Χρονόμετρο

    Θρησκευτική συμπεριφορά στην λατρεία του Αποτομής του Άη Γιάννη

    Δημοσιεύτηκε στις

    Η λατρεία των Αγίων, αλλά και κατ’ επέκταση η όλη θρησκευτική συμπεριφορά του παραδοσιακού ανθρώπου μελετάται από την λαογραφία και ενάγεται στον τομέα της θρησκευτικής λαογραφίας. Ο καθηγητής Βαρβούνης χαρακτήρισε τον όρο της παραδοσιακής θρησκευτικής συμπεριφοράς ως το σύνολο των νοοτροπιών, των αντιλήψεων και των πρακτικών, που εκφράζουν το θρησκευτικό αίσθημα ενός λαού και εκδηλώνουν την λατρευτική του πράξη.

    Η λατρεία της Αποτομής του Αγίου Ιωάννου που εορτάζεται στις 29 Αυγούστου τηρείται από τον λαό με αυστηρά νηστεία για τους λόγους που θα αναφέρουμε παρακάτω. Με αφορμή την ολοκλήρωση ενός βιβλίου μου με θέμα ‘’Θρησκευτική λαογραφία Αρβανιτών Άνδρου: τα νεκρικά έθιμα και η θρησκευτική συμπεριφορά στην λατρεία του Αγίου Ιωάννου του Σκίνου και του νεκροταφείου’’ που αναφέρεται στους Αρβανίτες της Άνδρου, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποια στοιχεία για την γενικότερη αντίληψη της ημέρας αυτής.

    Η νεοελληνική λαϊκή λατρεία των Αγίων παρουσιάζει ιδιαίτερο λαογραφικό ενδιαφέρον, αφού διαμορφώνεται κάτω από ποικίλες επιδράσεις και με αρχαίες ρίζες, αλλά και εκφράζει την νεοελληνική παραδοσιακή θρησκευτικότητα. Η μελέτη της παραδοσιακής θρησκευτικής συμπεριφοράς ενός λαού μας πληροφορεί για τον ίδιο τον χαρακτήρα του πολιτισμικού του συστήματος, δίνοντάς μας στοιχεία για την πληρέστερη κατανόηση του λαού και των δημιουργημάτων του. Στο πλαίσιο αυτό, η μελέτη της λατρείας ενός Αγίου, ιδίως όταν αυτή εμφανίζεται τοπικά και λειτουργικά περιορισμένη, συμβάλει στην προοπτική μιας συνολικότερης μελέτης της θρησκευτικής συμπεριφοράς.

       Η σχετική με τον Αποκεφαλισμό του Προδρόμου διήγηση της Αγίας Γραφής, έτσι, όπως αποτυπώθηκε στις εκκλησιαστικές εικόνες, συγκίνησε βαθύτατα την ψυχή του λαού. Η λαϊκή φαντασία στην Κύπρου, αλλά και αλλού, βλέπει το κεφάλι του Προδρόμου να αναπηδά μέσα στον δίσκο του ήλιου, όταν αυτός ανατέλλει στις 29 Αυγούστου, όπου σηκώνονται πολύ πρωί για να αντικρίσουν το θέαμα. Το ανοσιούργημα όμως της Ηρωδιάδας έγινε κατά την λαϊκή πίστη αιτία μεγάλου κακού για την ανθρωπότητα. Οι κακοήθεις πυρετοί που μαστίζουν, κυρίως τον Αύγουστο, τον τόπο μας με τα τρομερά τους ρίγη και τους μεγάλους παροξυσμούς, οφείλονται στην ταραχή που αισθάνθηκε το κεφάλι του καρατομημένου Αγίου. Την αντίληψη αυτήν την εκφράζουν τα λόγια ενός Λήμνιου κατοίκου. Για αυτά, αλλά και για πολλά άλλα παραδείγματα ο Άγιος αποκαλείται Θερολόγος ή Ριγολόγος, Παροξυσμός ή Κρυαδίτης και η μνήμη του τιμάται με απόλυτη νηστεία, έτσι λέγεται και Νηστευτής (Νάξο, Άνδρο) ή Νηστικός (Μυτιλήνη). Επίσης, ο καθηγητής Μέγας μας αναφέρει ότι, στην Κίο και στην Μυτιλήνη, η νηστεία συνοδεύεται από την απαγόρευση όλων όσα μοιάζουν με το αίμα που έτρεξε από το κεφάλι του Αγίου. Ακόμη για εξιλασμό του πυρετού, τάζουν στον Άγιο λάδι, λιβάνι, κερί ή πετεινό και κατσίκι, που θυσιάζουν στην εορτή του (Αδραμύττι, Νάξο, Άνδρο).

       Ο καθηγητής Λουκάτος χαρακτηρίζει την συγκεκριμένη μέρα μεγάλη παραδοσιακή γιορτή του Άη Γιάννη του ‘’Αποκεφαλιστή’’. Την προσέχουν από το αίμα (δηλαδή το κάθε τι που έχει χρώμα κόκκινο και θυμίζει το αίμα), αλλά ούτε και χρησιμοποιούν μαχαίρι προς ανάμνηση της αποκεφάλισης. Όσο για τους πυρετούς (παλιά ελονοσία), μας αναφέρει, ότι εξαιτίας αυτών προήλθε το προσωνύμιο ‘’Ριγολόγος’’. 

       Σε πολλές περιοχές έχουν καθιερωθεί, για την υγεία του κοινού, πανηγύρια, λιτανείες και παρακλήσεις σε εξωκκλήσια ή αγιάσματα αφιερωμένα στην μνήμη του Αποκεφαλισμού του Προδρόμου. Για το ίδιον σκοπό ανάβονται φωτιές σε μερικούς τόπους, όπως στην Προύσα.  

     

    Τάσος Κυριακίδης

    Λαογράφος    


    Δημοσιεύτηκε στις

    Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.