωθυπουργοί, πρόεδροι Δημοκρατίας, καθηγητές, διανοούμενοι, στρατεύματα κατοχής, δικτάτορες, λάτρεις του τζόγου. Φιλοξένησε πλειάδα διαλέξεων και εκδηλώσεις κάθε είδους, ακόμα και τα γραφεία μιας τοπικής εφημερίδας».

Αν θα έπρεπε πάντως σήμερα κάποιος να ξεχωρίσει ένα από τα κτίσματα που βρίσκονται κατά μήκος αυτού του λιθόστρωτου ιστορικού δρόμου, θα ήταν σίγουρα η Μεγάλη Λέσχη. «Εντυπωσιακή και αγέρωχη, αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά κτίρια της Καβάλας, κατασκευασμένο πριν από έναν αιώνα και κάτι παραπάνω. Έγινε για να ενισχύσει την λειτουργία του νοσοκομείου “Ευαγγελισμός” της Ελληνορθόδοξης κοινότητας, την περίοδο ακόμα της Τουρκοκρατίας. Στους εντυπωσιακούς χώρους της με τις πορσελάνινες θερμάστρες, τους μεγάλους καθρέφτες και τις τοιχογραφίες στεγάστηκαν τράπεζες, η στρατιωτική λέσχη, τα γραφεία μιας τοπικής εφημερίδας, ένα καταστήματα επίπλων, η δημοτική βιβλιοθήκη, διάφορα γραφεία συλλόγων, εκθέσεις ζωγραφικής αλλά και το δημοτικό συμβούλιο. Γευμάτισαν σε αυτήν όλα τα σημαίνοντα πρόσωπα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, όταν επισκέπτονταν την Καβάλα, και από το αναλόγιό της μίλησαν εκατοντάδες επιφανείς καθηγητές και άνθρωποι του πνεύματος» επισημαίνει ο κ. Παπακοσμάς.

Πάντως, τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, χάρη και στην ύπαρξη ενός καφέ – μπαρ με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, που ξεκίνησε να λειτουργεί στον συγκεκριμένο δρόμο, η οδός Κύπρου έχει γίνει ένα από τους πιο δημοφιλείς τόπους συνάντησης στην πόλη.

Η επιστροφή τους μετά από 21 αιώνες στην αρχική τους θέση, στον Περίβολο του Τύμβου Καστά, νοηματοδοτεί τη νέα ζωή του μνημείου

Γράφει ο θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Αυτή την εποχή ο Τύμβος Καστά είναι ένα εργοτάξιο, τόσο μέσα στο μνημείο, όσο και πέριξ αυτού,  με τα έργα που εκτελούνται. Αυτός είναι εξάλλου και ο λόγος της διακοπής των επισκέψεων των ειδικών κοινών. Με λίγη φαντασία αυτές οι εικόνες γυρίζουν το μυαλό  πίσω στο χρόνο, σε ένα ταξίδι 23 αιώνων, όταν, ο αρχιτέκτονας, οι τεχνίτες και οι εργάτες κατασκεύασαν αυτό το μεγαλειώδες και εντυπωσιακό μνημείο, που για λόγους που μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε, οι Ρωμαίοι, φρόντισαν να το αποδομήσουν και να σκορπίζουν τα μαρμάρινα μέλη του, κύρια στο ποτάμι.

Σήμερα είναι σε εξέλιξη η αντίστροφη διαδικασία, μετά από μια προσπάθεια χρόνων τα μαρμάρινα μέλη συγκεντρώθηκαν, μελετήθηκαν και σήμερα γνωρίζουμε την θέση που είχαν στον μαρμάρινο Περίβολο του Τύμβου Καστά. Η «ψυχή» του έργου είναι ο αρχιτέκτονας – μηχανικός του υπουργείου Πολιτισμού, Δρ. Μιχάλης Λεφαντζής, επιβλέπων και μελετητής του όλου έργου αποκατάστασης του Τύμβου Καστά, τμηματάρχης Αρχαιολογικών έργων και Μελετών στην Εφορία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών.

Τα έργα που θα αποκαταστήσουν το μνημείο

Αυτή τη στιγμή βαίνει προς ολοκλήρωση, η διδακτική αποκατάσταση του Περιβόλου. Σε προηγούμενο άρθρο είχαμε παρουσιάσει το πρώτο σημείο, ενώ τώρα το δεύτερο, παραδίπλα και πιο κοντά στην είσοδο του μνημείου, φτάνει μέχρι το γείσο. Αυτό το έργο ουσιαστικά θα είναι ένα προοίμιο, ώστε ο επισκέπτης προσερχόμενος από τη νότια πλευρά του Τύμβου προς το ταφικό μνημείο, θα έχει μια εικόνα του τρόπου κατασκευής του περιβόλου. Στην συνέχεια της διαδρομής ο επισκέπτης θα εισέρχεται στο μνημείο και εξερχόμενος προς την ανατολική πλευρά θα έχει την πλήρη εικόνα για το πώς ήταν ο αρχικός Περίβολος.

Σε αυτό το προοίμιο της επίσκεψης,  ο επισκέπτης θα βλέπει τόσο το πώρινο αντίθημα όσο και την μαρμάρινη όψη του, έτσι όπως θα διαμορφωθεί μετά την επιστροφή των μαρμάρων στην αρχική τους θέση. Αυτό θαυμάσιο και άκρως εντυπωσιακό αποτέλεσμα ολοκληρώνεται στο πλαίσιο της αυτεπιστασίας του έργου και ήρθαν να συνδράμουν, για να ολοκληρωθεί σωστά η δουλειά, οι έμπειροι μαρμαροτεχνίτες – μαρμαρογλύπτες από την Ακρόπολη των Αθηνών και συγκεκριμένα από το Διονυσιακό Θέατρο. Όλοι οι τεχνίτες είναι απόφοιτοι από τη σχολή της Τήνου, εκ των οποίων δυο απόφοιτοι της ίδιας σχολής συμμετέχουν και στην ομάδα της Αμφίπολης. Αυτοί οι τεχνίτες που έχουν τεράστια εμπειρία στην επεξεργασία και τοποθέτηση του μαρμάρου,  ήρθαν στην Αμφίπολη και τοποθέτησαν τα συγκεκριμένα μέλη, μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα δέκα ημερών. Η τοποθέτηση του κάθε μαρμάρινου μέλους γίνεται στο ίδιο σημείο που ήταν και στην αρχαιότητα. Με βάση της μελέτη που έχει εκπονήσει ο κ. Λεφαντζής, τα περισσότερα από τα μαρμάρινα μέλη έχουν ταυτιστεί και έχουν αποδοθεί στην αρχική τους θέση. Μόνο ένα 15% από το σύνολο των μελών είναι παρατοποθετημένα, όλα τα υπόλοιπα έχουν αποδοθεί στην αρχική του θέση.

Αυτές τις ημέρες έχει ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο έργου, στην δυτική πλευρά του Περιβόλου. Αυτή είναι μια πλευρά που αφαιρέθηκαν από τους Ρωμαίους, σχεδόν όλα τα μαρμάρινα μέλη και είναι επίσης ένα σημείο με πάρα πολύ μεγάλα στατικά προβλήματα , με κίνδυνο – ακόμη – και κατάρρευσης. Αυτός είναι και ο λόγος που το τμήμα αυτό καταχώθηκε το 2015 με παράλληλη αντιστήριξη με σάκους για να διασωθεί. Πριν γίνει η διαμόρφωση του Τύμβου με τα τελευταία έργα, στο σημείο αυτό υπήρχε μια επιχωμάτωση που έφτανε τα 10 μέτρα, με συνέπεια να δέχεται ο Περίβολος τεράστια φορτία. Τώρα που απομακρύνθηκαν τα χώματα από την ανασκαφή του Λαζαρίδη, τώρα καθαρίζεται για να μελετηθεί, να αποκατασταθεί το πώρινο αντίθημα και να γίνει και τοποθέτηση αρχαίων μαρμάρινων μελών. Μετά την ολοκλήρωση του έργου ο επισκέπτης θα έχει εικόνα και αυτού του τμήματος του Περιβόλου και θα είναι επισκέψιμος στο σύνολό του από όλες τις πλευρές του Τύμβου.

Παράλληλα με όλα τα παραπάνω έργα, έχουν ξεκινήσει βαριές και σοβαρές εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης στο εσωτερικό του μνημείου, οι οποίες κλιμακώνονται με μια σειρά έργα στον εσωτερικό χώρο. Επίσης έχει ετοιμάζεται η υποδομή για την τοποθέτηση του νέου στεγάστρου.

Διάσπαρτα μέλη του περιβόλου του Τύμβου Κάστα, στην Αμφίπολη

Το μακρύ ταξίδι, τον μέχρι «χθες» ορφανών μαρμάρων

Αυτά τα χιλιάδες αρχιτεκτονικά μέλη, για πάρα πολλά χρόνια ήταν ορφανά αφού κανείς δεν γνώριζε την προέλευσή τους, υπήρχαν εικασίες, εκτιμήσεις, σενάρια και ένα μεγάλο μυστήριο για το πώς βρέθηκε μια τόσο μεγάλη ποσότητα μαρμάρων, σκόρπια, στην Αμφίπολη. Μετά την μελέτη του κ. Λεφαντζή, ταυτίστηκαν και συγκεντρώθηκαν στο χώρο του Τύμβου Καστά. Τα μάρμαρα αυτά θα καθαριστούν για να φύγουν οι επικαθήσεις, όπου αυτό χρειάζεται, από την Συντήρηση. Μέχρι να φτάσουν όμως όλα αυτά στην σημερινή τους θέση έχουν κάνει ένα τεράστιο χρονικό ταξίδι 2.100 ετών, έγιναν μάρτυρες μεγάλων γεγονότων, αυτοκρατορίες να γεννιούνται και να σβήνουν, στρατούς να διέρχονται από τον χώρο της Αμφίπολης πηγαίνοντας για μεγάλες μάχες! Κατά κάποιο τρόπο αυτά μετείχαν της ιστορίας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς η περιοχή ήταν θέατρο μαχών ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές και σημειώθηκε και προσπάθεια αρπαγής τους. Αυτό το μεγάλο ταξίδι το έχουμε παρουσιάσει σε παλαιότερα ρεπορτάζ από τις σελίδες του ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟΥ και τώρα  έφτασε η ώρα για τον τελευταίο σταθμό τους, την επιστροφή τους  στην αρχική τους θέση. Αν μιλούσαν τα μάρμαρα θα μαρτυρούσαν τα όσα είδαν και άκουσαν, τα όσα δεινά πέρασαν και τις μετακινήσεις που είχαν, για τις ανάγκες της κάθε εποχής. Και σήμερα, στις δικές μας ημέρες, ξαναγυρίζουν στην αρχική τους θέση, σιωπηροί μάρτυρες ενός μνημείο που είχε «λησμονήσει» η ιστορία, γιατί το μεγαλείο του Μακεδονικού Βασιλείου και πολιτισμού, ήταν μια απειλή για τους κατακτητές.

Αυτό το ταξίδι περιγράφει με τα παρακάτω λόγια ο κ.Λεφαντζής, τα οποία καταδεικνύουν ότι τα όσα γίνονται σήμερα στον Τύμβο Καστά, δεν είναι απλά ένα μεγάλο τεχνικό έργο, αλλά η δικαίωση της ίδιας της ύπαρξης του μνημείου:

«Αυτή η εικόνα του περιβόλου αποτελείται από κομμάτια που έχουν ταξιδέψει, έχουν μετακινηθεί, έχουν κάνει μια διαδρομή 2.100 ετών, μακριά από το μνημείο, έχουν περάσει σε δεύτερες και τρίτες χρήσεις στην πορεία τους, αυτές άφησαν και τα σημάδια τους, είναι οι γόμφοι που βλέπουμε επάνω στις επιφάνειες. Ορισμένα κομμάτια έμειναν για αιώνες κάτω από δέντρα και έχουν πάρει αυτές τις επικαθήσεις των δέντρων και άλλα στο ποτάμι, μέσα στο νερό και άλλα ήταν στην όχθη. Είναι κομμάτια βασανισμένα που φέρουν πάνω τους όλη την ιστορία και την διαδρομή που έκαναν. Το σημαντικότερο απ’ όλα, για εμάς, ήταν η απόφαση, αυτά τα κομμάτια, να μην τα συμπληρώσουμε, να μην τα αποκαταστήσουμε και να μην τα εξωραΐσουμε αλλά να τοποθετηθούν ως έχουν, με τις πληγές τους. Χρειάζεται να σκεφτούμε τι σημαίνουν αυτές οι πληγές, τι νοηματοδοτούν αυτά τα σημάδια του χρόνου και η ανάγκη να υπάρχουν και να φαίνονται ως μάρτυρες; Ο στόχος της αναστήλωσης του μνημείου δεν είναι να τα κάνουμε τα κομμάτια να φαίνονται ως καινούργια, είναι να τα αφήσουμε ως έχουν, με τις πληγές τους, με όλες τις θραύσεις και τα χαρακτηριστικά που έχουν αποκτήσει από την διαδρομή που έκαναν για να δείξουμε το πόσο μεγάλη περίοδος χρόνου έχει περάσει, αυτή η περιπέτεια κράτησε 21 αιώνες και αυτό δεν είναι λίγο. Είναι μια περιπλάνηση 21 αιώνων και είναι τρομακτικό γεγονός το οποίο και πρέπει να τοσεβαστούμε. Οι λόγοι που την προκάλεσαν μας είναι λίγο γνωστοί, αλλά το αποτέλεσμα είναι μπροστά μας, ξεκάθαρο και αυτό που δηλώνουν είναι ότι έχουν περάσει τα πάνδηνα. Κι αυτό θέλουμε να φαίνεται. Τα κομμάτια συμφωνούν το ένα με το άλλο, οι σύνδεσμοι, οι γόμφοι τους, οι διαστάσεις και η γεωμετρία τους, συμφωνούν απόλυτα το ένα με το άλλο και ξαναβρέθηκαν ξανά, το ένα δίπλα στο άλλο, μετά από 21 αιώνες και αυτό είναι η επιτυχία μας. Εμείς αγωνιζόμαστε να ανασυστήσουμε την εικόνα του περιβόλου του Τύμβου, έστω αυτή την λειψή, την τμηματική εικόνα μέσα από τα αυθεντικά του υλικά. Χωρίς την προσθήκη καινούργιων»

Η ΜΑΧΗ ΠΟΥ ΚΕΡΔΙΣΕ Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΚΑΙ ΕΦΕΡΕ ΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Σύμφωνα με το σχέδιο που είχε καταστρώσει ο Φίλιππος, στον Αλέξανδρο έμελλε να αντιμετωπίσει το πλέον επίλεκτο σώμα του αντιπάλου: τον Ιερό Λόχο

«Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο». Η έκθεση που θα ξεκινήσει στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (ΜΚΤ) στις 14 Δεκεμβρίου 2023 και θα διαρκέσει έως τις 31 Μαρτίου 2024 αφορά τη μάχη που έφερε στην πολιτική σκηνή τον Μέγα Αλέξανδρο, έναν από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της παγκόσμιας ιστορίας.

Πώς, όμως, άλλαξε ο κόσμος μετά από αυτήν;

Με αφορμή την πρόσφατη δημοσιογραφική αποστολή στη βοιωτική πόλη, το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τον Παναγιώτη Ιωσήφ, Δρ. αρχαιολογίας, επιμελητή του ΜΚΤ και της έκθεσης (μαζί με τον Ιωάννη Φάππα) για τη σημασία της μάχης, τον ρόλο που έπαιξαν σε αυτή διάσημα πρόσωπα και πολεμικά σώματα της αρχαιότητας, αλλά και για έναν άνθρωπο της νεότερης εποχής για τον οποίο αξίζει να μάθουμε περισσότερα: Τον σπουδαίο «άγνωστο» Παναγιώτη Σταματάκη, τον ανασκαφέα της Χαιρώνειας.

«Με τη μάχη της Χαιρώνειας, ο Φίλιππος, ουσιαστικά, επιβάλλεται στις ελληνικές πόλεις. Εδραιώνει την ήδη σημαντική του κυριαρχία στα ελληνικά πράγματα και αφού αναγνωρίζεται από τους ηττημένους, πλέον, Έλληνες και τους συμμάχους του ως Ηγεμών στο Συμπόσιο της Κορίνθου, θέτει σε δράση το σχέδιό του. Ένα παλαιό σχέδιο που απεργάζονταν οι ελληνικές πόλεις: αυτό της εκστρατείας κατά των Περσών και του κινδύνου που αντιπροσώπευαν. Ο Αθηναίος Ισοκράτης είχε ήδη καλέσει τον Φίλιππο να αναλάβει την ηγεσία της μάχης, αλλά η μάχη της Χαιρώνειας είναι αυτή που του δίνει το νομικό και πολιτικό πάτημα ώστε να την αναλάβει. Φυσικά, όπως ξέρουμε, η δολοφονία του δύο χρόνια μετά τη μάχη, θα φέρει τον Αλέξανδρο στη βασιλεία, άρα και στην ηγεσία της εκστρατείας», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Π. Ιωσήφ. Και συνεχίζει ως προς την ευρύτερη σημασία της μάχης με την οποία οι Μακεδόνες γίνονται οριστικά κυρίαρχη δύναμη στην Ελλάδα και την ανατολική Μεσόγειο:

«Ουσιαστικά, λοιπόν, η μάχη της Χαιρώνειας ανοίγει τον δρόμο για την κατάκτηση, αρχικά του βασιλείου των Αχαιμενιδών βασιλέων της Περσίας κι εν συνεχεία, των εσχατιών της τότε Οικουμένης. Είναι η μάχη που θα επιτρέψει στον ελληνικό κόσμο, οδηγούμενο από τη φιλοδοξία του Φιλίππου και κυρίως του Αλεξάνδρου, να γίνει κυρίαρχος όχι μόνο στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά να φτάσει μέχρι τα ανατολικά του σημερινού Πακιστάν. Ως συνέπεια της μάχης, δημιουργείται αυτό που ονομάζουμε ο ελληνιστικός κόσμος, ένας νέος κόσμος όπου κυριαρχεί η Κοινή ελληνική γλώσσα, ανθίζουν οι τέχνες και τα γράμματα γύρω από τις μεγάλες βασιλικές αυλές της Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας ή της Περγάμου. Είναι μια περίοδος απαράμιλλου πλούτου, ειδικά για τους κατοίκους της ηπειρωτικής Ελλάδας. Είναι αυτή η περίοδος κατά την οποία οι τεράστιες ‘αδρανείς’ ποσότητες πολύτιμων μετάλλων στα θησαυροφυλάκια των Περσών βασιλέων βρίσκουν τον δρόμο προς τις ‘αγορές’. Τέλος, και μεταξύ των μυριάδων πραγμάτων που θα μπορούσε να πει κανείς για τον κόσμο που άνοιξε με τη μάχη της Χαιρώνειας, αξίζει να πούμε ότι έμοιαζε πάρα πολύ με τον δικό μας: ήταν ένας κόσμος απολύτως διασπασμένος μεταξύ μικρότερων ή μεγαλύτερων βασιλείων, πόλεων και Κοινών, αλλά ταυτοχρόνως, κι ένας κόσμος παγκοσμιοποιημένος κι ευρύς. Ήταν ένας κόσμος για έναν νέο άνθρωπο, όπως ακριβώς τον περιγράφει ο Όμηρος: ένας άνθρωπος που ‘Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές’ (Όμηρος, Οδύσσεια Α, 3)».

Υπήρχε –ρωτήσαμε– περίπτωση ένας τόσο καλά οργανωμένος στρατός, με καινοτόμα όπλα και τακτικές, όπως αυτός των Μακεδόνων, να χάσει τη μάχη;. «Βεβαίως. Μια μάχη έχει πάντοτε έναν αστάθμητο παράγοντα, έναν δαίμονα, όπως τον ονομάζει ο Δημοσθένης: την Τύχη. Σε αυτήν, άλλωστε, αποδίδει ο Αθηναίος πολιτικός την ήττα. Από την άλλη πλευρά, όμως, η τυχαιότητα της έκβασης της μάχης γίνεται πιο αντιληπτή μέσα από τα λόγια του ίδιου του Φιλίππου. Μας πληροφορεί ο Πλούταρχος ότι αμέσως μετά τη μάχη, κι αφού έχει γιορτάσει και ειρωνευτεί τον Δημοσθένη, ο βασιλιάς ανατρίχιασε με την ικανότητα του ρήτορα που τον ανάγκασε να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή και τη βασιλεία του στο διάστημα μίας και μόνο ημέρας. Ουσιαστικά, όμως, η σύγκρουση μεταξύ των δύο αριθμητικά ισοδύναμων σχεδόν στρατών δύσκολα θα μπορούσε να γείρει υπέρ των συμμαχικών δυνάμεων των ελληνικών πόλεων του Νότου. Ο μακεδονικός στρατός ήταν επαγγελματικός, αφού ο Φίλιππος είχε φροντίσει, ήδη από την άνοδό του στην εξουσία, να προχωρήσει σε βαθιά μεταρρύθμισή του, να εισάγει νέα όπλα και τακτικές κάνοντας σημαντική χρήση του ιππικού. Οι συνεχείς εκστρατείες δε κατά των βόρειων εχθρών της Μακεδονίας, είχαν σκληραγωγήσει και εκπαιδεύσει τη μακεδονική φάλαγγα καθιστώντας της το απόλυτο όπλο της εποχής», απαντά ο συνομιλητής του ΑΠΕ-ΜΠΕ, που επισημαίνει κι έναν ακόμα λόγο υπεροχής των Μακεδόνων.

«Οι οικονομικοί συσχετισμοί μεταξύ των δύο αντιπάλων ήταν σαφέστατα υπέρ των Μακεδόνων. Οι πόροι και ο πλούτος του Φιλίππου είναι ασύγκριτα μεγαλύτερος αυτού των αντιπάλων του, όπως θα υποστηρίξω και σε ανακοίνωση που ετοιμάζω στο πλαίσιο του συνεδρίου που θα διοργανώσουμε με την ευκαιρία της έκθεσης. Κι εδώ, θα ήθελα να τονίσω ότι είναι πρόθεσή μας να συνδυάζουμε τις εκθέσεις μας με ένα καθαρά αρχαιολογικό κι ερευνητικό κομμάτι, έτσι ώστε όλη η έρευνα που απαιτεί το στήσιμο μιας έκθεσης να έχει αντίκτυπο όχι μόνο μέσα από τον κατάλογο, αλλά και από τα πρακτικά ενός επιστημονικού συνεδρίου», υπογραμμίζει.

Η κουβέντα δεν θα μπορούσε να μην περιστραφεί και γύρω από τον Μεγάλο Αλέξανδρο και τον ρόλο του στη μάχη. «Ο Αλέξανδρος είναι 18 ετών, είναι σχεδόν στην ηλικία κατά την οποία ο πατέρας του ολοκλήρωσε την τριετή ομηρεία του στη Θήβα. Και αναλαμβάνει, σύμφωνα με τις πηγές, τη διοίκηση του αριστερού κέρατος της μακεδονικής παράταξης συνοδευόμενους από πολύπειρους στρατηγούς του Φιλίππου, μεταξύ αυτών και του Αντίπατρου. Σύμφωνα με το σχέδιο που είχε καταστρώσει ο Φίλιππος, στον Αλέξανδρο έμελλε να αντιμετωπίσει το πλέον επίλεκτο σώμα του αντιπάλου: τον Ιερό Λόχο των Θηβαίων. Και έφερε σε πέρας την αποστολή του, καθώς εξουδετέρωσε μέχρι ενός τους αήττητους μέχρι τότε αντιπάλους του», αναφέρει ο επιμελητής του ΜΚΤ, που απαντά επίσης γιατί η έκθεση μας επιτρέπει να «αγγίξουμε» αρχαιολογικά τον μεγάλο βασιλιά, όσο ποτέ και πουθενά αλλού στον τόπο και τον χρόνο (όπως αναφέρει σχετικό δελτίο Τύπου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης).

«Γιατί ‘αγγίζουμε’ τον Αλέξανδρο; Καλή ερώτηση. Ο Αλέξανδρος είναι ‘παντού και πουθενά’ στην ελληνική αρχαιότητα: Οι γραπτές πηγές που τον αφορούν είναι πολύ μεταγενέστερες, δεν έχει βρεθεί ο τάφος του, ενώ οι πόλεις που ίδρυσε φέρουν βαρύ το φορτίο των Διαδόχων του. Στη Χαιρώνεια, όμως, βρίσκουμε τα οστά και τα όπλα εκείνων που πολέμησαν δίπλα του, αυτών που δέχθηκαν τις εντολές του εκείνο το πρωινό των αρχών του Αυγούστου. Τα σώματα των εχθρών που, κάποιοι από τους οποίους έπεσαν, ίσως, από το δικό του όπλο. Είναι, φυσικά, κρίμα να τον ‘αγγίζουμε’ αρχαιολογικά σε ένα πεδίο μάχης με τη βιαιότητα που αυτό συνεπάγεται», επισημαίνει ο Π. Ιωσήφ.

Στη Χαιρώνεια, κάτω από το γνωστό μνημείο του Λέοντα (πολυάνδριο), βρίσκονται θαμμένοι 254 Θηβαίοι ιερολοχίτες. Ο Ιερός Λόχος των Θηβών, μια από τις πιο φημισμένες πολεμικές μονάδες της αρχαιότητας, έμελλε να εξολοθρευτεί άγρια στη μάχη της Χαιρώνειας. «Ο Ιερός Λόχος είναι μια πολύ εξαιρετική και ιδιαίτερη περίπτωση. Όπως και ο Αλέξανδρος θα έλεγα, είναι θύμα της φήμης του. Έχουμε ελάχιστες αναφορές σε αυτόν στις αρχαίες πηγές, γνωρίζουμε λίγα πράγματα για την οργάνωση και τις τακτικές του. Ξέρουμε όμως ποιοι τον ίδρυσαν, πώς τον εκπαίδευσαν, βάσει ποιας φιλοσοφίας και πού ήταν νικηφόρος. Συγκροτήθηκε, λοιπόν, από τον Γοργίδα λίγο μετά την απομάκρυνση της σπαρτιατικής φρουράς από τη Θήβα και έφτασε στην ακμή του υπό τη διοίκηση των Πελοπίδα κι Επαμεινώνδα. Δημιουργήθηκε με βάση τις αρχές της πλατωνικής φιλοσοφίας, όπως περιγράφεται στο ‘Συμπόσιο’ και εκπαιδεύτηκε στο δημόσιο γυμνάσιο της πόλης. Ένα επίλεκτο σώμα 300 πολιτών σε ζεύγη. Ήταν εκείνο το σώμα που νίκησε τους μέχρι τότε αήττητους Σπαρτιάτες στα Λεύκτρα και τη Μαντίνεια και ηγήθηκε της θηβαϊκής κυριαρχίας για σχεδόν τέσσερεις δεκαετίες στην Ελλάδα. Ο τελευταίος χορός τους έμελλε να πραγματοποιηθεί στη Χαιρώνεια, απέναντι στον Αλέξανδρο», τονίζει.

Ο σπουδαίος Παναγιώτης Σταματάκης

Η αναφορά στον ανασκαφέα του πολυανδρίου, Παναγιώτη Σταματάκη, το χειρόγραφο ημερολόγιο του οποίου εκδόθηκε μόλις το 2022 από τον ΓΓ της Αρχαιολογικής Εταιρίας, Β.Χ. Πετράκο και τη Βιβλιοθήκη της Εταιρείας, είναι περισσότερο από αναγκαία. «Ο Παναγιώτης Σταματάκης είναι ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής αρχαιολογίας, της αρχαιολογίας γενικότερα, θα έλεγα. Ο ίδιος δεν ήταν αρχαιολόγος, είχε πραγματοποιήσει, χωρίς ωστόσο να τις ολοκληρώσει, σπουδές Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ως απόστολος της Αρχαιολογικής Εταιρείας ανέσκαψε πλήθος άγνωστων αρχαιολογικών θέσεων, δημιούργησε αρχαιολογικές συλλογές και ίδρυσε μουσεία, ενώ έσωσε πλήθος αρχαιοτήτων από τους λαθρανασκαφείς και εκείνους τους αρχαιολόγους που εφήρμοζαν λιγότερο επιστημονικές πρακτικές», σημειώνει ο συνομιλητής του ΑΠΕ-ΜΠΕ για τον υποδειγματικό «αρχαιολόγο» που έφυγε πρόωρα, αφήνοντας πίσω του τεράστιο έργο.

«Στον Σταματάκη ανατέθηκε το έργο της ανασκαφής του Λέοντα στη Χαιρώνεια, μιας θέσης γνωστής ήδη από τις αρχές του 19ου αι. όταν περιηγητές είδαν τα θραύσματα του πεσμένου μνημείου. Ο Σταματάκης ξεκίνησε να ανασκάπτει το μνημείο το 1879 ενόψει της αναστήλωσής του και τη συνέχισε και την ολοκλήρωσε το 1880. Ήταν τόσο συστηματικός και λεπτομερής στην ανασκαφή και την καταγραφή των ευρημάτων του, που θα ζήλευε κι ένας σύγχρονος αρχαιολόγος. Αφού εντόπισε τον περίβολο, άρχισε να ανασκάπτει τους σκελετούς στο εσωτερικό του, να τους σχεδιάζει και να τους σχολιάζει λεπτομερώς. Οι ανατομικές του γνώσεις του επέτρεψαν να είναι ακριβής και λεπτομερής στην ταύτιση των τραυμάτων. Και μέσα από αυτές γινόμαστε κι εμείς μάρτυρες της βιαιότητας της μάχης. Ο Σταματάκης πέθανε πολύ πρόωρα από ελονοσία και δεν μπόρεσε να δημοσιεύσει τις εργασίες του. Τα ημερολόγια του χάθηκαν μεταξύ κληρονομιάς και λήθης, όπως πολύ ωραία το περιγράφει ο κ. Βασίλειος Πετράκος. Η πρόσφατη δημοσίευσή τους μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για το μνημείο, για τη μάχη, αλλά και για τον ίδιο τον Σταματάκη, έναν από τους αδικημένους πρωτεργάτες της αρχαιολογίας».

Υποπτευόμαστε ότι μια νέα ανασκαφή στον χώρο του πολυανδρίου, ίσως και κάπου αλλού εκεί κοντά, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον –κάτι που μας το επιβεβαιώνει και ο συνομιλητής μας. «Μακάρι η περιοχή της μάχης με τα μνημεία της, ας μην ξεχνάμε και τον μνημειώδη τύμβο των Μακεδόνων με τα υπολείμματα της τεράστιας πυράς, να αποτελέσουν αντικείμενο έρευνας με όλες τις σύγχρονες μεθόδους. Μια τέτοια έρευνα θα μας επιτρέψει να απαντήσουμε σε πλήθος ερωτημάτων γύρω από τη μάχη, την αρχιτεκτονική των μνημείων· γύρω από την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων του», καταλήγει ο Π. Ιωσήφ στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με αφορμή την έκθεση, που όπως όλα δείχνουν θα συγκινήσει, θα εκπαιδεύσει, αλλά και θα εκπλήξει.

ΣΣ. Οι φωτογραφίες δόθηκαν από το ΜΚΤ για δημοσίευση.

Ολοκληρώνεται η διδακτική αποκατάστασης τμήματος του αρχαίου περιβόλου του Τύμβου Καστά, η οποία υλοποιείται από την Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του ΥΠΠΟ, στο πλαίσιο του έργου στερέωσης και αποκατάστασης του μνημείου.

Βάσει της εγκεκριμένης αρχιτεκτονικής μελέτης του αρχιτέκτονος Μιχάλη Λεφαντζή, ταυτίστηκαν και αποδόθηκαν στην αρχική τους θέση 25 διάσπαρτα μαρμάρινα μέλη από τα 375 που, το 2019, συγκεντρώθηκαν, ομαδοποιήθηκαν και διευθετήθηκαν στα δυτικά του Τύμβου, στοιχισμένα σε ομάδες κατά τον τύπο και τον δόμο στον οποίον ανήκαν στην αρχαία τοιχοποιία.

Όπως δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, «τα 25 αυτά αρχιτεκτονικά μέλη, επιστρέφουν στην αρχική τους θέση μετά από 21 αιώνες, έχοντας μεταφερθεί, κατά περιόδους, χιλιόμετρα μακριά από το μνημείο, φέροντας τη φθορά του χρόνου, αλλά και ζημίες στις επιφάνειές του, από ανθρώπινες επεμβάσεις, εξ αιτίας των αλλεπάλληλων αλλαγών χρήσης. Για την διατήρηση της αυθεντικότητάς τους, τα διάσπαρτα μαρμάρινα μέλη τοποθετήθηκαν στις θέσεις ταύτισής τους ως έχουν, χωρίς συμπληρώματα, ώστε να μαρτυρούν πάντοτε τη μακραίωνη ιστορία τους».

Για την απόδοση των μελών στο σημείο που ανήκαν, έγινε αρχιτεκτονική τεκμηρίωση του διάσπαρτου υλικού και του αντιθήματος, η οποία υπέδειξε ότι τα μεγαλύτερα ύψη μελών ανήκουν στο νότιο τμήμα του περιβόλου, πλησίον του Ταφικού Μνημείου. Επίσης, βασική παράμετρος απόδοσης, ήταν η αλλαγή της φοράς των γόμφων και των μοχλοβοθρίων, που υποδήλωνε την αντίθετη φορά τοποθέτησης των μελών του περιβόλου, από δύο τουλάχιστον διαφορετικά συνεργεία, κατά την οικοδόμηση του.

Από τη μελέτη προέκυψε, ότι το σημείο στο οποίο αποδόθηκαν τα μέλη, στο νότιο τμήμα του περιβόλου και 22 μ. δυτικά του Ταφικού Μνημείου, κατέληγαν οι δύο αντίθετες, μεταξύ τους, φορές τοποθέτησης, κατά την οικοδόμηση.

Η πλειοψηφία των μαρμάρινων μελών βρίσκονται σε καλή δομική κατάσταση, εκτός από δύο: Έναν ορθοστάτη και μια βάση με θραυσμένα τμήματα, στα οποία δεν απαιτήθηκε συμπλήρωση για την τοποθέτησή τους.

Για την στήριξη των μαρμάρινων μελών, έγιναν συμπληρώσεις με τεχνητό λίθο στις θραυσμένες ελλείπουσες μάζες των λιθοπλίνθων του πώρινου αντιθήματος και επαναχρησιμοποιήθηκαν οι τόρμοι και οι αύλακες των αρχαίων συνδέσμων.

Στην εκτέλεση του έργου, καθοριστικότατο ρόλο έπαιξε, η συνδρομή των 6 εμπειρότατων μαρμαροτεχνιτών του ΥΠΠΟ που ήλθαν από την Νότια Κλιτύ της Ακρόπολης των Αθηνών στην Αμφίπολη για την έγκαιρη ολοκλήρωσή του.

Στο πλαίσιο του έργου αυτού, από την Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων συνεχίζονται οι εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης του Ταφικού Μνημείου και το εξωτερικό κέλυφος του Χώρου 1.

Διάσπαρτα μέλη του περιβόλου του Τύμβου Κάστα, στην Αμφίπολη

Διάσπαρτα μέλη του περιβόλου του Τύμβου Κάστα, στην Αμφίπολη

Διάσπαρτα μέλη του περιβόλου του Τύμβου Κάστα, στην Αμφίπολη

Διάσπαρτα μέλη του περιβόλου του Τύμβου Κάστα, στην Αμφίπολη

Χθές 17η Οκτωβρίου 2023, ημέρα Τρίτη, στο Γραφείο Εκπροσωπήσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Αθήνα, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Λαοδικείας κ. Θεοδώρητος εκπροσωπώντας τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, παρουσίασε στον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Δράμας κ. Δωρόθεο και την καθηγουμένη της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Οσιωτάτη Μοναχή Αντωνίνη τρία (3) κλαπέντα χειρόγραφα της Ιεράς Μονής ήτοι τα:

α) Χειρόγραφο χαρτώο διαστάσεων 21,5Χ15,9 εκ., του 16/17ου αιώνα, βέρβιο άλλοτε της Ιεράς Μονής (παραδίδει ονόματα ευεργετών, δωρητών και κτητόρων),

β) Χειρόγραφο χαρτώο διαστάσεων 29,3Χ20 εκ., του 17ου αιώνα, βέρβιο επίσης της Ιεράς Μονής (παραδίδει ονόματα κτητόρων, δωρητών και ευεργετών), απαντούν διάφορες σημειώσεις σε έτη από Χριστού γεννήσεως, 7142 κ.α.),

γ) Χειρόγραφο χαρτώο διαστάσεων 31Χ21 εκ., του 17ου αιώνα, βέρβιο άλλοτε της Ιεράς Μονής (παραδίδει ονόματα κτητόρων, δωρητών και ευεργετών της Μονής), απαντούν διάφορες σημειώσεις που μας παραπέμπουν στον 17ο αιώνα (στο 1614, 1630, 1639 κ.α.).

Τα ανωτέρω περιήλθαν στην νόμιμη κατοχή του Οικουμενικού Πατριαρχείου από την συλλογή του Οίκου Πλειστηριασμών Swann Auction Galleries της Νέας Υόρκης.

Οφείλονται θερμές ευχαριστίες εις τον Σεβ. Αρχιεπίσκοπο Αμερικής κ. Ελπιδοφόρο για την καθοριστική του συμβολή στην διαδικασία εντοπισμού και επαναπατρισμού των συγκεκριμένων χειρογράφων.

Ειδικότερα, τα εν λόγω χειρόγραφα μετά την κλοπή τους από τους Βούλγαρους κατακτητές το έτος 1917 από την Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης, κατέληξαν μετά από περιπέτειες, στην Αμερική από όπου και πουλήθηκαν το 2008 από τον ανωτέρω Οίκο σε συλλέκτη του Σικάγου, ο οποίος και τα επέστρεψε στον ανωτέρω Οίκο όταν διαπίστωσε την νομικά και ηθικά επισφαλή κυριότητά τους.

Τα χειρόγραφα παρέμεναν για χρόνια στον συγκεκριμένο Οίκο έως ότου, σχετικά πρόσφατα και αφού διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για κλεμμένα της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης, αποφασίσθηκε από τους υπευθύνους του να προβούν στις νόμιμες ενέργειες προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ώστε αυτά να επιστραφούν στον νόμιμο ιδιοκτήτη τους.

Για το λόγο αυτό ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Λαοδικείας Θεοδώρητος παρέδωσε στον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Δράμας κ. Δωρόθεο και την καθηγουμένη της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Οσιωτάτη Μοναχή Αντωνίνη τα ανωτέρω τρία χειρόγραφα για να επιστραφούν και να αποθησαυρισθούν στον φυσικό τους χώρο, στην Ιερά Μονή.

Στην τελετή παράδοσης των χειρογράφων ήταν παρόντες ο Αιδεσιμολ. Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου κ. Ελευθέριος Ν. Χρυσοχόος, Γραμματεύς του εν Αθήναις Γραφείου Εκπροσωπήσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ο Ιερολογ. Διάκονος κ. Γεώργιος Κουνουπάκης εκ της Ι. Μητροπόλεως Δράμας.

ROMFEA

Μετά από την πρόσφατη συνάντηση του Σεβ. Μητροπολίτου Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου κ. Στεφάνου με τον Περιφερειάρχη Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης κ. Μέτιο, αποφασίσθηκε η διοργάνωση τον Σεπτέμβριο του 2024 μεγάλου διεθνούς συνεδρίου με αφορμή τα εκατό (100) χρόνια από την Ίδρυση της Ιεράς Μητροπόλεως Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου.

Ως προπαρασκευαστική δράση αυτού του συνεδρίου συνδιοργανώνεται από την Ιερά Μητρόπολη Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου και την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης το 1^ο Συνέδριο «Θρησκευτικές Περιηγήσεις» στο πλαίσιο των συνεδρίων ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ: ΘΕΟΛΟΓΙΑ- ΙΣΤΟΡΙΑ- ΤΕΧΝΗ- ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, το Σαββατοκύριακο 23 και 24 Σεπτεμβρίου, στο Συνεδριακό Κέντρο Ιστορικών Μελετών «Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ»  στο χώρο του Βαπτιστηρίου της Αγίας Λυδίας, στο οποίο έχουν προσκληθεί να ομιλήσουν διακεκριμένοι καθηγητές του ΑΠΘ και του ΔΙΠΑΕ.

Όπως είναι κοινά αποδεκτό ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν τον κεντρικό άξονα για τη διατήρηση της ταυτότητας και της συλλογικής μνήμης της ανθρωπότητας. Παράλληλα, ο τουρισμός και δη ο θρησκευτικός τουρισμός λειτουργεί ως εφαλτήριο γνωριμίας με τον πολιτισμό, την ταυτότητα και την κληρονομιά των λαών της γης παρέχοντας κατά αυτό τον τρόπο τα εχέγγυα για την αρμονική και υγιή συνύπαρξή τους.

Στο πλαίσιο αυτό, οι πρωτοχριστιανικές εκκλησίες των Φιλίππων, οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες της Θάσου και της Καβάλας, ο  καθεδρικός ναός του Πολιούχου της Καβάλας, τα μοναστήρια μας, τα κειμήλια (εικόνες, εκκλησιαστικά αργυρά, άμφια και άλλα), καθώς και τα ήθη, έθιμα και οι θρησκευτικές πρακτικές αποτελούν την πυρήνα της πνευματικής, θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας και λειτουργούν ως βασικοί πόλοι έλξης επισκεπτών, από το εσωτερικό και από το εξωτερικό.

Στον αποστολοδιάβατο τόπο μας κάθε συντονισμένη προσπάθεια προβολής και αναδείξεως της πλούσιας θρησκευτικής κληρονομιάς της τοπικής μας Εκκλησίας, με ην μοναδική παρουσία του Αποστόλου των Εθνών Παύλου, και με την ίδρυση της πρώτης χριστιανικής Εκκλησίας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, αξίζει της προσοχής και του ενδιαφέροντός μας.

Το συνέδριο που διοργανώνεται, έχει θέσει ως κύριους στόχους του τη μεγιστοποίηση του αντικτύπου των Θρησκευτικών Περιηγήσεων και την ανάδειξη της θρησκευτικής υλικής και άϋλης πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας, μέσω της αξιοποίησης αποτελεσμάτων και εξοπλισμών των προϋπαρχόντων έργων και την προοπτική δημιουργίας νέων για την προβολή και ανάδειξη των θρησκευτικών μας κυρίως μνημείων.

Η έναρξη του Συνεδρίου θα γίνει στις 18.00 το απόγευμα του Σαββάτου στο αμφιθέατρο του Συνεδριακού Κέντρου και οι εργασίες θα συνεχιστούν και την Κυριακή ως εξής:

ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΦΙΛΙΠΠΩΝ, ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΘΑΣΟΥ

«Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ»

ΙΕΡΟ ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟ ΑΓΙΑΣ ΛΥΔΙΑΣ ΦΙΛΙΠΠΩΝ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

«ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ :

ΘΕΟΛΟΓΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΑ-ΤΕΧΝΗ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ»

1^ο ΔΙΗΜΕΡΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 2023

ΕΙΔΙΚΟ ΘΕΜΑ : «ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ»

ΣΑΒΒΑΤΟ 23 – ΚΥΡΙΑΚΗ 24 [ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2023]

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

• ΣΑΒΒΑΤΟ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2023

17.45 : Υποδοχή  Συνέδρων.

18.00 : ΕΝΑΡΞΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ – ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

• Μητροπολίτης ΦΝΘ κ. ΣΤΕΦΑΝΟΣ,
• Περιφερειάρχης ΠΑΜΘ κ. Χρήστος Μέτιος,
• Αντιπεριφερειάρχης Καβάλας κ. Αλέξιος Πολίτης,
• Δήμαρχος Καβάλας κ. Θεόδωρος Μουριάδης,
• Εκπρόσωπος ΔΙΠΑΕ,
• Πρόεδρος της «ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ» κ. Παναγιώτης Αγγελίδης.

19.00 : ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ :

«Σχεδιάζοντας βιώσιμες θρησκευτικές και πολιτιστικές διαδρομές στην Περιφέ­ρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης : όροι, προϋποθέσεις και προοπτικές».

ΟΜΙΛΗΤΗΣ :

Ελλογ. κ. Χρήστος Τσιρώνης,

Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ.

20.00 : ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ :

«ΠΑΥΛΟΣ, Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ»

από την θεατρική Ομάδα «ΑΚΟΥΕΟΡΑ»

στο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ.

• ΚΥΡΙΑΚΗ 24 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2023

07.00 : Ο  Όρθρος και η Θεία Λειτουργία στο ιερό  Βαπτιστήριο της αγίας Λυδίας, προεξάρχοντος του Σεβ. Μητροπολίτου ΦΝΘ κ. ΣΤΕΦΑΝΟΥ.

11.00 : 1^η ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΜΕ ΓΕΝΙΚΟ ΘΕΜΑ :

«Θρησκευτικές περιηγήσεις – ηθικές και πνευματικές διαστάσεις».

ΠΡΟΕΔΡΟΣ :

Ελλογ. κ. Αθανάσιος Στογιαννίδης,

Αναπλ. Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ.

11.00: ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ :

«Ηθικές διαστάσεις του θρησκευτικού τουρισμού».

ΟΜΙΛΗΤΡΙΑ :

Ελλογ. κ. Νίκη Παπαγεωργίου,

Καθηγήτρια Τμήματος Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ.

11.20 : ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ :

«Οι πνευματικές διαστάσεις του θρησκευτικού τουρισμού».

ΟΜΙΛΗΤΗΣ :

Ελλογ. κ. Πέτρος Παναγιωτόπουλος,

Αναπλ. Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ.

11.40 : ΣΥΖΗΤΗΣΗ

12.00 : 2^α ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΜΕ ΓΕΝΙΚΟ ΘΕΜΑ :

«Θρησκευτικές περιηγήσεις στις ημέρες μας».

ΠΡΟΕΔΡΟΣ :

Αξιότ. κ. Νικόλ Καζαντζίδου,

Δημοσιογράφος στο Αθηναϊκ  Πρακτορείο Ειδήσεων,

εξειδικευμένη στο τουριστικό  ρεπορτάζ.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ – ΑΝΑΦΟΡΕΣ :

12.00 : Αξιότ. κ. Αθανάσιος Τσώνης,

Αντιπεριφερειάρχης Υγείας και Τουρισμοῦ.

12.10 : Αξιότ. κ. Κυριακ  Γανίτου,

Διευθύντρια Πολιτιστικού Τουρισμού και Ἀναπτύξεως της «ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ».

12.20 : Αξιότ. κ. Αντώνιος Μιτζάλης,

Πρόεδρος Συνδέσμου Ξενοδόχων Καβάλας.

12.40 : ΣΥΖΗΤΗΣΗ

12.50 : ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ – ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΡΟΦΗΜΑΤΟΣ

13.00 : 3^η ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΜΕ ΓΕΝΙΚΟ ΘΕΜΑ :

«Θρησκευτικές περιηγήσεις και απόστολος Παύλος».

ΠΡΟΕΔΡΟΣ :

Ελλογ. κ. Χρήστος Τσιρώνης,

Αναπλ. Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ.

13.00 : ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ :

«Προσεγγίζοντας σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες μέσα από  την θεολογική σκέψη του αποστόλου ΠΑΥΛΟΥ. Ένας διάλογος για την αποστολή του σχολείου στον δημόσιο χώρο».

ΟΜΙΛΗΤΗΣ :

Ελλογ. κ. Αθανάσιος Στογιαννίδης,

Αναπλ. Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ.

13.20 : ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ :

«Ἡ σημασία της επισκέψεως του ἀποστόλου Παύλου στους Φιλίππους καιο θρησκευτικὸς τουρισμὸς της Καβάλας».

ΟΜΙΛΗΤΗΣ :

Ελλογ. κ. Μόσχος Γκουτζιούδης,

Αναπλ. Καθηγητὴς Τμήματος Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ.

13.40 : ΣΥΖΗΤΗΣΗ

14.00 : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΛΗΞΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 24/9/2023 :

ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ.

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ :

Μητροπολίτης ΦΝΘ κ. ΣΤΕΦΑΝΟΣ,

Περιφερειάρχης ΠΑΜΘ κ. Χρήστος Μέτιος,

Αντιπεριφερειάρχης Καβάλας κ. Αλέξιος Πολίτης,

Δήμαρχος Καβάλας κ. Θεόδωρος Μουριάδης,

Προϊσταμένη Εφορίας Αρχαιοτήτων Καβάλας κ. Σταυρούλα Δαδάκη,

Εκπρόσωπος ΔΙΠΑΕ,

Αναπλ. Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ

κ. Αθανάσιος Στογιαννίδης,

Αρχιμ. Παύλος Κίτσος, Ιεροκήρυξ της ΙΜΦΝΘ.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ :

Ελλογ. κ. Χρήστος Τσιρώνης,

Καθηγητὴς Τμ. Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ,

Ελλογ. κ. Αθανάσιος Στογιαννίδης,

αναπλ. Καθηγητής Τμ. Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ,

Ελλογ. κ. Μιχάλης Λυχούνας,

αρχαιολόγος – συγγραφέας.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ :

κ. Κλεάνθης Νιζάμης Δρ Θ,

κ. Νέλη Τσεσμετζόγλου, εκπαιδευτικός,

κ. Φωτεινή Βολιώτη, ξενοδοχοϋπάλληλος,

κ. Εμμανουήλ Λόλας, μεταπτυχιακός φοιτητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ.

Για την εξυπηρέτηση του κοινού θα υπάρξουν τα ακόλουθα δρομολόγια λεωφορείων :

Εκ του Γραφείου Τύπου & Δημοσίων Σχέσεων

της Ιεράς Μητροπόλεως ΦΝΘ

Β.Λωλίδης

Η ελληνικότητα της Μακεδονίας μέσα από μια επιστολή του Μακεδόνα βασιλιά προς τον Πέρση βασιλιά

Γράφει ο Θέοδωρος Αν. Σπανέλης

Εν μέσω καλοκαιριού και αμέσως μετά από ένα καύσωνα 11 ημερών, ας αφήσουμε να κυλήσει ο χρόνος με μερικά ενδιαφέροντα για την περιοχή μας ιστορικά στιγμιότυπα που προέρχονται από την ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΗ, το έργο που μας άφησε ο Ρωμαίος ιστορικός Αρριανός (γύρω στο 95 μ.Χ. – γύρω στο 175 μ.Χ.) ήταν Έλληνας, Ρωμαίος πολίτης), ο οποίος με το έργου του διέσωσε συναρπαστικά γεγονότα από την μεγάλη εκστρατεία εναντίον της Περσικής Αυτοκρατορίας.

Τα δύο πρώτα ψήγματα ιστορίας, σχετίζονται με την περιοχή μας. Η πρώτη αφορά την πόλη των Φιλίππων, για την οποία δεν έχουμε πολλά στοιχεία για την σχέση που είχε με τον Αλέξανδρο Γ’, παρά το γεγονός ότι είχε το όνομα του πατέρα του. Εξάλλου το μόνο ίχνος που υπάρχει για την παρουσία του στην πόλη των Φιλίππων είναι μια επιγραφή. Μία αποσπασματικά σωζόμενη επιγραφή, που αναφέρεται σε διάταγμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για τον καθορισμό των αμφισβητούμενων ορίων της «χώρας» των Φιλίππων. Πρέπει να ήταν εντοιχισμένη σε δημόσιο κτήριο το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί. Η επιγραφή κατασκευάστηκε πριν φύγει ο Μακεδονίας βασιλιάς για την εκστρατεία στην ανατολή και σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο των Φιλίππων.

Το επόμενο στοιχείο είναι μια αναφορά του Αρριανού, επίσης από την ΑΝΑΒΑΣΗ, η οποία περιγράφει ένα πέρασμα του Αλεξάνδρου από την περιοχή μας, λίγα χρόνια πριν την εκστρατεία στην Ανατολή, χωρίς όμως καμία αναφορά, αν σταμάτησε έστω για λίγο, για παράδειγμα, να αποτίσει τιμές στο ηρώο που ήταν αφιερωμένο στον θεοποιημένο πατέρα του. Οι πληροφορίες που μας δίνει είναι το δρομολόγιο που ακολούθησε από το δρόμο που υπήρχε βόρεια του Παγγαίου και περνούσε από τους Φιλίππους με κατεύθυνση την Ανατολή. Αναφέρει ότι:

[1.1.4.] Μόλις άρχιζε η άνοιξη, ο Αλέξανδρος ξεκίνησε για τη Θράκη εναντίον των Τριβαλλών και των Ιλλυριών, και γιατί πληροφορήθηκε ότι βρίσκονταν σε εξέγερση, αλλά και γιατί, επειδή συνόρευαν με τη Μακεδονία, έκρινε σωστό να μην τους αφήσει πίσω του, ενώ αυτός ετοιμαζόταν να εκστρατεύσει τόσο μακριά από τη χώρα του, παρά μόνο ολοκληρωτικά υποταγμένους. [1.1.5] Ξεκινώντας λοιπόν από την Αμφίπολη εισέβαλε στη Θράκη, δηλαδή στη χώρα των λεγομένων ελευθέρων Θρακών, έχοντας αριστερά του την πόλη Φίλιπποι και το όρος Όρβηλο. Λένε λοιπόν ότι, αφού πέρασε τον Νέστο ποταμό, έφθασε μέσα σε δέκα μέρες στο όρος Αίμο. [1.1.6]

Η επόμενη αναφορά του Αρριανού περιγράφει το ξεκίνημα της περσικής εκστρατείας. Σε αυτό το ταξίδι ακολουθεί μετά την Αμφίπολη, διαφορετικό δρομολόγιο, νότια του Παγγαίου, σημειώνοντας ότι:

[1.11.3] Μόλις λοιπόν άρχιζε η άνοιξη, ξεκίνησε για τον Ελλήσποντο αναθέτοντας τις υποθέσεις της Μακεδονίας και της Ελλάδος στον Αντίπατρο. Ο ίδιος πήρε μαζί του όχι πολύ περισσότερους από τριάντα χιλιάδες πεζούς στρατιώτες μαζί με τους ελαφρά οπλισμένους και τους τοξότες, καθώς και πάνω από πέντε χιλιάδες ιππείς. Βάδισε κατά μήκος της Κερκινίτιδας λίμνης με κατεύθυνση την Αμφίπολη και τις εκβολές του ποταμού Στρυμόνα. [1.11.4] Πέρασε τον Στρυμόνα, άφησε πίσω του το Παγγαίον όρος ακολουθώντας την οδό που οδηγεί προς τα Άβδηρα και τη Μαρώνεια, πόλεις ελληνικές χτισμένες κοντά στη θάλασσα. Από εκεί έφθασε στον Έβρο ποταμό που τον πέρασε και αυτόν με ευκολία.

Πέρα από τις ταξιδιωτικές πληροφορίες ο Αρριανός αναφέρεται και σε μια επιστολή του Αλέξανδρου προς το Δαρείο, στην οποία αναφέρεται στην ελληνικότητα της Μακεδονίας, ένα θέμα που στις μέρες μας έχει διχάσει τους ιστορικούς και έχει οδηγήσει σε μια τεχνητή πόλωση της Ελλάδα με τους βόρειους γείτονες των Σκοπίων, εξαιτίας της άγνοιας της ιστορίας. Συγκεκριμένα αναφέρει ο Αρριανός, πολλά χρόνια πριν ανακύψει θέμα για την ελληνικότητα της Μακεδονίας ότι:

[2.14.4] Στην επιστολή του Δαρείου απάντησε ο Αλέξανδρος με δική του και έστειλε μαζί με τους απεσταλμένους του Δαρείου τον Θέρσιππο με την εντολή να την παραδώσει στον Δαρείο, αλλά να αποφύγει να συζητήσει ο ίδιος οτιδήποτε μαζί του. Η επιστολή του Αλεξάνδρου ανέφερε τα εξής: «Οι πρόγονοί σου εισέβαλαν στη Μακεδονία και την υπόλοιπη Ελλάδα και μας προξένησαν καταστροφές, χωρίς εμείς να τους έχουμε κάμει προηγουμένως κανένα κακό· εμένα οι Έλληνες με όρισαν για αρχηγό τους και εισέβαλα στην Ασία, επειδή ήθελα να τιμωρήσω τους Πέρσες, εφόσον εσείς πρώτοι αρχίσατε τις εχθροπραξίες.»

Με αφορμή αυτή την επιστολή ο Καθηγητής Frank Lee Holt (Τμήμα αρχαίας Ιστορίας – Πανεπιστήμιο του Χιούστον) για την αρχαία Μακεδονία, έγραψε ότι:

“Η Μακεδονία, συμπεριλαμβανομένων των λαμπρών βασιλείων του Φιλίππου και του γιου του Αλέξανδρου, ανήκει ξεκάθαρα στην πολιτιστική, οικονομική, πολιτική, θρησκευτική και στρατιωτική ιστορία του Ελληνισμού. Το πολιτιστικό περιβάλλον της Μακεδονικής αυλής ήταν ελληνικό. Τα κείμενα που σπούδασε ο Αλέξανδρος ως νέος ήταν ελληνικά. Τα βιβλία που διάβασε όσο ήταν στην Ασία ήταν ελληνικά. Οι ήρωες που μιμήθηκε, οι θεοί που λάτρευε, οι ναοί που έχτισε ήταν Έλληνες. Τα νομίσματα που έκοψε σε εκατομμύρια ήταν ελληνικά. Η κληρονομιά που άφησε πίσω του από την Ανατολία στην Ινδία ήταν τόσο ελληνική όσο μπορούσαν να την κάνουν οι άποικοι του, μέχρι και ένα θέατρο, γυμναστήριο και εγγεγραμμένο αντίγραφο των Δελφικών  σε μια μακρινή γωνιά του Αφγανιστάν»