Χρονόμετρο

    Σκέψεις και απόψεις: Προσπερνώντας την ιστορία μας

    Δημοσιεύτηκε στις

    Της Μαρίας Ρεντετζή *

     

     

    Γιατί άραγε είναι σημαντικό να ιδρύουμε μουσεία; Δεν είμαι μουσειολόγος έχω ωστόσο μια έγνοια για την ιστορία κυρίως των αντικειμένων. Μ’ εντυπωσιάζουν τα μαύρα τηλέφωνα του 1920, οι ηλεκτρικές σκούπες του 1950, οι κοπτικές μηχανές καπνού των αρχών του εικοστού αιώνα. Ως φυσικό επακόλουθο μ’ εντυπωσιάζουν τα μουσεία, αυτοί οι μοναδικοί, φανταστικοί παράδεισοι μιας άλλης εποχής, που περιθάλπουν την ομορφιά και διατηρούν την ανθρώπινη εμπειρία, που συνδέουν το αντικείμενο με την εποχή του και τους ανθρώπους της. «Δεν θα μπορούσαμε να φυλάξουμε αυτόν τον κόσμο ‘εξωτερικά’ ‘μουσειακά’  να τον βρούνε τα παραπάνω χρόνια;» αναρωτιόταν ήδη από το 1972 ο Καβαλιώτης λογοτέχνης Φώτης Πρασίνης. Το δικό του όραμα ήταν ένα Μουσείο Καπνού στην Καβάλα, το σημαντικότερο καπνεμπορικό κέντρο των αρχών του αιώνα. Μεσολάβησαν καθώς φαίνεται πολλά ανάμεσα στην πρώτη ιδέα και την υλοποίησή της. Άνθρωποι έδωσαν από το χρόνο και το πάθος τους για τη συλλογή και τη διατήρηση των αντικειμένων, άλλοι πρόσφεραν απλόχερα τις μνήμες τους και χάρισαν οικογενειακά κειμήλια και φωτογραφίες. Το Μουσείο Καπνού της Καβάλας άνοιξε εντέλει το 2003 με την πολιτική και οικονομική στήριξη του τότε Δημάρχου Καβάλας. Γιατί όμως είναι σημαντικό να ιδρύουμε μουσεία, ξαναρωτώ.

    Αν φτιάχνουμε μουσεία για να συλλέξουμε, να διατηρήσουμε και να εναποθέσουμε αντικείμενα τότε δυστυχώς τους στερούμε την μοναδική τους ικανότητα να μας συνδέσουν με το παρελθόν και να διηγηθούν τις ιστορίες τους. Με βάση τις διεθνείς πρακτικές τα μουσεία σήμερα έχουν εξελιχθεί σε εκπαιδευτικά κέντρα, σε πηγές «ζωντανής ιστορίας,» σε χώρους ανάδειξης του καθημερινού, του ανθρώπινου και της σπουδαιότητάς του. Αποτελούν χώρους συνάντησης, συζητήσεων, προβληματισμών, αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς με φίλους που στηρίζουν πρωτοπόρες ιδέες και πρακτικές. Όταν τα μουσεία είναι επιπλέον προικισμένα με ιστορικά αρχεία τότε αναπόφευκτα  λειτουργούν ως ερευνητικά κέντρα, χώροι μελέτης και αξιοποίησης της γνώσης. Μουσείο και αρχείο ωστόσο αποτελούν δυο ανεξάρτητες οντότητες που οφείλουν να μπορούν να αναπτύσσονται με ανεξάρτητο τρόπο. Η ύπαρξη ή μη μιας μουσειολογικής μελέτης, για παράδειγμα, δεν ακυρώνει το ρόλο των αρχείων ούτε την επιτακτική ανάγκη για τεκμηρίωση και ανάδειξη του αρχειακού υλικού.  Το μόνο που πετυχαίνουν οι πολιτικές ίντριγκες και οι προσωπικές φιλοδοξίες είναι να καθιστούν μουσεία και αρχεία αποθήκες προσωπικών ματαιοδοξιών κάτι που μοιάζει να συμβαίνει στην πόλη μας.

    Το Μουσείο της Καβάλας έχει την τύχη να φιλοξενεί εκτός από μια ενδιαφέρουσα συλλογή αντικειμένων μια τεράστια συλλογή φωτογραφιών και μια εξίσου μεγάλη συλλογή ανεξερεύνητων αρχείων, εγγράφων που αφορούν την ιστορία του καπνεμπορίου και της καπνεργασίας στην περιοχή. Όλα τούτα, ας μη ξεχνάμε, ανήκουν στην πόλη και τους ανθρώπους της γιατί μ΄ αυτή την υπόσχεση μαζεύτηκαν και αυτές τις προσδοκίες καλλιέργησαν.  «Ένα ανεκτίμητης αξίας ιστορικό αρχείο που πολλοί εποφθαλμιούν,» γράφει η εφημερίδα «Η Εβδόμη» στις 26/9/2013. Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να μας χαροποιεί το γεγονός ότι πολλοί εποφθαλμιούν—κοιτάζουν με πόθο κατά τον Βοστατζόγλου—και προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση στα αρχεία που παραμένουν ερμητικά κλειστά, στα αρχεία που όπως ο Πρασίνης, ο Πέγιος και πολλοί άλλοι ήλπιζαν ότι θα διηγηθούν τις ιστορίες των πατεράδων τους και των μανάδων τους στην καπνεργασία. «Όλα αυτά τα στοιχεία ζωών να συγκεντρωθούν» παρότρυνε ο Πρασίνης.

    ΡΕΤΕΝΤΖΗ

     

    Όμως η συγκέντρωσή τους δεν συνεπάγεται και την αποθήκευσή τους σε κλειστά μπαούλα για να μη μας τα πάρουν οι άλλοι, «για να μη φύγουν από την Καβάλα» με τίμημα να παραμένουν σιωπηλά και άρα άχρηστα. Από την έναρξη λειτουργίας του Μουσείου μέχρι και το 2010, σύμφωνα με τον τότε Διευθυντή κ. Γιάννη Βύζικα, έγιναν πολλά και έχει απόλυτο δίκαιο. Όμως υπάρχει κάτι που δεν έγινε, κάτι ουσιαστικό, το πιο ουσιαστικό για τη ζωή ενός αρχείου — δεν άνοιξε ποτέ σε ερευνητές που το ζήτησαν ευγενικά, επίμονα ή ακόμη και το απαίτησαν μέσα από την προσφυγή τους στο Συνήγορο του Πολίτη όπως είχαν το δικαίωμα. Δήμαρχοι που ήρθαν και παρήλθαν και σήμερα κόπτονται για τα πεπραγμένα άλλων συνηγόρησαν και ολιγώρησαν.

    Τον Ιούλιο του 2013 είχα την ευκαιρία με τη στήριξη ενός εντυπωσιακά μεγάλου αριθμού φορέων και ιδρυμάτων, ανάμεσά τους και ο Δήμος Καβάλας, να διοργανώσω ένα επιστημονικό συνέδριο με θέμα τη μεταφορά των τεχνολογιών του καπνού από την κεντρική Ευρώπη στις αρχές του 20 αιώνα. Μια σειρά σημαντικών Ελλήνων ιστορικών έθεσαν ρητά το θέμα της πρόσβασης των αρχείων του καπνού σε σχετική συνεδρία. Ανάμεσά τους η κ. Αμαλία Παππά, προϊσταμένη του τμήματος βιβλιοθήκης της κεντρικής υπηρεσίας των ΓΑΚ στην Αθήνα. Όπως η ίδια υποστήριξε τα ΓΑΚ μπορούν να προσφέρουν την απαραίτητη τεχνογνωσία για την τεκμηρίωση του αρχείου και ταυτόχρονα, όσο πιο κατηγορηματικά γινόταν, διαβεβαίωσε ότι ο στόχος δεν είναι τα ΓΑΚ να οικειοποιηθούν τα αρχεία του Μουσείου Καβάλας. Στόχος εν τέλει όλων μας είναι κάποτε ο πλούτος που κρύβεται στις αποθήκες του Μουσείου Καβάλας να πάρει τη θέση που του αρμόζει ως ανοιχτό αρχείο όχι μόνο σε μας, στους δικούς μας, αλλά και στους «άλλους» που «εποφθαλμιούν» γιατί η ιστορία δε φοβάται το φως αλλά τα σκοτάδια.

     

     

    • Η κ. Μαρία Ρεντετζή είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια  του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και το παραπάνω κείμενό της αποτελεί απάντηση της ιδίας σε δημοσίευμα τοπικής εφημερίδας, αναφορικά με την οργάνωση και λειτουργία του Δημοτικού Μουσείου Καπνού, την οποία και φιλοξενούμε καθώς παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον

     

     


    Δημοσιεύτηκε στις 1

    Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.