Χρονόμετρο

    ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ραμόν Μουντανέρ, Το ελληνικό τμήμα του χρονικού, επιμέλεια Κιορίδης Ιωάννης, E. Ferrer, J.J. Pomer, J. Redondo, Editorial Rhemata, Σέρρες / Valencia, 2016.

    Δημοσιεύτηκε στις

    του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου εκπαιδευτικού

    φιλολόγου / αρχαιολόγου

     

    Πρόκειται για κριτική έκδοση τμήματος του Χρονικού του Ραμόν Μουντανέρ που αφορά τον ερχομό και τη δράση της περιβόητης Καταλανικής Κομπανίας στο Βυζάντιο και στη φραγκοκρατούμενη Ελλάδα των αρχών του 14ου αιώνα. Η έκδοση περιλαμβάνει το αυθεντικό καταλανικό κείμενο της editio princeps του 1558 καθώς και πιστή νεοελληνική μετάφραση.

    Επιπλέον, υπάρχει εκτενής εισαγωγή με υποκεφάλαια για τη ζωή του χρονικογράφου, την ένταξη του έργου του στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής, την επισκόπηση των πηγών και της σχετικής βιβλιογραφίας  για την καταλανική εκστρατεία στο Βυζάντιο από το μεσαίωνα ως σήμερα, τη γλώσσα και το ύφος του χρονικού, τις έως σήμερα εκδόσεις του. Το ίδιο το κείμενο του χρονικού, τόσο το αυθεντικό όσο και η νεοελληνική μετάφρασή του, εμπλουτίζεται με πλήθος υποσημειώσεων και σχόλια ιστορικού και  φιλολογικού χαρακτήρα ονομάτων, τόπων, γεγονότων, όρων και άλλων. Είναι ακριβώς αυτό το σώμα των υποσημειώσεων που καθιστά την παρούσα έκδοση του καταλανικού χρονικού την πληρέστερη που έχει γίνει ως τώρα στην ελληνική γλώσσα.

    Ο χρονικογράφος και αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων Ραμόν Μουντανέρ  (Περαλάδα, 1265,  Ίμπιζα 1336),  συμμετείχε στην εκστρατεία της Καταλανικής Κομπανίας στο Βυζάντιο (από το 1303 ως το 1308 – έτος αποχώρησής του από Κομπανία) ως οικονομικός διαχειριστής των «εσόδων» της.  Οι μισθοφόροι και μαχητές της Κομπανίας ήταν στην πλειονότητά τους Καταλανοί και Αραγωνέζοι, οι διαβόητοι Αλμογάβαροι. Αυτούς τους μισθοφόρους, περίπου 2500 αρματωμένους ιππείς και 5000 πεζούς, προσέλαβε  ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος (1282 – 1328,  ένας βασιλιάς με αδύναμο χαρακτήρα, λαθεμένη κρίση και καταστροφικές αποφάσεις για την ασφάλεια του μεσαιωνικού ελληνικού κράτους της Κωνσταντινούπολης), με σκοπό να τους χρησιμοποιήσει κατά των Τούρκων στη Μικρά Ασία. Η «σταδιοδρομία» των Καταλανών τους οδήγησε τελικά να λεηλατήσουν την Ελλάδα απ’ άκρη σ’ άκρη  και να ιδρύσουν στη Στερεά Ελλάδα  το δικό τους βασίλειο, που κράτησε ως το 1388.

    Ο Μουντανέρ περιγράφει τα γεγονότα από την οπτική των Καταλανών βέβαια, τονίζοντας την «προδοσία» και δολοφονία του αρχηγού της Κομπανίας Ρογήρου ντε Φλορ από τον γιο του Ανδρόνικου, Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγο και πανηγυρίζοντας για τις καταστροφές και την ερήμωση που στη συνέχεια επέφεραν οι Καταλανοί στις επαρχίες του Βυζαντίου  ως εκδίκηση, όπως τονίζει:  «Είναι αλήθεια, λοιπόν, ότι παραμείναμε στο ακρωτήριο της Καλλίπολης και σε εκείνη την περιοχή για εφτά χρόνια…. ερημώσαμε όλη εκείνη την περιοχή σε απόσταση ταξιδιού δέκα ημερών απ’ όλες τις πλευρές, ώστε εξαφανίσαμε όλους τους ανθρώπους και πια τίποτα δεν μπορούσε να μαζέψει κανείς από κει». Σε άλλο σημείο πάλι αναφέρει πως η Χριστούπολη, η βυζαντινή Καβάλα, ήταν μία από τις ελάχιστες ελληνικές πόλεις που γλίτωσε από την καταστροφική τους μανία:  «…εμείς καταστρέψαμε όλη τη Ρωμανία. Γιατί, εκτός από την πόλη της Κωνσταντινούπολης και την Αδριανούπολη και τη Χριστούπολη και τη Θεσσαλονίκη, δεν υπήρξε εκεί ούτε χωριό ούτε πόλη που να μην λεηλατήθηκε και κάηκε από μας».  

    Ωστόσο, αυτό που αποσιωπά ο Καταλανός χρονικογράφος, είναι πως οι σφαγές και οι λεηλασίες των Καταλανών σε βάρος των Ελλήνων είχαν ήδη αρχίσει πριν τη δολοφονία του αρχηγού τους. Όπως φαίνεται, αυτές οι πράξεις τους ήταν ακριβώς ένα από τα αίτια για το οποίο ο Μιχαήλ Παλαιολόγος σχεδίασε να τους εξουδετερώσει. Ο βυζαντινός λόγιος και ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς είναι αποκαλυπτικός για τα όσα επιφύλαξαν στους ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας και με πρόφαση τη μη καταβολή  των υπεσχημένων ετήσιων μισθών τους: «Συμπεριφέρονταν σε άνδρες και γυναίκες σαν ανδράποδα…[…]…Εκεί λοιπόν έβλεπες όχι μόνο να αρπάζουν τις περιουσίες των ταλαίπωρων Ρωμαίων, να βιάζουν τις κόρες και τις γυναίκες τους, να περιφέρουν σιδεροδέσμιους τους ιερείς….αλλά και συχνά να απειλούν με τους πελέκεις τους όσους δεν τους φανέρωναν τους θησαυρούς τους. Και όσους το έκαναν, τους άφηναν στη γύμνια τους. Όσους όμως δεν είχαν τίποτα να τους προσφέρουν, τους ακρωτηρίαζαν, θέαμα ελεεινό…». (Patrologia Greaca 148: 380, 384, απόδοση στη νεοελληνική Κουγιουμτζόγλου Δημήτρης).

    Σε κάθε περίπτωση, το χρονικό παρέχει ενδιαφέρουσες πληροφορίες και για την ιστορία της περιοχής μας, όπως για παράδειγμα την κατάληψη της Θάσου από το γενοβέζο πειρατή Tessi Zaccaria και την παραμονή των Καταλανών επίσης σε αυτήν. Εκτενής αναφορά γίνεται και για τη μάχη που δόθηκε ανάμεσα σε δύο αντίπαλες παρατάξεις των Καταλανών κάπου κοντά στο Πόρτο Λάγος, όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς, σύμφωνα με την ένδειξη απόστασης από τη Χριστούπολη που δίνει ο Μουντανέρ και την ύπαρξη παρακείμενου εκεί «ερημητηρίου του Αγίου Νικολάου». Ο χρονικογράφος, ως πιστός καθολικός χριστιανός, περιγράφει με ιδιαίτερη λεπτομέρεια το ετήσιο θαύμα με το εκχέον μάννα στην ελληνορθόδοξη βασιλική του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή στην Έφεσο. Περιγράφει ακόμα διεξοδικά και τα τρία ιερά κειμήλια αυτής της εκκλησίας – ένα κομμάτι Τίμιου Ξύλου, μια εσθήτα του Χριστού και την ιδιόχειρη «Αποκάλυψη» του Ιωάννη -, που είχαν φτάσει στα χέρια των Ελλήνων της Φώκαιας, μετά την άλωση της Εφέσου από τους Τούρκους και τα οποία φυσικά κατέληξαν στα αρπακτικά χέρια του Μουντανέρ και των συντρόφων του, αφού πρώτα αυτοί «…λεηλάτησαν όλο το χωριό κι έπιασαν κι ανακάτεψαν ό,τι τους έκανε κέφι».

                       Διαβάζοντας το χρονικό του Μουντανέρ, αυτό που μένει στον σύγχρονο Έλληνα αναγνώστη είναι μια πικρή γεύση της αδυναμίας, της έσχατης ταπείνωσης των βυζαντινών μας προγόνων στα χρόνια του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου, όταν το μεσαιωνικό ελληνικό κράτος της Κωνσταντινούπολης ήταν ανίκανο να αντιπαρατάξει αξιόμαχη δύναμη για να σταματήσει τους μακελάρηδες Καταλανούς. Η έπαρση, η περιφρόνηση του Μουντανέρ απέναντι στους Έλληνες της εποχής του, τους οποίους και περιγράφει ως αδύναμα και παθητικά θύματα Τούρκων και Λατίνων, είναι έκδηλη σε όλο το κείμενο. Ίσως και να μην ανταποκρίνεται απόλυτα στην πραγματικότητα, μια και αποκρύπτει κάποιες ήττες και αποτυχίες των Καταλανών. Ωστόσο, ένα δίδαγμα διαχρονικό που προκύπτει για άλλη μια φορά, είναι πως μόνο η ανδρεία και η πολεμική αρετή μπορούν να κρατήσουν τον ελληνισμό ακέραιο στο λίκνο του. Αυτήν και οφείλουμε να καλλιεργούμε, έχοντας ως πρότυπο έναν Λεωνίδα, έναν Αλέξανδρο, έναν Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, έναν Κολοκοτρώνη, έναν ανώνυμο στρατιώτη των Βαλκανικών Πολέμων και του έπους του ’40.

     

     


    Δημοσιεύτηκε στις

    Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.