Ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση αναστήλωσης του επιβλητικού παλαιοχριστιανικού ναού της αρχαίας πόλης
Η βασιλική Β’ δίπλα στην αγορά της αρχαίας πόλης των Φιλίππων, αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα της πρώιμης βυζαντινής αρχιτεκτονικής αλλά και ένα από τα δυο επιβλητικά μνημεία της αρχαίας πόλης (το άλλο είναι το αρχαίο Θέατρο) που στέκονται καθ’ ύψος. Επίσης είναι το δεύτερο μνημείο που δέχθηκε επεμβάσεις και τμήμα της δυτικής πλευράς έχει αναστηλωθεί και πολύ σύντομα θα παραδοθεί στο κοινό. Στα 100 χρόνια από την ανασκαφή των Φιλίππων και μέχρι σήμερα, ουσιαστικά έχουν γίνει τρείς επεμβάσεις στον αρχαιολογικό χώρο. Στην δεκαετία του ’90 έγιναν οι εργασίες στο χώρο του Θεάτρου, ενώ οι πρώτες εργασίες είχαν ξεκινήσει την δεκαετία του ΄50 για να μπορέσει να φιλοξενήσει τις παραστάσεις του αρχαίου δράματος. Η δεύτερη επέμβαση αφορά την τοποθέτηση στεγάστρου για την προστασία των ψηφιδωτών στην Οκταγωνική Βασιλική. Σε κάθε επέμβαση οι εργασίες περιλαμβάνουν την προσθήκη σύγχρονων υλικών, είτε μαρμάρινων μελών, είτε πλίθων και κονιάματος με τρόπο που να μην θίγει την αισθητική και την μορφή του μνημείου. Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα που κερδίζεται κάθε φορά που γίνεται μια επιτυχημένη επέμβαση.
Αυτές τις ημέρες ολοκληρώνονται οι εργασίες στο έργο της αναστήλωσης στην δυτική πλευρά της Βασιλικής Β’ και αυτή είναι η τρίτη μεγάλη παρέμβαση στον χώρο, ενώ σε εξέλιξη είναι και οι εργασίες αναστήλωσης των ανατολικών τειχών της πόλης. Πρόκειται για ένα μνημείο με μια πάρα πολύ παράξενη ιστορία αλλά και με μια μεγαλοπρέπεια στην κατασκευή του που ακόμη και ως ερείπια έδωσε υλικό για πολλές φανταστικές ιστορίες.
Πρόκειται για ένα πρωτοχριστιανικό μνημείο που κατασκευάστηκε περίπου στα μέσα του 6ου αιώνα αλλά όπως δείχνουν τα στοιχεία, οι εργασίες δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, καθώς τα φιλόδοξα σχέδια των κτητόρων και του αρχιτέκτονα γκρεμίστηκαν κυριολεκτικά, όπως θα δούμε παρακάτω, πριν ακόμη να λειτουργήσει ως ναός.
Κατ’ αρχήν να σημειώσουμε ότι θεωρείται ένα εξαιρετικό δείγμα μετάβασης από το παραδοσιακό τύπο της βασιλικής στην τρουλαία ναοδομία. Το γεγονός ότι έχουμε ένα τέτοιο δείγμα αρχιτεκτονικής ναού στους Φιλίππους, είναι ένα ακόμη στοιχείο που τεκμηριώνει το μεγαλείο και την λάμψη που είχε για τους Χριστιανούς η πόλη του Αποστόλου Παύλου, αλλά και τον πλούτο που διέθετε για να έχει δωρητές που κάλυψαν αυτό το πολύ μεγάλο κόστος κατασκευής. Μην ξεχνάμε ότι στους Φιλίππους, όπως και στην γειτονική Αμφίπολη έχουμε μεγάλα συγκροτήματα βασιλικών σε μικρή απόσταση το ένα από το άλλο, εν προκειμένου γύρω ή κοντά στην αγορά έχουμε πέντε οικοδομήματα. Βέβαια στην περίπτωση των Φιλίππων έχουν τους καταστροφικούς σεισμούς και την επέλαση των βαρβάρων που δεν επέτρεψαν τελικά στην πόλη να λάμψει με την ιστορία της και το μεγαλείο της στους αιώνες.
Από την μέχρι τώρα έρευνα προέκυψε ότι χτίστηκε επάνω σε δυο παλαιότερα ρωμαϊκά οικοδομήματα του 2ου αιώνα, μια παλαίστρα και μια εμπορική αγορά. Σύμφωνα με την μελέτη της κατασκευής, μια σειρά από κατασκευαστικές αστοχίες οδήγησε στην κατάρρευση του τρούλου, επάνω στο μαρμάρινο δάπεδο, ενώ βρέθηκαν και πλήθος αρχιτεκτονικών μελών τα οποία δεν είχαν ούτε καν χρησιμοποιηθεί. Η μέχρι σήμερα μελέτη οδήγησε στο συμπέρασμα ότι πιθανότατα το οικοδόμημα να θεμελιώθηκε επάνω σε παλαιότερη και μικρότερη βασιλική και αυτό οδήγησε σε μια σειρά από κατασκευαστικά λάθη.
Σύμφωνα με τους μελετητές, ο ναός είχε μια λαμπρή διακόσμηση, καθώς τα κιονόκρανα και οι βάσεις που συναντώνται στις εσωτερικές τοξοστοιχίες συμπεριλαμβάνονται στα πιο σημαντικά και τέλεια παραδείγματα πρώιμης βυζαντινής γλυπτικής και είναι άμεσα συγκρίσιμα με αντίστοιχα μέλη στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης! Μπορούμε να φανταστούμε την απογοήτευση και την πίκρα που ένοιωσαν όλοι οι συντελεστές του έργου, κτήτορες, αρχιτέκτονας, τεχνίτες, εργάτες και όλοι κάτοικοι της αρχαίας πόλης, μετά από αυτή την αποτυχία κατασκευής ενός τόσο μεγάλου και μεγαλοπρεπούς ναού στην πόλη του Αποστόλου Παύλου.
Στις αρχές του 7ου αιώνα, δηλαδή λίγες δεκαετίες μετά την κατάρρευση του τρούλου της Βασιλικής Β’, η πόλη συγκλονίζεται από μεγάλους σεισμούς και μαζί με τα άλλα οικοδομήματα της πόλης, καταρρέουν και άλλα τμήματα της Βασιλικής Β’! Παράλληλα οι πόλη των Φιλίππων δέχεται τις επιδρομές βαρβαρικών φύλων, οπότε σταδιακά οι κάτοικοί της, την εγκαταλείπουν και την ίδια περίοδο περίπου αναδύεται και η παράλια πόλη της Νεαπόλεως, με το νέο της όνομα Χριστούπολης. Οι Φίλιπποι θα συνεχίσουν να κατοικούνται τους επόμενους αιώνες, αλλά η ζωή σταδιακά περιορίζεται στο κάστρο επάνω στην Ακρόπολη με την παρουσία στρατιωτικού αγήματος και σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας γράφει την δική της ιστορία.
Τα ερείπια της Βασιλικής Β’ παρέμειναν για χρόνια, στο κάτω, στο επίπεδο τμήμα της πόλης ως μάρτυρες ενός μεγαλεπήβολου και φιλόδοξου σχεδιασμού με τμήμα των τοίχων και των πεσσών να υψώνονται προς τον ουρανό, σαν σε δέηση δημιουργώντας μια υποβλητική ατμόσφαιρα που τις κρύες και υγρές μέρες του χειμώνα, τυλίγονταν από την ομίχλη που έφερνε ο αέρας από τα Τενάγη. Οι αιώνες πέρασαν και μέσα από τα μάρμαρα του οικοδομήματος και τις μνήμες της κάθε εποχής, οι κάτοικοι έπλασαν μύθους για παλάτια ενός μεγάλου βασιλιά, που δεν ήταν άλλος από τον μεγάλο Μακεδόνα Βασιλιά, τον Αλέξανδρο.
Πριν εκατό χρόνια, το 1921 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή εκτελεί ένα εκτενές πρόγραμμα ανασκαφών επιχειρεί να αναστηλώσει του πεσσούς και με μεγάλο κόπο να αναδείξει μέρος της μεγαλοπρέπειας του ναού. Οι Γάλλοι μελετητές από νωρίς αντιλήφθηκαν ότι παρά την κατασκευαστική αστοχία που οδήγησε στην ακύρωση των σχεδίων του αρχιτέκτονα η Βασιλική Β’ είναι ένα σπάνιο οικοδόμημα της παλαιοχριστιανικής εποχής και γρήγορα αντιλήφθηκαν ότι είχαν μπροστά τους ένα από τα πρώτα δείγματα αυτής της τεχνοτροπίας, οπότε η μελέτη του είχε να δώσει πάρα πολλά χρήσιμα συμπεράσματα. Η μεγαλειώδης αυτή κατασκευή, ακόμη και ως ερείπια είχε να προσφέρει πολλά στην γνώση της ιστορίας.
Η πρώτη λειτουργία του ναού
Μετά την κατάρρευση του τρούλου και τους σεισμούς οι κάτοικοι των Φιλίππων για να τιμήσουν τον άγιο στον οποίο θα αφιερώνονταν ο ναός έκτισαν ένα μικρό ναΐσκο στην μεγάλη είσοδο του κεντρικού κλίτους χρησιμοποιώντας θωράκια, κίονες και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη, μέρος της κατασκευής σώζεται μέχρι σήμερα. Ουσιαστικά η πρώτη καταγεγραμμένη τέλεση ιερής λειτουργίας, στα σύγχρονα χρόνια τελέστηκε την Κυριακή των Μυροφόρων 22 Απριλίου 1934 χοροστατούντος του μητροπολίτη Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου Χρυσοστόμου και υπάρχουν σχετικές φωτογραφίες δημοσιευμένες στο βιβλίο ΦΙΛΙΠΠΟΙ 1914 – 2014 ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ.
Μερικές δεκαετίες αργότερα με πρωτοβουλία του αρχαιολόγου Χαράλαμπου Μπακιρτζή, αναστηλώθηκαν, οι τρείς κίονες με τα μαρμάρινα τόξα από την βορειοανατολική πλευρά του κεντρικού κλίτους. Στην παρούσα χρονική στιγμή ολοκληρώθηκε μια μεγάλη και ιδιαίτερα σοβαρή επέμβαση, η οποία θα δώσει χρόνια ζωής στο ταλαιπωρημένο μνημείο, η οποία εκτελέστηκε με μεγάλη επιτυχία, από την καβαλιώτικη εταιρία ME.CON. Α.Ε.! Με τις επεμβάσεις αυτές έχουν προστεθεί τμήματα του οικοδομήματος που έχουν γκρεμιστεί, οπότε ο επισκέπτης μπορεί πλέον να αντιλαμβάνεται καλύτερα το μεγαλείο του μνημείου και αφετέρου θα προλάβει μελλοντικές – επικείμενες – καταστροφές καθώς τμήματα του διασωθέντος οικοδομήματος παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα φθοράς αλλά και στατικότητας, για τα οποία αν δεν υπάρξει συντήρηση τις επόμενες δεκαετίες θα καταρρεύσουν. Η κατάσταση του μνημείου βρίσκεται σε ένα οριακό σημείο, όσον αφορά την στατική του κατάσταση και χρήζει μεγάλης προσοχής. Το αποτέλεσμα μπορεί να έχει δεχθεί κριτικές από ορισμένους αρχαιολογικούς κύκλους, ωστόσο έχει την έγκριση του ΚΑΣ και σε κάθε περίπτωση προσθέτει αρκετά στην τουριστική εικόνα των αρχαίων Φιλίππων.
Ο αρχαιολόγος Στάθης Ηλιάδης που επέβλεψε τις εκτελούμενες εργασίες, μιλώντας στο «Χ» περιέγραψε τις επεμβάσεις που έγιναν και έδωσαν τη νέα μορφή στο μνημείο, τονίζοντας ότι «Έχει γίνει επέμβαση στο κεντρικό θυραίο τοίχο, με την αποκατάστασης της τρίτης ζώνης πλίνθων του κεντρικού τόξου και συμπλήρωση της ανοδομής μέχρι το ύψος του κοσμίτη με λιθοδομή, έχει γίνει επίσης αποκατάσταση του νότιου τοιχοπεσσού, δηλαδή της νότιας εισόδου στο νότιο κλίτος και αντίστοιχα και του βόρειου, με την λιθοδομή και την τοποθέτηση λίθων από μάρμαρο Παγγαίου, όπως επίσης το επάνω και κάτω το τριζωνικό τόξο και αντίστοιχα στο βόρειο κομμάτι. Επιπλέον, έγινε συμπλήρωση και αποκατάσταση του νάρθηκα και του βόρειου προβόλου του νάρθηκα με συμπλήρωσης της πλίνθινης καμάρας, καθώς και αυτό ήταν σε επικίνδυνη κατάσταση. Ακόμη ο κεντρικός τοιχοπεσσός είχε σοβαρά προβλήματα στατικότητας και συμπληρώθηκε με μάρμαρο Φιλίππων – από το παλιό λατομείο και με πλίνθους. Οι υπόλοιπες επεμβάσεις αφορούσαν τα πλευρικά τοιχία στο βόρειο και το νότιο βαπτιστήριο». Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι είναι ξεχωριστό το γεγονός ότι στον σχεδιασμό υπήρχαν δυο μεγάλα βαπτιστήρια με ροή και απορροή του νερού μέσα από δίκτυο και αυτό είναι δηλωτικό της πρόθεσης να τελούνται συχνά ομαδικές βαπτίσεις νέων χριστιανών.
Με την ολοκλήρωση των έργων στην δυτική πλευρά του ναού, μπορεί ο επισκέπτης να δει το πώς ήταν η είσοδος του ναού με τον νάρθηκα και σε μεγάλο βαθμό αντιλαμβάνεται το μέγεθος του οικοδομήματος, την ομορφιά του και την μεγαλοπρέπεια του. Επίσης με τα έργα που έχουν γίνει μπορεί να δημιουργηθεί και ένα νέο σημείο εισόδου, έτσι όπως ήταν και στα χρόνια της κατασκευής του ναού.
Η Βασιλική Β’ είναι από τα πιο επιβλητικά κτήρια των Φιλίππων και ίσως αξίζει το Υπουργείο Πολιτισμού που σχεδίασε και χρηματοδότησε το έργο της αναστήλωσης να προχωρήσει στην ανάδειξη και την προστασία και της ανατολικής πλευράς, ώστε ο επισκέπτης να έχει μια όσο το δυνατόν πιο πλήρη εικόνα του ναού.
Η μελέτη του μνημείου
Πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα εξαιρετικό βιβλίο που περιέχει τα βασικά στοιχεία της μελέτης στην οποία στηρίχθηκαν οι αναστηλωτικές εργασίες και το οποίο υπογράφουν οι τρείς μελετητές, με αξιοσημείωτες περγαμηνές στο βιογραφικό τους. Βασιλική Β’ των Φιλίππων. Ο τίτλος είναι «Πρόσφατες έρευνες των ερειπίων της και κριτική προσέγγιση της μέχρι τώρα βιβλιογραφίας» και υπογράφουν οι ΜΠΙΡΤΑΧΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΣΑΛΕΜΗ ΝΙΚΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΙΑ.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου αναφέρει ότι «Η Βασιλική Β’ στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων χρονολογείται στα μέσα, περίπου, του 6ου αιώνα μ.Χ. και αποτελεί ένα αίνιγμα στο κεφάλαιο της ιστορίας της αρχιτεκτονικής του ελλαδικού χώρου στην Ιουστινιάνεια περίοδο. Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική και δομοστατική σύνθεση, βασισμένη στην εμπειρία και τις γνώσεις που προέκυψαν από τα μεγάλα έργα ναοδομίας της συγκεκριμένης περιόδου στην Κωνσταντινούπολη. Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να διευκρινίσει βασικά ζητήματα των διισταμένων απόψεων, που βαραίνουν τη μέχρι τώρα σχετική βιβλιογραφία, και να βελτιώσει τη γνώση μας σε μία σειρά αδιευκρίνιστων στοιχείων. Στο πλαίσιο αυτό, τεκμηριώνεται το γεγονός ότι η Βασιλική Β’ δεν ολοκληρώθηκε ποτέ ως κτίσμα και δεν λειτούργησε ως ναός, συγκλίνοντας με την άποψη του ανασκαφέα Paul Lemerle, και παρουσιάζονται οι κυριότεροι λόγοι που οδήγησαν σε αυτό το συμπέρασμα, ενώ, ταυτόχρονα, επιχειρείται προσδιορισμός των προθέσεων του Αρχιτέκτονα ως προς τον γενικό και ειδικό σχεδιασμό της Βασιλικής. Τέλος, αποσαφηνίζεται το χρονικό των κατασκευαστικών φάσεών της και επιχειρείται ο προσδιορισμός της ταυτότητας του Αρχιτέκτονα που ανέλαβε τον σχεδιασμό και την κατασκευή της».
Το συγκεκριμένο βιβλίο αν και έχει αρκετό υλικό μόνο για ειδικούς, εντούτοις μπορεί να διαβαστεί άνετα από κάθε έναν που ενδιαφέρεται για αυτή την τόσο σημαντική πόλη της αρχαιότητας και των πρωτοχριστιανικών χρόνων, πολλώ δεν όταν στους Φιλίππους υπάρχουν πάρα πολλά αινίγματα που δεν έχουν απαντηθεί μέχρι σήμερα, καθώς είναι περιορισμένες, τόσο οι μελέτες όσο τα βιβλία τα σχετικά με αυτόν τον σπουδαίο και ιστορικό οικισμό που με την σχετικά σύντομη παρουσία τους στην ιστορία, άφησε ένα πολύ βαθύ αποτύπωμα. Αν τολμούσα να διατυπώσω ένα συμπέρασμα για τους Φιλίππους, αυτό θα ήταν ότι ακόμη είμαστε στην διατύπωση ενός πρόλογου για το ιστορικό και θεολογικό βάρος αυτής της πόλης όπως προκύπτει και από την παραπάνω μελέτη και το αρχιτεκτονικό αποτύπωμα που έχει αφήσει. Ουσιαστικά δεν υπάρχουν τόσες πολλές πηγές για τους Φιλίππους γι’ αυτό και υπάρχουν τεράστια κενά στην ιστορία της πόλης, ωστόσο τα αρχιτεκτονικά μέλη, «μιλάνε» και συμπληρώνουν τμήμα αυτού του ιστορικού κενού!
Δημοσιεύτηκε στις
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
