Χρονόμετρο

    Σύγχρονα Λαογραφικά: Για μια Λαογραφία του Στρατού

    Δημοσιεύτηκε στις

    Πόσο παράξενα νοιώθουμε όταν ακούμε τον όρο Στρατιωτική Λαογραφία! Ο καθηγητής Δημήτριος Λουκάτος από πολύ νωρίς έθιξε το πεδίο αυτό. Το πρώτο άρθρο που δημοσίευσε στο περιοδικό ‘’Νέα Εστία’’ το 1940, αναφερόταν στην Στρατιωτική Λαογραφία. Η Λαογραφία του Στρατού ενυπάρχει σε πολλούς τομείς της καθημερινής ζωής μας, ιδίως στο κραταιό φύλλο που είναι ο ανήρ. Πως θα αποκόψουμε την μνήμη μας, ποιο συρτάρι θα ανοίξουμε με τις ασπρόμαυρες ιδίως φωτογραφίες και δεν θα συναντήσουμε στιγμές από την στρατιωτική μας θητεία – ζωή! Λίγο ή πολλοί όλοι όσοι στρατεύτηκαν έχουν κρατήσει κάποιες ημερολογιακές σημειώσεις διαφόρων θεμάτων (έστω και στην μνήμη τους), κατά κύριο λόγο των παλαιοτέρων γενεών, από την στρατιωτική τους ζωή.

    Σύνηθες φαινόμενο και αδιαμφισβήτητο είναι οι μνήμες μας που αφορούν σε ένα διακεκριμένο χρονικό διάστημα. Καταλληλότερη πηγή τέτοιων ενθυμήσεων αποτελούν πλέον οι Λαϊκές Αυτοβιογραφίες και κατ’ επέκταση η Προφορική Ιστορία δια της μνήμης. Στα είκοσι (20) και πλέον χρόνια ενασχολήσεως μου με αυτό το είδος, θα μπορούσα να γράφω με τις ώρες για αυτές τις στρατιωτικές ιστορίες, ολοκληρώνοντας πλειάδα τόμων. Περιορίζομαι όμως σε μια επικουρική αναφορά ποικίλων θεμάτων σε συνάρτηση δε με την πολύχρονη προσωπική μου εμπειρία. Υποσχόμενος σε κάποιο μελλοντικό μου βιβλίο να συμπεριλάβω και αυτό το σημαντικό θέμα, την Στρατιωτική Λαογραφία.

    Η αγχώδη ψυχολογία των πολεμιστών (αναφερόμενος σε γενεές που συμμετείχαν στον πόλεμο) θέτει τον πληροφορητή σε θέση σοβαρότητος και εθνικής υπερηφανείας, εν αντιθέσει με γεγονότα άλλης χρονικής περιόδου της ζωής του, τα οποία πολλές φορές τα αντιμετωπίζει με χιούμορ, όσο δυσάρεστα και αν είναι.

    Συνάντησαν ανθρώπους, που αν και πέρασαν ακόμη και εβδομήντα (70) έτη από την απόλυσή τους, να μιλάνε με σεβασμό για την Στρατιωτική ζωή τους, ανεξαρτήτου πολιτικής προελεύσεως. Η περιγραφή των πολεμικών συγκρούσεων, των διαφόρων κακουχιών, ξαφνικών δυσάρεστων στιγμιαίων γεγονότων, ακόμη και την χρήση καψωνιών, γινόταν με μεγάλη χαρά και διάθεση, διότι γνώριζαν ότι η ζωή και οι καταστάσεις είναι ένας τροχός που γυρίζει. Πείνα, κακουχίες, απλυσιά, κρυοπαγήματα, τραυματισμοί (μικροί ή μεγάλοι) ακόμη και τα ευχάριστα διασκεδαστικά γεγονότα, τις στιγμές χαλαρώσεως και αναπροσανατολισμού, είναι τα στοιχεία που δεν αφαιρούνται από την μνήμη των ανθρώπων, όπου με μεγάλη ευχαρίστηση καταθέτουν στον συνεντεύκτη μέσω της Προφορικής Ιστορίας.

    Ένα άλλο πεδίο μελέτης που μπορούμε να ερευνήσουμε είναι η ορολογία που χρησιμοποιείται από τους στρατιώτες στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο της ζωής τους. Ποιος μπορεί να ξεχάσει ‘’την καλλιόπη’’, ‘’το Γερμανικό’’, ‘’τον θαλαμοντόγκ’’, ‘’την κουραμάνα’’, ‘’τον γκοτζίλα’’, ‘’ψαρούκλα τα μαλλιά μου κάνω μπούκλα’’ και πολλές άλλες ορολογίες που χρησιμοποιούν κατά την θητεία τους, αλλά αποτυπώνονται δια παντός. Ορολογίες που συχνά αλλάζουν, όπως αλλάζει η κοινωνική και πνευματική ζωή και συμπεριφορά του ανθρώπου, αφού και ο Στρατός αποτελεί κομμάτι του συνόλου της κοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν και κάποιες συναισθηματικές στιγμές στρατιωτών που θέλουν να διατηρούν είτε συντροφικές σχέσεις με το γυναικείο φύλλο είτε ακράδαντες σχέσεις αγάπης με το πλησίον συγγενικό των περιβάλλον. Ένα τέτοιο ποίημα για κάθε περίπτωση έρχεται να επιβεβαιώσει τις παραπάνω σχέσεις. Ένας στρατιώτης εν καιρώ πολέμου (1940) αποστέλλει στην αδελφή του στα Αλώνια της Σαμοθράκης, ένα ποίημα. Το ποίημα έλεγε:

    1.Σήμερα είναι Κυριακή και κάθομαι και γράφω

    και του Στρατού τα βάσανα του χρόνου να μην τα φτάσω.

    2.Το φανταράκι τον Στρατό καλεί να πάρει γράμμα

    παρά να είναι στην γραμμή να πάρει κουραμάνα.

       Το ποίημα συνεχίζεται, αλλά υπάρχει και το ερωτικό στοιχείο στις αποστολές γραμμάτων στρατιώτου προς την μνηστή του. Το ποίημα λέει:

    1.Γυρίζω για να βρω την παιδική φωλιά μας

    για να ξεκουραστώ με τα γλυκά φιλιά μας.

    2.Φεύγεις τρελή χαρά γοργά κυλά ο χρόνος

    και μένει τώρα πια του χωρισμού ο πόνος.

    Απόσπασμα από το βιβλίο μου ‘’Λαογραφία της Σαμοθράκης, Τόμος΄Β’’.

     

    Για την εμψύχωση του ανθρωπίνου δυναμικού ο Ε.Σ. μερίμνησε, πλέον μόνο στις γυμναστικές δεξιότητες, οι στρατιώτες να απαγγέλουν εμμελώς διάφορα τραγούδια στρατιωτικής φύσεως. Ενδεικτικά αναφέρω:

    Τι ‘ναι γιέ μου στον αέρα;

    Ομπρελίτσες είναι μπαμπά

    Λοκατζήδες είναι γιέ μου

    Που τους πήραν τα μυαλά…

     

    Σε δύσκολες μονάδες η εμψύχωση γίνεται επιβεβλημένα και πιο έντονα:

    ’Μια είναι η Μοίρα των καταδρομών, η 35 Μοίρα Αετών’’, αναφερόμενη στην 35η Μοίρα Καταδρομών της ΕΛ.Δ.Κύπρου.

    Το ξύπνημα της λαϊκής μούσας δεν αποτυπώνεται μόνο στις επιστολές ή στις γυμναστικές δεξιότητες, αλλά συναντάτε και στα φωτογραφήματα στο πίσω μέρος τους (ακόμη και σε διάφορα στιχάκια διαφόρων σημείων στους τοίχους του εκάστοτε στρατοπέδου, όπως είναι οι τουαλέτες). Ένα αντιπροσωπευτικό δίστιχο είναι το παρακάτω:

    ‘’Για να θυμάσαι…’’

    Το σώμα και τα κόκαλα όλα θα γίνουν χώμα

    Όμως η φωτογραφία μου θα σώζεται ακόμα.

     

    Εντούτοις όμως ο Ε.Σ. κοινωνικοποιείται, εξωτερικεύεται και ανοίγει διαύλους επικοινωνίας προς την τοπική κοινωνία. Εμπλουτίζεται (ως οφείλει) με ιδέες, σκέψεις, νοοτροπίες και λαμβάνει ανάλογες αποφάσεις προς όφελος της τοπικής κοινότητος με διάφορες δράσεις προς αυτήν. Ανοιχτά στρατόπεδα, κινητά πλεούμενα μουσεία Π.Ν., αθλητικές δράσεις, ξεναγήσεις σε στρατιωτικούς χώρους των πολιτών, γνωρίζοντας έτσι τα οπλικά συστήματα και οχήματα, ξεναγήσεις οπλιτών σε διάφορα μουσεία της τοπικής κοινωνίας. Αναγεννάται, αναδιοργανώνεται και αναστοχάζεται. Διοργανώνει και για το προσωπικό του διάφορες εκδηλώσεις πολιτικού τύπου, όπως το Πρωτοχρονιάτικο τραπέζι και διάφορες άλλες εκδηλώσεις για την εμψύχωση του προσωπικού και της οικογενείας του.

    Τελειώνοντας θα ήθελα να σημειώσω ότι δεν θα προβώ σε οιανδήποτε αρνητικές κρίσεις, εξάλλου την πολύχρονη θητεία μου (13 έτη) δεν δύναται κανείς να την αμφισβητήσει ή να προσπαθήσει να με πείσει για κάτι διαφορετικό, εκτός από αυτά που εγώ κρίνω!!!

     

    Αναστάσιος Ι. Κυριακίδης

    Λαογράφος – Ερευνητής

     

     

     

     

     

     


    Δημοσιεύτηκε στις

    Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.