Χρονόμετρο

    Περί της τυμβοποίησης του λόφου Καστά και των λαθών του κειμένου που πλαισιώνει την έκθεση της κεφαλής της σφίγγας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης

    Δημοσιεύτηκε στις

    Γράφει ο Κόττης Κωνσταντίνος

    [email protected]

     

    Όταν προς το τέλος του καλοκαιριού επισκεφτήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφιπόλεως (όχι για πρώτη φορά), διαπιστώσαμε τρία πράγματα: το πρώτο είναι πως το Μουσείο είναι ανεπαρκές για το μέγεθος της Αρχαίας Αμφιπόλεως, πολύ περισσότερο για τα τουριστικά ρεύματα τα οποία αναμένεται να υποδεχθεί, μετά το πολυπαθώς αναμενόμενο άνοιγμα προς το ευρύ κοινό του θολωτού μνημείου στον Λόφο Καστά. Το πότε θα γίνει προσβάσιμο το μνημείο είναι ένα άλλο πολιτικό ευαγγέλιο. Ας μην ξενίζει ο όρος. Όπως έχουμε πολιτική κηδεία, έχουμε και πολιτικό ευαγγέλιο.

    Τονίζουμε το «τυμβοποιημένος λόφος», εξαιτίας άστοχων αρνήσεων της τυμβοποίησης, αλλά και του ίδιου του λόφου ενίοτε. Χωρίς να μπούμε σε θεολογικές προεκτάσεις των λόγων καθώς δεν είναι της παρούσης, πρέπει να επισημάνουμε την άγνοια των ειδικών και ανειδίκευτων σχετιζόμενων με το θέμα, για την ύπαρξη τουλάχιστον δύο επίσημων γεωλογικών-γεωφυσικών μελετών για το θέμα (G. Syrides, S. Pavlides &A. Chatzipetros, «Thegeological structure of Kastas hil archaeological site, Amphipolis, eastern Macedonia, Greece», Bulletin of the Geological Society of Greece 51 (2017): 39, 40και 45-46. Βλ. καιG. Tsokas, P. Tsourlos, KimJ. H., Yi, M.‐J., G. Vargemezis, M. Lefantzis, E. Fikos & K. Peristeri, «ERT imaging of the interior of the huge tumulus of Kastas in Amphipolis», Archaeological Prospection (2018): 2, 6 κ.α.). Φυσικά το ότι έχουμε τυμβοποίηση σε μικρό λόφο ήταν και η άποψη του Δ. Λαζαρίδη από το 1965 (Δ. Λαζαρίδης «Αμφίπολη», ΠΑΕ 1965 (1967): 49). Το θέμα της τυμβοποίησης ή μη, έχει διαρκή παρουσία στις ΑΕΜΘ από το 2016 έως το 2019.

    Ως προς το Μουσείο της Αμφίπολης ασφαλώς απαιτούνται ενέργειες και νέα μουσειολογική μελέτη, η οποία μάλιστα εκτός από το να υπομνηματίζει ορθά τα εκθέματα, οφείλει να αφιερώσει ένα σημαντικό χώρο στα νομίσματα. Η Αμφίπολη υπήρξε το μεγαλύτερο κέντρο της αρχαίας ελληνικής νομισματοκοπίας μετά τον Φίλιππο τον Β΄ (359-336). Μάλιστα λόγω του μεγέθους των νομισμάτων αλλά και της πληθώρας των τύπων τους, ενδείκνυται για πρακτικούς λόγους η υιοθέτηση της χρήσης σύγχρονων οπτικοακουστικών μέσων.

    Η δεύτερη διαπίστωσή μας είναι πως κρίνοντας από την ένθετη κεφαλή της σφίγγας, ο γλύπτης του μνημείου στο λόφο Καστά, εκτέλεσε ένα αριστούργημα αναφοράς για το β΄ ήμισυ του 4ο αιώνα π.Χ. Η ποιότητα του καλλιτέχνη ανήκει στο υψηλότατο επίπεδο και κατά συνέπεια θα πρέπει να αναζητηθεί το ποιος επώνυμος καλλιτέχνης μπορεί να ήταν ο δημιουργός. Την περίοδο αυτή, το Βασίλειο των Μακεδόνων διαχειρίζεται μεγάλα χρηματικά ποσά, με καθοριστική συμβολή σε αυτό του Φιλίππου του Β΄ (359-336), ο οποίος με την πνευματική καθοδήγηση της αρχιέρειας Ολυμπιάδος χορήγησε μνημεία σε πανίερους τόπους, όπως στην Βεργίνα (Ανάκτορο), την Σαμοθράκη (Τελεστήριο), την Ολυμπία (Φιλίππειο εντός της ιεράς άλτεως και πίσω ακριβώς από το Ηραίο) κ.α. Μοιραία μεγάλοι γλύπτες εργάστηκαν στα μακεδονικά μνημεία, ενίοτε κατ΄ αποκλειστικότητα της βασιλικής αυλής. Την συγκεντρωτική αυτή πραγματικότητα προς τις μακεδονικά ελεγχόμενες πόλεις, ενίσχυσαν αργότερα η θριαμβευτική εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου (336-323), καθώς και η κατά την περίοδο 317-307, νομοθεσία του Δημητρίου Φαληρέως, η οποία λειτούργησε αρνητικά στην οικοδόμηση μνημειακών ταφικών μνημείων στην Αττική (Cicero, De legibus, II, 25.63-26-66.).

    Αλγεινή όμως εντύπωση μας δημιούργησε ο τρόπος της έκθεσης της μνημειακής κεφαλής της σφίγγας του θολωτού μνημείου του Καστά και ιδίως του ενημερωτικού banner το οποίο την πλαισιώνει. Κάτι το οποίο δεν διέφυγε της προσοχής της Υπουργού Πολιτισμού Λ. Μενδώνη, στην σχετικά πρόσφατη επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης. Αποφεύγοντας να παραθέσουμε λεπτομέρειες από αυτήν την επίσκεψη, θα περιοριστούμε στις προχειρότητες αυτού του αναρτηθέντος ενημερωτικού.

     

    ΤΟ ΕΠΙΜΑΧΟ ΠΑΝΟ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΣΥΓΧΙΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ

     

    Το πρώτο είναι πως το ενημερωτικό banner αναφέρει πως οι ανασκαφές του Δ. Λαζαρίδη έγιναν κατά την δεκαετία του ΄70. Πέρα από πρόχειρες ανασκαφές τρίτων της δεκαετίας του ΄50, ο Δ. Λαζαρίδης με βοηθό τότε την Χ. Κουκούλη ανέσκαψε το χώρο το αργότερο το 1965.Παρά μάλιστα τις κατά καιρούς δημόσιες φαιδρές υποστηρίξεις για μη εύρεση του περιβόλου από τον Δ. Λαζαρίδη, ο «περιμετρικός τοίχος» δηλαδή ο ιερός περίβολος, είχε τότε ανακαλυφθεί και ανασκαφεί σε μήκος 40,80 μ. (Δ. Λαζαρίδης «Αμφίπολη», ΠΑΕ 1965 (1967): 47-52)! Φυσικά το ενημερωτικό αποφεύγει να αναφέρει την μεγάλη αυτή έκταση του τότε ανακαλυφθέντος περιβόλου από τον Δ. Λαζαρίδη, παρά μόνο πως το τμήμα το οποίο βρήκε ήταν με πωρόλιθο, χωρίς την μαρμάρινη επένδυση.

    Για το πότε ξεκίνησαν οι ανασκαφές από την κα Περιστέρη, καλό είναι να καταλήξετε όλοι οι εμπλεκόμενοι. Το ενημερωτικό γράφει από το 2010, εμείς υποθέτουμε το 2011, αφού η πρώτη δημοσίευση έγινε το 2012 (Κ. Περιστέρη, «Ανασκαφή Τύμβου Καστά», ΑΕΜΘ 26, 2012, 531-533). Ωστόσο η πρώτη δημοσίευση η οποία τοποθετεί τον Λέοντα στον Καστά, γράφει από λάθος πως αυτό έγινε το 2012 (Κ. Περιστέρη και Μ. Λεφαντζής, «Ο Λέων της Αμφίπολης. Νέα έρευνα για τη βάση του μνημείου», ΑΕΜΘ 26, 2012, 535).

    Το ενημερωτικό χαρακτηρίζει το θολωτό μνημείο, ως «του τύπου των ‘‘μακεδονικών τάφων’’». Τώρα πόσο αυτού του «τύπου» είναι και πόσο τάφος ακριβώς υπήρξε, είναι μια ατεκμηρίωτη και πονεμένη ιστορία. Το όλο μνημείο, πέρα από τον ανεπανάληπτο περίβολο 497 μέτρων από μάρμαρο Θάσου, είναι ένα από τα μετρημένα που έχουν ανεικονικό βοτσαλωτό ψηφιδωτό (με ρόμβους).Διαθέτει μνημειακές σφίγγες οι οποίες κοιτούν η μια τον εισερχόμενο και η άλλη τον εξερχόμενο (και μάλλον μύστη) και γλυπτές μνημειακές κόρες (και όχι καρυάτιδες). Επιπλέον το μνημείο διαθέτει και δεύτερο βοτσαλωτό ψηφιδωτό της «Αρπαγής της Κόρης» και εικονικά ψηφιδωτά δεν απαντούν ποτέ σε μακεδονικούς τάφους (Ν. Πουλακάκης, «Ψηφιδωτά δάπεδα στην Μακεδονία κατά την κλασσική και ελληνιστική εποχή», Μελετήματα Ημαθίας 1 (2009): 47. Βλ. και «Macedonian tombs do not normally contain either figural mosaics or sculptures of any kind. There are other Macedonian tombs at Amphipolis with mosaics, but these display geometric patterns only», Ο. Παλαγγιά, «Greek sculpture, Archaic, Classical and Hellenistic – new finds and developments 2005-2015», Archaeological Reports61 (2015): 107). Όλα αυτά είναι μια ακόμα χτυπητή παράλειψη μοναδικοτήτων και ιδιαιτεροτήτων του χθόνιου και ιερού μνημείου στο κείμενο του πρόχειρου banner.

    Ένα ακόμα λάθος είναι η φράση «μνημειακή μαρμάρινη θύρα έκλεινε αυτόν τον (σ.σ. εσώτατο) θάλαμο», το οποίο έγκειται στο ότι η ανευρεθείσα και μεγάλη σε διαστάσεις μαρμάρινη θύρα, δεν αποτελεί αρχικό στοιχείο του μνημείου. Προστέθηκε κατά την β΄ αρχιτεκτονική φάση και αφού αυτό κατέστη δυνατό μετά από διαπιστωμένες μετατροπές. Αυτό φαίνεται εύκολα, καθώς τμήμα του όλου συστήματος εδράζεται πάνω σε τμήμα του προγενέστερου βοτσαλωτού ψηφιδωτού της «Αρπαγής». Τέλος το κενό τύμπανο όπου και οι σφίγγες, δεν επιστέφει καμία θύρα του εξωτερικού χώρου όπως χαρακτηριστικά γράφει το σχετικό banner του Μουσείου. Το σημείο εκεί ήταν θυραίο άνοιγμα, το οποίο, όμως, δεν διέθετε θύρα. Ευελπιστούμε στην γρήγορη διόρθωση του σε πολλά σημεία λανθασμένου ενημερωτικού κειμένου και την καλύτερη έκθεση της αριστουργηματικής, όντως, γλυπτής κεφαλής.

     


    Δημοσιεύτηκε στις

    Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.