Μνήμη Σπύρου Α. Ευαγγελάτου
Η «Ελένη» του Ευριπίδη γράφηκε στα 412 π.Χ. ακριβώς μετά το τέλος της σικελικής εκστρατείας και τα ολέθρια αποτελέσματα του εμφύλιου σπαραγμού κατά την περίοδο του πελοποννησιακού πολέμου, για την αθηναϊκή δημοκρατία, που ως εκείνη τη στιγμή αποτελούσε «Ελλάδος καύχημα», με τα ανυπέρβλητα επιτεύγματά της, στο χώρο της δημοκρατίας και του πολιτισμού.
Στην «Ελένη», ο Ευριπίδης πραγματεύεται, σε μια ιδιαίτερα πρωτότυπη και πρωτοποριακή εκδοχή του μύθου. τον παραλογισμό του πολέμου και δημιουργεί ένα έργο που προσφέρει μια λοξή- κριτική ματιά στα πράγματα, φτιάχνοντας μια ανάλαφρη ατμόσφαιρα, ως αντίβαρο στη φρίκη του πολέμου,αντίβαρο αναγκαίο για τους θεατές τού έργου του, που είχαν βιώσει πρόσφατα τη φρίκη του πολέμου.
Έτσι προσφέρει ένα έργο παράξενο, ιδιότυπο, που μαζί με τα έργα του «Ίων», «Άλκηστις» και «Ιφιγένεια εν Ταύροις», ανήκει στα επονομαζόμενα ειρωνικά του δράματα, ή τις ιλαροτραγωδίες του.
Σε μια εποχή που ο Αλκιβιάδης αφού «έσυρε» τους συμπολίτες του στη Σικελία, τους επιφύλασσε την προδοσία του και τησυμμαχία του με τον εχθρό, που οδήγησε στην πανωλεθρία των Αθηναίων, και σε μια εποχή που το πνευματικό κλίμα των σοφιστών στην Αθήνα αμφισβητούσε τα πάντα και μετακινούσε το κέντρο βάρους των αξιών, αλλάπροπαντός σε μια στιγμή έντονου σκεπτικισμού στην πόλη, σχετικά με τη «χρησιμότητα» του πολέμου, ο Ευριπίδης αναζητά ένα είδος δραματουργίας ικανό να εκφράσει την εποχή του και τα νέα ζητούμενα.
Έτσι στην «Ελένη» η τραγικότητα των ηρώων, η ιδεολογία τους, η ηθική, ακόμη και η αισθητική τους, μετατοπίζονται σε έναν «ενδιάμεσο», «αμφίβολο» χώρο, στα όρια του τραγικού και ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι ,μιας νέας, άγνωστης πραγματικότητας, που δημιουργεί τόσο στον ποιητή όσο και στους θεατές του έργου του, πολλά αναπάντητα ερωτήματα.
Αυτό το εξαιρετικά επίκαιρο έργο στη μορφή και το περιεχόμενο επέλεξε να ανεβάσει ο Τάσος Ράτζος με την ομάδα του «Μικρός Βορράς».Γνωστός παιδαγωγός του θεάτρου,με ευδόκιμη θητεία στο παιδικό και το εφηβικό θέατρο, ο σκηνοθέτης έδωσε μια άκρως ενδιαφέρουσα σκηνική εργασία.
Παρακολουθήσαμε, πριν από λίγες μέρες, μαζί με μαθητές Γυμνασίου στο θέατρο «Αντιγόνη Βαλάκου», μια δεμένη ομάδα τριώννέων ηθοποιών και ενός μουσικού, να αποδίδουν με ζωντανή και φρέσκια ματιά την «Ελένη» , ένα έργο που πλειστάκις έχει παρασταθεί με τρόπο άνευρο και ανιαρό.
Η σκηνοθεσία αξιοποίησε μια διασκευή που συμπύκνωσε το έργο στη διάρκεια της μιας ώρας, με σκοπό να αναδείξει την ουσία του και την ιδιαιτερότητά του, με τρόπο ελκυστικό για τους έφηβους θεατές, αλλά και για κάθε ενήλικο.
Το καλό θέατρο δεν θέλει πολλά μέσα για να γίνει, ούτε μεγαλεπήβολες συλλήψεις, αλλά απαιτεί γνώση και γούστο από τη μεριά των δημιουργών, για να ενδιαφέρει το κοινό και για να μπορέσει να το ευαισθητοποιήσει και να το ψυχαγωγήσει, όπως απέδειξε γι’ άλλη μια φορά ο Τ. Ράτζος.
Σε μια παράσταση σκηνικής οικονομίας χρησιμοποιήθηκαν καθαρά θεατρικά μέσα και τεχνικές, προκειμένου να αναδειχτεί το έργο με τον πιο εύγλωττο τρόπο.
Οι τρεις ηθοποιοίεναλλάσσονταν στους ρόλους και στην απόδοση του χορού με σκηνική ευστροφία και γοργούς ρυθμούς. Οι εκπληκτικές μάσκες παρουσίασαν με τρόπο γκροτέσκο τους προβληματισμούς που υποφώσκουν στο έργο. Κορυφαία στιγμή της παράστασης, η ώρα που η μάσκα του Θεοκλύμενου,μετά την πραγματοποίηση της εξαπάτησης και της φυγής της Ελένης και του Μενέλαου, μένει να χάσκει ασώματη στη μέση της σκηνής, έχοντας μετατραπεί αυτή πλέον και ο βασιλιάς της Αιγύπτου σε ένα «πουκάμισο αδειανό». Ο σκηνοθέτης χρησιμοποίησε τα μπρεχτικά στοιχεία του φανερού θεάτρου, στο οποίο σκηνικά και μάσκες αλλάζουν επί σκηνής, το κείμενο συμπυκνώνεται και σχολιάζεται από τα ίδια τα πρόσωπα του δράματος,επιχειρώντας να ασκήσει κριτική στα πολιτικά ήθη.
Η απόδοση των χορικών από έναν ηθοποιό με τη συνοδεία της λειτουργικής μουσικής του Κώστα Βόμβολου φώτισε την ειρωνική στάση του χορού.
Εξαιρετικής καλαισθησίας υπήρξε η αγγελική ρήση του Αιγύπτιου Αγγελιαφόρου, που πέτυχε την αρμονική σύζευξη λόγου και μουσικής, με ρυθμολογία που πρόβαλε τα νοήματα με τρόπο γοητευτικό.
Η διάδραση με τους θεατές επέμεινε όπως ήταν φυσικό στη μεγαλειώδη φράση του χορού, που αποτελεί και την πεμπτουσία του έργου:
«Άφρονες όσοι αποζητούν τη δόξα
με λόγχες και με δυνατά
στον πόλεμο κοντάρια
λογιάζοντας αστόχαστα πως έτσι
θα πάψουν των θνητών οι συμφορές»
Οι νεαροί μαθητές, εκτός από τη διασκέδαση και το άφθονο γέλιο, που τους χάρισε η παράσταση, κλήθηκαν να σκεφτούν για το τότε και το τώρα και κλήθηκαν με αφορμή το είναι και το φέρεσθαι ηρώων και θεών να αναρωτηθούν σχετικά με την έκλυση των πολιτικών ηθών.
Να προβληματιστούν για το τι σημαίνει να προτάσσουν οι πολιτικοί, οι οποίοι οφείλουν να παιδαγωγούν τους λαούς , το ίδιον όφελος έναντι του συλλογικού καλού και το να έχουν αντικαταστήσει οι ταγοί, τις αξίες της φιλοπατρίας, του φιλειρηνισμού και του πραγματικού ηρωισμού, με τη φενάκη του καταναλωτισμού,της βίας και του πολέμου.
Αυτή είναι η ειρωνική τραγωδία του ανθρώπου τότε και τώρα, που οδηγεί στην απώλεια τηςσημασίας της λέξης άνθρωπος.
Η πραγματικά ψυχαγωγική παράσταση του «Μικρού Βορρά», που ανατροφοδότησε με ουσιαστικόυλικό τη διδακτική πράξη για μαθητές και καθηγητές της Γ΄ Γυμνασίου,όπου διδάσκεται η «Ελένη» του Ευριπίδη, έκλεισε με θεατρικά παιγνίδια ιδιαίτερα ενδιαφέροντα για τους μαθητές που συμμετείχαν σ’ αυτά ενεργά.
Ο σκηνοθέτης και η ομάδα του έδωσαν, μέσω της παράστασης αυτής, ένα μάθημα καλού θεάτρου,ένα μάθημα για το πώς γίνεται το θέατρο να ‘ναι ταυτόχρονα δημιουργική πράξη και ζώσα πραγματικότητα, φωτίζοντας την επικαιρικότητα του έργου του Ευριπίδη και εγγράφοντάς το στο εδώ και τώρα της Ελλάδας του 2017.
Στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, του διεθνούς ελέγχου, των προσφύγων και της αναγκαστικής μετανάστευσης, στην Ελλάδα της χαοτικής απόστασης λόγων και έργων των πολιτικών και της απελπισμένης προσπάθειας των πολιτών να αναζητήσουν όραμα, ελπίδα, λόγο ύπαρξης και να βρουν διαφυγές από την πνιγηρή πραγματικότητα.
Όλγα Μάμαλη
Δρ. Θεατρολόγος-Φιλόλογος
Υποδιευθύντρια ΣΔΕ Ξάνθης
Δημοσιεύτηκε στις 0
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
