Το τελευταίο βυζαντινό κάστρο του Παγγαίου σύντομα θα είναι ένας σωρός ερειπίων
Κάποτε το μυθικό και χρυσοφόρο Παγγαίο, ήταν «στεφανωμένο» με μεγάλα κάστρα που χρονολογούνται από την προϊστορικό εποχή και φτάνουν μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια. Στις μέρες μας το μοναδικό κάστρο που στέκεται ακόμη όρθιο, αν και με σημαντικά «τραύματα» από την μακροχρόνια απουσία κάθε σωστικής ενέργειας, είναι το κάστρο του Παλαιοχωρίου, το γνωστό σε όλους Βρανόκαστρο. Τα άλλα τρία γνωστά βυζαντινά κάστρα που έχουν εντοπιστεί βρίσκοντας στην Ηλιοκώμη, το Χορτοκόπι και ένα ακόμη δυτικά του Παλαιοχωρίου, για τα οποία κάποια στιγμή θα υπάρξει ξεχωριστό αφιέρωμα, είναι σε άθλια κατάσταση και σχεδόν ισοπεδωμένα και γι’ αυτό και με μεγάλη δυσκολία διακρίνονται τα θεμέλια τους. Φυσικά σε όλα αυτά υπάρχει η ανεξέλεγκτη δράση των αρχαιοκαπήλων οι οποίοι με το παράνομο έργο τους έχουν εντείνει τις δυνάμεις φθοράς που τα καταστρέφουν με ταχείς ρυθμούς!
Μια πρόσφατη επίσκεψη του «Χ» στο χώρο του βυζαντινού Βρανόκαστρου ήταν αρκετή για να φανεί η εγκατάλειψη αυτού του μοναδικού μνημείου που δεσπόζει των Τεναγών των Φιλίππων και για αιώνες επόπτευε την Εγνατία Οδο που διέρχονταν ελάχιστα χιλιόμετρα βορειότερα και συνέδεε την Αμφίπολη με τους Φιλίππους και γενικότερα την Ευρώπη με την Ασία.
Εκτός από το χρόνο, που πλέον αφήνει σοβαρά σημάδια στο μνημείο (στο οποίο, δυστυχώς, δεν έχει γίνει καμία εργασία συντήρησης), οι συνεχόμενες ενέργειες αρχαιοκάπηλων και λαθρανασκαφέων το καταστρέφουν, με αποτέλεσμα, χρόνο με το χρόνο, να χάνονται σημαντικές πληροφορίες της ιστορίας του τόπου.
Σύμφωνα με τεκμηριωμένες αρχαιολογικά αποδείξεις, αλλά και η προφορική ιστορία, καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα, σύμφωνα με το οποίο το «Κάστρο του Αλέξανδρου», που διασώζει η παράδοση, είναι μια οχυρή εγκατάσταση που ιδρύθηκε στο λόφο ανατολικά του Παλαιοχωρίου στα χρόνια της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Το κάστρο αυτό, προφανώς, χτίστηκε αρχικά για να προστατεύονται τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου που λειτουργούσαν στην περιοχή, και τα οποία συνέδραμαν στην υλοποίηση της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κάποια στιγμή όμως, άγνωστο γιατί, το Κάστρο εγκαταλείπεται. Η παράδοση διασώζει το τοπωνύμιο «Κάστρο του Αλέξανδρου», που στις αρχές του 18ου αιώνα δίνει το όνομα αυτό και στο Παλαιοχώρι, το οποίο από περιηγητές αναφέρεται ως το «χωριό του Αλέξανδρου».
Ακολουθεί η ρωμαϊκή κυριαρχία, και το κάστρο, σύμφωνα με αποσπασματικές πληροφορίες, χρησιμοποιείται περιστασιακά ως φυλάκιο. Οι αιώνες περνούν και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία γεννιέται και επεκτείνεται σχεδόν σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Δεν αργούν να ξεσπάσουν αναταραχές και πολλοί βάρβαροι να επιβουλεύονται τα εδάφη της Βαλκανικής χερσονήσου. Μετά από μια σειρά επιδρομών από τους Σέρβους, κρίνεται σκόπιμο κάποια φρούρια στην περιοχή να επαναλειτουργήσουν. Έτσι, το 1185 λοιπόν, ο Βυζαντινός Στρατηγός Αλέξιος Βρανάς ανακατασκευάζει το κάστρο, ενισχύει τις οχυρώσεις του, και το επανδρώνει. Μόνο που αυτή τη φορά ο ρόλος του δεν είναι να προστατεύει τα μεταλλεία που πλέον δεν υπάρχουν, αλλά να ελέγχει και να εποπτεύει τη δίοδο που δημιουργούνταν μεταξύ του ορεινού όγκου του Παγγαίου και της λίμνης που κάλυπτε την σημερινή πεδιάδα των Φιλίππων. Ήταν τότε που το «Κάστρο του Αλέξανδρου» μετονομάστηκε, λόγω του δευτέρου κτήτορα του σε «Βρανόκαστρο».
Οι επιθέσεις που δέχθηκε το κάστρο ήταν πολλές, όμως για δύο αιώνες κατόρθωσε να τις αποκρούει και να φυλάει τις δικές του «Θερμοπύλες» σε αυτή τη στρατηγική περιοχή. Το τέλος όμως δεν άργησε να έρθει. Προερχόταν από τον μεγάλο κίνδυνο -που έφερε και την δύση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας- τους Οθωμανούς. Η τελευταία χρονιά που η σημαία και τα λάβαρα του Βυζαντίου κυμάτιζαν στους πύργους του Βρανόκαστρου ήταν το 1383. Τότε ο αναρίθμητος Οθωμανικός στρατός που πέρασε από την περιοχή στράφηκε εναντίον του.
Σαράντα χρόνια, σύμφωνα με την παράδοση και ένα τοπικό δημοτικό τραγούδι, κράτησε η πολιορκία του κάστρου. Σαράντα χρόνια μαχών για την ελευθερία και την ανεξαρτησία, με τους λιγοστούς υπερασπιστές του οχυρού να μάχονται πίσω από τις επάλξεις ενάντια σε ένα στρατό που κάλυπτε όλη την γύρω πεδιάδα. Το τέλος δεν ήταν μακριά. Αφού έσπασε, από μια κανονιά, η πόρτα του κάστρου, οι Οθωμανοί κατακτητές λυσσασμένοι ξεχύθηκαν στο εσωτερικό του, το λεηλάτησαν και το κατέστρεψαν. Το Κάστρο διαδραμάτισε το δικό του ρόλο και στους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά και αργότερα, όταν βομβαρδίστηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στην χαρτογραφία της εποχής, το κάστρο καταγράφεται ως «Καλέ Αγίων Θεοδώρων», το οποίο σημαίνει ότι υπήρχε ναός αφιερωμένος στους πολεμιστές Αγίους Θεόδωρους και σήμερα μπορεί να μην γνωρίζουμε λεπτομέρειες αφού ποτέ δεν έγινε μια συστηματική ανασκαφή, υπάρχει όμως η τοπική παράδοση και ένα μικρό εικονοστάσι αφιερωμένο στην μνήμη των δύο αγίων και γιορτάζει κάθε χρόνο στην γιορτή τους.
Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος του Κάστρου είναι επισκέψιμος και μπορεί κανείς ν’ ανηφορίσει προκειμένου να θαυμάσει την υπέροχη θέα. Στην ακρόπολη του κάστρου βρίσκεται και το μικρό εικονοστάσι του Αγίου Θεοδώρου. Στην γιορτή του Αγίου οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου αλλά και της ευρύτερης περιοχής κατευθύνονται στο λόφο για να τιμήσουν τους Άγιους. Πρόκειται, για τη συνέχιση μιας μεσαιωνικής παράδοσης, η οποία θέλει ο Άγιους Θεόδωρους να τιμάται στο Κάστρο. Ο επισκέπτης ανηφορίζοντας στο κάστρο, μπορεί να περπατήσει ανάμεσα στους πύργους και στα τείχη. Ανάμεσα στα ερείπια του οικισμού που υπήρχε εκεί και να φανταστεί τις μάχες και τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν.
Ωστόσο σημερινή πραγματικότητα είναι πολύ σκληρή για το Βρανόκαστρο, εξαιτίας της εικόνας εγκατάλειψης. Όπως φαίνεται, χρήζει άμεσης παρέμβασης προκειμένου να συντηρηθούν τα ήδη υπάρχοντα τμήματα και να διασωθούν από την καταστροφή, ώστε στη συνέχεια να αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης.
Αναλυτικότερα:
Α) Χρόνο με το χρόνο τα τείχη του Βρανόκαστρου γκρεμίζονται, μια και δεν υπάρχει καμία συντήρηση. Υπάρχει λοιπόν ο φόβος πολύ γρήγορα και οι πύργοι που διασώζονται να γκρεμιστούν και να γίνουν σωροί από πέτρες.
Παράλληλα και η πύλη που οδηγεί στην ακρόπολη είναι έτοιμη να καταρρεύσει, αφού οι πέτρες αποκολλώνται και πέφτουν.
Η έλλειψη καθαριότητας και συντήρησης του χώρου δυστυχώς ενισχύει και την μανία της φύσης, αφού πλέον στα τείχη του έχουν φυτρώσει δέντρα που πολύ σύντομα, όπως εκτιμά κανείς θα γκρεμίσουν ότι απέμεινε.
Β) Ένα άλλο σημαντικό κομμάτι που θα πρέπει να σταματήσει οι καταστροφικές παρεμβάσεις των αρχαιοκάπηλων που δρουν ανενόχλητοι στο λόφο του Κάστρου.
Επίσης σημαντικό στοιχείο είναι και το νεκροταφείο του Κάστρου, που σε μεγάλη έκταση έχει λαθρανασκαφεί, μια και είναι εμφανές και ακριβώς δίπλα στο δρόμο που υπάρχει, με αποτέλεσμα να αποτελεί «εύκολη λεία».
Γ) Ποιος ξέρει πόσα άλλα μυστικά κρύβει το κάστρο εντός και εκτός των τειχών; Ο οικισμός στο εσωτερικό των τειχών δεν έχει αποτυπωθεί, προφανώς λόγω της πυκνής βλάστησης που κρύβει τα ερείπια, όμως, σκεφτείτε ότι μπορεί να κρύβει και όλες αυτές τις εγκληματικές δραστηριότητες των αρχαιοκάπηλων. Και βέβαια, η περιοχή χρήζει περαιτέρω έρευνας, μια και πρόσφατα εντοπίστηκε δεξαμενή εκτός των τειχών του κάστρου, ευτυχώς άγνωστη στο ευρύ κοινό, κάτι που ίσως μαρτυρεί μια άλλη εγκατάσταση πιο χαμηλά στο λόφο.
Το μόνο που θα υπάρχει σε λίγα χρόνια από το Βρανόκαστρο είναι ένας σωρός από πέτρες και οι φωτογραφίες από τους κατά καιρούς επισκέπτες του χώρου. Αξίζει να σημειώσουμε ότι πρόκειται για το τελευταίο βυζαντινό οχυρό του Παγγαίου που στέκεται ακόμη όρθιο αλλά σε λίγα χρόνια θα είναι μια θλιβερή ανάμνηση αν δεν υπάρξει φροντίδα από την Εφορία Αρχαιοτήτων Καβάλας, το Υπουργείο Πολιτισμού και γιατί όχι και από το Δήμο Παγγαίου που θα μπορούσε, το λιγότερο, να καθαρίσει από την βλάστηση και να φροντίσει για την φύλαξη αυτού του μοναδικού για το Παγγαίο μνημείου.
Δημοσιεύτηκε στις
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
