ΦΙΛΙΠΠΟΙ

Η εξέλιξη, μέσα στον χρόνο, της αρχαίας πόλης των Φιλίππων και η καθημερινότητα των κατοίκων της αναδεικνύονται με εντυπωσιακό τρόπο, με αφορμή τα έργα που εκτελούνται τον τελευταίο χρόνο στον αρχαιολογικό χώρο για την εγκατάσταση του δικτύου πυρασφάλειας. Οι εργασίες αυτές έφεραν στην επιφάνεια μικρά και μεγάλα «μυστικά» της αρχαίας πόλης, που επιβεβαιώνουν τις εδώ και πολλές δεκαετίες επιστημονικές αρχαιολογικές μελέτες για τα λαμπρά οικοδομήματα που την κοσμούσαν και τη δικαιολογημένη μεγάλη φήμη που απέκτησε μετά την ίδρυσή της (το 356 π.Χ.) από τον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο.

Ένα μεγάλο δημόσιο κτίριο, όπου υπάρχει εντοιχισμένο άγαλμα νεανικής ανδρικής μορφής, τμήματα των οδών της πόλης, θέρμες (δημόσια λουτρά) με ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική φάση, εργαστήρια και οικίες, είναι μερικά μόνο από τα όσα είδαν και κατέγραψαν οι αρχαιολόγοι κατά τη διάρκεια των απαιτητικών εργασιών για την εγκατάσταση του δικτύου ύδρευσης και πυρασφάλειας.

«Το έργο αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα να επιβεβαιώσουμε τα αποτελέσματα της γεωφυσικής έρευνας που έγινε στο πλαίσιο ενός άλλου έργου, υπό τον καθηγητή του ΑΠΘ Γρ. Τσόκα, αλλά και παλαιότερων διασκοπήσεων. Η μέθοδος αυτή, η οποία εντοπίζει θαμμένους τοίχους, μας πρόσφερε εντυπωσιακά αποτελέσματα στους Φιλίππους και μας βοήθησε πολύ στην όδευση του αγωγού, ώστε να μην θιγούν αρχαιότητες. Ταυτόχρονα, το έργο πυρασφάλειας, μας πρόσφερε νέα στοιχεία για την πολυσήμαντη ιστορία της πόλης και μετά τον 6ο αιώνα μ.Χ. ακυρώνοντας τη μέχρι τώρα υπόθεση ότι οι Φίλιπποι εγκαταλείφθηκαν την περίοδο αυτή. Κατά τις εργασίες εντοπίσαμε οικοδομήματα που χρονολογούνται από τον 9ο ως τον 11ο μ.Χ αιώνα, που φανερώνουν ότι η πόλη κατοικούνταν και τότε», τονίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας – Θάσου, Σταυρούλα Δαδάκη.

Τι περιλαμβάνει το σχέδιο της πυρασφάλειας

«Η κατασκευή του δικτύου πυρασφάλειας δεν ήταν ένα εύκολο έργο, απαιτήθηκαν πολλές μελέτες, συστηματική εργασία και επίπονη δουλειά από το προσωπικό της Εφορείας. Έπρεπε να υπάρχει η δυνατότητα ώστε να δίνονται εναλλακτικές λύσεις, όταν οι εργασίες συναντούσαν αρχαιολογικά ευρήματα», σημειώνει η κ. Δαδάκη και συνεχίζει: «κάθε φορά που ο εργολάβος, στην πορεία όπου είχε χαραχθεί το σκάμμα για να περάσουν οι σωλήνες, συναντούσε σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, έπρεπε να γίνει νέα χάραξη για την όδευση των αγωγών. Σε μια περίπτωση, οι αγωγοί με ειδική κατασκευή πέρασαν πάνω από ένα αρχαίο τοιχίο κάνοντας ένα “π” ώστε να μην καταστραφεί, ενώ μόνο σε δυο περιπτώσεις σε ένα δίκτυο αγωγών, μήκους 2 χλμ. περίπου χρειάστηκε να αποδομηθούν μερικώς τέσσερις τοίχοι, μερικώς κατεστραμμένοι».

Η πυροπροστασία της φημισμένης αρχαίας πόλης των Φιλίππων, που περιλαμβάνει εμβληματικά μνημεία όπως το θέατρο, τη Βασιλική Β’ και την αρχαία αγορά, αποτέλεσε προτεραιότητα για το υπουργείο Πολιτισμού. Το έργο, συνολικού προϋπολογισμού άνω των 2,5 εκατομμυρίων ευρώ, εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης και αναμένεται να παραδοθεί μέχρι το φθινόπωρο του 2025. Στοχεύει στην ενίσχυση της πυρασφάλειας του επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου (έκτασης 60 στρεμμάτων, έναντι των 700 στρεμμάτων που είναι όλη η εντός των τειχών πόλη), ενώ παράλληλα σέβεται την αρχαιολογική του αξία, καθώς οι εργασίες περιλαμβάνουν σύγχρονες τεχνολογίες χωρίς να επηρεάζουν τα ευαίσθητα μνημεία.

Σύμφωνα με τη μελέτη, στις παρυφές του επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου κατασκευάστηκαν δύο δεξαμενές που τροφοδοτούν με νερό στο δίκτυο, ενώ περιμετρικά θα τοποθετηθούν πυροσβεστικοί κρουνοί χωρίς να αλλοιώνεται η αισθητική του περιβάλλοντα χώρου. Επίσης, με πρόταση της Σταυρούλας Δαδάκη, μαζί με τους αγωγούς πυρασφάλειας τοποθετήθηκε αγωγός ύδρευσης και επιπλέον αγωγός όδευσης καλωδίων ηλεκτρικού ρεύματος, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα παροχής πόσιμου νερού και ρεύματος σε όλο τον αρχαιολογικό χώρο.

Αύξηση της επισκεψιμότητας το 2024

Ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων, ενταγμένος από το 2016 στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, συγκαταλέγεται στα μνημεία εκείνα που μετά την πανδημία του κορονοϊού παρουσιάζουν σημαντική αύξηση της επισκεψιμότητας.

«Το 2024», επισημαίνει η κ. Δαδάκη, «η επισκεψιμότητα των Φιλίππων έφτασε τα 100.000 άτομα και το νούμερο αυτό είναι σημαντικό καθώς μέχρι και τον κορονοϊό (τις χρονιές 2015 – 2019) η επισκεψιμότητα κυμαινόταν γύρω στα 40.000 άτομα ετησίως. Εκτιμώ ότι τα σημαντικά έργα που ξεκίνησαν το 2019 για την ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου άλλαξαν σημαντικά την εικόνα του. Αυτή την περίοδο τα έργα πυρασφάλειας μας πρόσφεραν καινούργια δεδομένα για την ρυμοτομία της αρχαίας πόλης και ταυτόχρονα ανέδειξαν καίριες θέσεις για μελλοντικές νέες ανασκαφές ώστε να αποκαλυφθούν ακόμα περισσότερα μνημεία».

«Για παράδειγμα, από τα πρώτα κτίσματα που αξίζει να ανασκαφούν, είναι αυτό που βρέθηκε πλησίον του αρχαίου θεάτρου», επισημαίνει η Έφορος Αρχαιοτήτων της Καβάλας και συνεχίζει: «πρόκειται για ένα μεγάλων διαστάσεων κτίσμα, άρα υποθέτουμε πως είχε δημόσιο χαρακτήρα, στη βόρεια πλευρά του οποίου είναι εντοιχισμένο ένα αγαλματίδιο νεανία ως διακοσμητικό στοιχείο. Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να διαμορφώνουν κογχάρια και μέσα να τοποθετούν αγάλματα. Το έργο αποκάλυψε το άνω τμήμα του κορμού, αλλά πρέπει να ολοκληρωθεί η ανασκαφή του για να δούμε ολόκληρη την εικόνα του. Επίσης, είναι προς διερεύνηση αν το κτίριο αυτό σχετίζεται με το αρχαίο θέατρο τον 2οαιώνα μ.Χ., αν είναι μια δεξαμενή για την συγκέντρωση νερού, ή αποθήκη σιτηρών, ή θέρμες».

«Ένα ακόμα ενδιαφέρον κτίριο, που βρέθηκε κατά τις εργασίες του δικτύου πυρασφάλειας», επισημαίνει η κ. Δαδάκη, «βρίσκεται νοτιοδυτικά της παλαίστρας που θεωρούμε πως ήταν θέρμες (δημόσια λουτρά). Αποκαλύφθηκε τμήμα μιας αίθουσας με ημικυκλική διαμόρφωση και δάπεδα από ορθομαρμάρωση. Το ενδιαφέρον είναι ότι έχει και μια παλαιοχριστιανική φάση, καταπατώντας έναν ρωμαϊκό δρόμο και μας δίνει στοιχεία για τη ρυμοτομία της πόλης κατά τον 6ο αι. μ.Χ».

«Εξίσου ενδιαφέρον είναι και ο τοίχος που ορίζει τη βόρεια πλευρά της λεγόμενης Εγνατίας. Αποκαλύφθηκε σε αρκετό μήκος. Φέρει εσοχές σε μορφή κόγχης, οι οποίες πιθανόν κοσμούνταν με αγάλματα. Τμήμα παρόμοιου τοίχου είχε σκαφτεί από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, τη δεκαετία του 1930, βόρεια της αρχαίας αγοράς, χωρίς ωστόσο να ερμηνευτεί. Αν η έρευνα, που σίγουρα αξίζει να συνεχιστεί, αποκαλύψει ότι πρόκειται για τη συνέχεια του ίδιου τοίχου, τότε μιλάμε για μια μνημειακή διαμόρφωση που χώριζε τα δύο επίπεδα της πόλης», καταλήγει η Έφορος Αρχαιοτήτων Καβάλας – Θάσου.

Βασίλης Λωλίδης – ΑΠΕ ΜΠΕ

Μέσα σε κλίμα θρησκευτικής κατάνυξης, ο μητροπολίτης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου κ. Στέφανος, τηρώντας μια μακρά παράδοση ετών, τέλεσε, χθες το βράδυ, στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για τον πολιούχο της Καβάλας Απόστολο Παύλο, ιερά αγρυπνία στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, όπου βρίσκονται τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Α’. Της πρώτης εκκλησίας που κατασκεύασαν οι χριστιανοί στη φημισμένη πόλη των Φιλίππων.

Δίπλα στη φυλακή, όπου σύμφωνα με την παράδοση κρατήθηκε για ένα βράδυ ο Απόστολος των Εθνών και λίγα μέτρα από την αρχαία αγορά των Φιλίππων, όπου δίδαξε το Ευαγγέλιο, πλήθος κόσμου παρακολούθησαν με ευλάβεια, κάτω από τον έναστρο καλοκαιρινό ουρανό, την τέλεση της υπαίθριας Θείας Λειτουργίας.

Ήταν την Άνοιξη του 49 μ.Χ., όταν ο Απόστολος Παύλος, συνοδευόμενος από τους συνεργάτες του, αποβιβάστηκαν στο αρχαίο λιμάνι της Νεάπολης, πατώντας για πρώτη φορά το πόδι τους επί ελληνικού και ευρωπαϊκού εδάφους.

Ο μητροπολίτης Φιλίππων κ. Στέφανος, στον λόγο του σημείωσε πως η αναβίωση αυτής της μακράς παράδοσης και οι λοιπές λατρευτικές εκδηλώσεις αποτελούν οφειλόμενο χρέος και επιβεβλημένη τιμή προς τον άνθρωπο που έφερε τον χριστιανισμό στην Ελλάδα και την Ευρώπη ξεκινώντας από την Καβάλα.

   Η σχέση αγάπης του Αποστόλου Παύλου με τους Φιλιππησίους

Η σχέση του Απόστολου Παύλου με την Ευρώπη και τους λαούς της, ξεκινάει με το θεόπεμπτο όραμα «διαβάς εις Μακεδονίαν και βοήθησον ημίν» (Πρ. 16, 9). Καλείται στη Μακεδονία για να διδάξει για πρώτη φορά στους Ευρωπαίους το λόγο του Χριστού.

Τα πρώτα ευρωπαϊκά χώματα που πατάει ο Απόστολος Παύλος το 49 μ.Χ., είναι στην πόλη της αρχαίας Νεάπολης, όπως ήταν τότε γνωστή η Καβάλα, ήδη σημαντικό λιμάνι και εμπορικό κέντρο της εποχής. Στο σημείο όπου αποβιβάστηκε, υπάρχει σήμερα ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου, στον περίβολο του οποίου, με μέριμνα του μακαριστού μητροπολίτη Φιλίππων Προκόπιου, κατασκευάστηκε ένα λαμπρό μαρμάρινο ψηφιδωτό μνημείο, έργο του ζωγράφου Βλασίου Τσοτσώνη και του ψηφιδογράφου Pino Pastorutti για να τιμήσουν αυτό το σημαντικό γεγονός: το γεγονός της αποβίβασης του Απόστολου Παύλου και των συνεργατών του (Τιμόθεου, Σίλα και Λουκά), που για πρώτη φορά πάτησαν το πόδι τους επί ελληνικού και ευρωπαϊκού εδάφους. Είναι το σημείο εκείνο, όπου σύμφωνα με την ιστορία και την παράδοση, αλλά και βιβλία Γάλλων περιηγητών του 19ου αιώνα βρισκόταν το αρχαίο λιμάνι της Καβάλας.

Από εκεί ο Απόστολος Παύλος βάδισε πάνω στην αρχαία Εγνατία οδό -τμήματα της οποίας διασώζονται μέχρι και σήμερα- διασχίζοντας τα 12 χιλιόμετρα μέχρι τη φημισμένη πόλη των Φιλίππων, «ήτις εστίν πρώτης Μακεδονίας πόλις κολωνία» (Πρ. 16, 12). Στους Φιλίππους, ίδρυσε την πρώτη Εκκλησία της Ευρώπης και βάφτισε στις όχθες του Ζυγάκτη ποταμού την πρώτη Ευρωπαία χριστιανή, την Αγία Λυδία τη Φιλιππησία.

   Οι Φιλιππήσιοι, άνθρωποι του κόσμου

Κατά την παραμονή του στους Φιλίππους, ο Απόστολος Παύλος κατηγορήθηκε ως πρόξενος ανωμαλίας και ως φορέας απαγορευμένων για τους Ρωμαίους συνηθειών, για ένα θαύμα που έκανε σε μια νεαρή μάντισσα. Οι αρχές τον συνέλαβαν, τον τιμώρησαν με ραβδισμούς και τον φυλάκισαν. Τη νύχτα της φυλάκισής του έγινε σεισμός και άνοιξαν οι πόρτες της φυλακής. Ο δεσμοφύλακας που τον φυλούσε όταν είδε ανοιχτές τις πόρτες τρόμαξε πολύ και επειδή νόμισε ότι οι φυλακισμένοι είχαν φύγει, τράβηξε μαχαίρι για να αυτοκτονήσει. Ο Απόστολος Παύλος όμως τον καθησύχασε λέγοντας πως δεν είχαν φύγει. Τότε ο δεσμοφύλακας πίστεψε στον Χριστό και βαπτίστηκε χριστιανός μαζί με την οικογένειά του.

Ο χώρος όπου φυλακίστηκε βρίσκεται ακόμα και σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, κοντά στα ερείπια της Βασιλικής Α΄, του μεγάλου παλαιοχριστιανικού ναού του 5ου μ.Χ. αιώνα. Οι άρχοντες της πόλης τον ελευθέρωσαν φοβισμένοι και του ζήτησαν να φύγει από την πόλη. Πριν φύγει ευχαρίστησε τους αδελφούς του και έφυγε για τη Θεσσαλονίκη μέσω της Αμφίπολης. Ο Απόστολος Παύλος, στα επόμενα χρόνια πραγματοποίησε συνολικά τέσσερις επισκέψεις στην πόλη των Φιλίππων.

Αξίζει να τονιστεί, ότι τους Φιλιππησίους τούς διακατείχε πάντα πνεύμα οικουμενικής φιλαδελφίας και προσφοράς προς τους ανθρώπους. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που ο Απόστολος Παύλος συγγραφεί και τους στέλνει μια επιστολή ευχαριστίας και αγάπης για τη βοήθειά τους στο έργο του (είναι η προς Φιλιππησίους επιστολή).

Μέχρι και σήμερα, αιώνες μετά, εκατοντάδες άνθρωποι, χριστιανοί όλων των δογμάτων, από ολόκληρο τον κόσμο, βαδίζουν κάθε χρόνο στα βήματα του Αποστόλου Παύλου φτάνοντας μέχρι την Καβάλα και τους Φιλίππους για να επισκεφθούν τον αρχαιολογικό χώρο και να προσκυνήσουν στο βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας.

Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Οι αρχαίοι Φίλιπποι είναι μια πόλη, που έχει ανασκαφεί  ελάχιστα, αλλά και μια πόλη που εξαιτίας των σεισμών και των επιδρομών των βαρβάρων που υπέστη, έχει χαθεί πολύτιμο υλικό. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι μέχρι και πριν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, υπήρχε ένα ψηφιδωτό δάπεδο που απεικόνιζε την πόλη των Φιλίππων με τα τείχη της και το οποίο σήμερα δεν υπάρχει, γιατί καταστράφηκε στην περίοδο της Βουλγαρικής κατοχής. Η ομίχλη που ανεβαίνει από τα Τενάγη και η επίχωση που επέφερε ο χρόνος κρατάει καλά κρυμμένα τα μυστικά της πόλης και υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που για ένα προσεκτικό παρατηρητή δηλώνουν ότι υπάρχει κάτι παραπάνω από αυτό που φαίνεται.

Η πόλη των Φιλίππων και οι αρχαίοι κάτοικοί της, ήταν ιδιαίτερα σημεία αναφοράς για τον Απόστολο Παύλο, αλλά και σημαντικό θρησκευτικό κέντρο κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, αλλά ήταν και αντιμέτωποι οι Χριστιανοί με την ισχυρή αρχαία παράδοση καθώς η περιοχή ήταν κέντρο της Διονυσιακής και Ορφικής θεολογίας. Δεν ήταν δυνατό να την παραβλέψουν αυτή την παράδοση, οπότε στον αγώνα εγκαθίδρυσης της νέας θρησκείας οι Φίλιπποι είχαν πρωτεύονται ρόλο. Αυτό το κατανόησε πρώτος ο Απόστολος Παύλος, γι’ αυτό και εδώ ίδρυσε την πρώτη χριστιανική κοινότητα επί ευρωπαϊκού εδάφους. Ενώ στο ταξίδι του από την Αλεξάνδρεια της Τροίας προς την Μακεδονία, ο Απόστολος και η συνοδεία του περάσανε από την Σαμοθράκη των Καβειρίων μυστηρίων, δεν ήταν αυτό το νησί, αλλά ούτε και η Θάσος, το σημείο της ίδρυσης της πρώτης εκκλησίας, αλλά επιλέγει τους Φιλίππους, την πόλη που για αιώνες έχει μια διαρκεί συνομιλία με το μυθικό Παγγαίο και τα μυστήρια του.

Οι Φίλιπποι στολίστηκαν με μεγαλοπρεπή κτήρια τόσο κατά την ρωμαϊκή περίοδο όσο και τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, με λαμπρούς ναούς που ανέδειξαν την χριστιανική παρακαταθήκη της πόλης και το γεγονός της ύπαρξης ενός Οκταγωνικού ναού – μαρτύριο, στο κέντρο της πόλης, αν μη τι άλλο σηματοδοτεί ένα πολύ κορυφαίο γεγονός που δηλώνει τον τόπο όπου ο Παύλος μαρτύρησε την πίστη του. Γιατί λοιπόν να μην είναι και το σημείο, όπου έκλεισε ο κύκλος της επίγειας ζωή του, με τον ενταφιασμό του εδώ, αν όχι με την πρώτη αλλά με τη δεύτερη ταφή; Οι πρώτοι Χριστιανοί έχοντας παραλάβει από την αρχαία αργοναυτική παράδοση την αξία των λειψάνων, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την θεμελίωση μιας πόλης ή ενός χριστιανικού ναού – εν προκειμένου, δεν θα μπορούσαν να «θεμελιώσουν» μια τόσο σημαντική πόλη – ορόσημο, χωρίς τα ιερά λείψανα ενός μεγάλου αγίου και στην περίπτωση των Φιλίππων, ποιος θα μπορούσε να είναι αυτός, αν όχι ο Απόστολος Παύλος;

Ο Οκταγωνικός ναός διαθέτει μια ψηφιδωτή επιγραφή στο δάπεδο του ναού, που δηλώνει την αφιέρωση του ναού στον Απόστολο Παύλο. Δίπλα ακριβώς είχαν ανεγείρει το συγκρότημα του Επισκοπείου μαζί με Βαπτιστήριο, μια  τρίκλιτη στοά που οδηγούσε στην Εγνατία Οδό και όλα αυτά είναι δηλωτικά ότι το οικοδόμημα δέσποζε στην πόλη.

Ωστόσο, το πιο περίεργο σε όλα αυτά είναι ότι δίπλα στο ναό και εντός του συγκροτήματος υπήρχε μια λάρνακα με οστά, από την οποία ανέβλυζε άγιασμα το οποίο συλλέγονταν με μια ειδική κατασκευή που έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. Ποιος είναι αυτός που θα μπορούσε να έχει ταφεί μέσα στο συγκρότημα, δίπλα ακριβώς στην κύρια αίθουσα του ναού, αν όχι ο Απόστολος Παύλος;

Η παράδοση της δυτικής εκκλησίας θέλει τον Παύλο να έχει μαρτυρήσει και να έχει ταφή στη Ρώμη και η σκοπιμότητα αυτής της θέσης είναι προφανής, αφού η παρουσία εκεί και των λειψάνων του Πέτρου, τεκμηριώνει την πρωτοκαθεδρία του Βατικανού, έναντι της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Με τους Φιλίππους τα μυστήρια δεν σταματάνε εδώ, τουλάχιστον στο χώρο του Οκταγώνου, αφού ο ναός είναι θεμελιωμένος επάνω σε ένα συγκρότημα της Καβείριας λατρείας που είχε ως κεντρικό σημείο αναφοράς τον τάφο μιας οικογένειας μυστών, με κεντρικό πρόσωπο τον νεώτερο, τον Ευηφένη Εξηκέστου!!!

Ο χώρος του καβειρίου των Φιλίππων δεν έχει ανασκαφεί παρά σε ελάχιστα σημεία και αυτά εντός του νεκρικού θαλάμου, οπότε αν ποτέ η ανασκαφή συνεχιστεί αναμφίβολα έχει να προσφέρει πάρα πολλές πληροφορίες που θα φωτίσουν και την χριστιανική περίοδο της πόλης.

Στα βήματα του Αποστόλου Παύλου «περπάτησαν» οι μαθητές/τριες της Β΄ Τάξης του 5^ου Γυμνασίου Καβάλας στο πλαίσιο  εκπαιδευτικής δράσης, που υλοποιήθηκε την Τρίτη 16 Μαΐου 2023, για την δεύτερη περιοδεία του Αποστόλου Παύλου και την καθοριστική πρώτη  επίσκεψή του στους Φιλίππους  για την διάδοση του Ευαγγελίου.

 Οι μαθητές/τριες επισκέφθηκαν το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας της Φιλιππησίας και τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων,  προσέγγισαν την τοπική ιστορία μέσα από το μάθημα των Θρησκευτικών και  σε ρόλο ξεναγού, εξιστόρησαν στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα στους παριστάμενους τα γεγονότα που σχετίζονται με την άφιξη του Αποστόλου Παύλου στη Νεάπολη το 49 μ.Χ., τη σύσταση της πρώτης Εκκλησίας – ως σώμα Χριστού – στους Φιλίππους, τη φυλάκιση του Αποστόλου Παύλου και τη βάπτιση της πρώτης Ευρωπαίας γυναίκας Χριστιανής, της Ισαποστόλου Λυδίας της Φιλιππησίας .

Στη  διδακτική επίσκεψη του σχολείου μας συμμετείχε επίσης ομάδα 18 μαθητών και μαθητριών Β΄ Γυμνασίου και 2 καθηγητριών από το σχολείο ZákladnáŠkolaJozefaHoráka της πόλης BanskáŠtiavnica (Σλοβακία) που από τις 11 Μαΐου 2023 βρίσκονται στην Καβάλα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος eTwinningκαι υλοποιούν πρόγραμμα δραστηριοτήτων με αντίστοιχη ομάδα της Β’ Γυμνασίου του 5^ου Γυμνασίου με θέμα την «Πολιτιστική Κληρονομιά».

Οι μαθητές/τριες του 5^ου Γυμνασίου με τη συμμετοχή και την ενεργό δράση στην εκπαιδευτική δράση  προσέγγισαν τη γνώση με τη βιωματική εμπειρία της μάθησης και συνέδεσαν την τοπική ιστορία με τη θρησκευτική και πολιτιστική μας κληρονομιά.

Στην τελική ευθεία για την μορφή που θα πάρει το εμβληματικό οικοδόμημα, με εργασίες που εκτελεί μια καβαλιώτικη εταιρία.

Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Για πολλά χρόνια, στην λαϊκή φαντασιακή απόδοση της ιστορίας των Φιλίππων, τα ερείπια που ξεχώρισαν στον κάμπο νοτιοδυτικά της ακρόποληςτης αρχαία πόλης, ήταν το σημείο αναφοράς της αρχαίας πόλης.
Τα ερείπια αυτά, αναδυόμενα μέσα από την πλούσια βλάστηση και τα νερά που κατέκλυζαν την περιοχή τους χειμερινούς μήνες, αποκτούσαν υπόσταση, μέσα από αποδόσεις που τα συνέδεαν με την μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Φιλίππου Β’. Λίγοι γνώριζαν ότι ήταν τα ερείπια μια βυζαντινής βασιλικής των πρώτων αιώνων της νέας θρησκείας. Η Βασιλική Β’, για την οποία δεν γνωρίζουμε που ήταν αφιερωμένη, χτίστηκε έχοντας ως πρότυπο την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Οι τεχνίτες που εργάστηκαν για την κατασκευή της ήταν οι καλύτεροι στην εποχή τους, αυτό δηλώνουν οι λεπτομέρειες της κατασκευής και τα υψηλής δεξιότητας γλυπτά που κοσμούσαν αυτό το λαμπρό ναό.

Ωστόσο, από τη μια οι ζημιές που προκάλεσαν οι σεισμοί και από την άλλη η φθορά των αιώνων που βάρυναν το οικοδόμημα, είχαν ως αποτέλεσμα να υψώνονται προς τον ουρανό μόνο τρείς πεσσοί και ένα λίθινο τόξο, στην κεντρική πύλη, από την πλευρά του νάρθηκα. Στην σύγχρονη ιστορία του, το μνημείο δέχθηκε μέχρι σήμερα τρείς σοβαρές επεμβάσεις. Η πρώτη στην διάρκεια της ανασκαφής από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, που περιλαμβάνανε με επεμβάσεις αναστήλωσης και συντήρησης κύρια των τριών πεσσών, ενώ μερικές δεκαετίες αργότερα με πρωτοβουλία του αρχαιολόγου Χαράλαμπου Μπακιρτζή, αναστηλώθηκαν οι τρείς κίονες με τα μαρμάρινα τόξα από την βορειοανατολική πλευρά του κεντρικού κλίτους.

Στην παρούσα χρονική στιγμή είναι σε εξέλιξη μια μεγάλη και ιδιαίτερα σοβαρή επέμβαση, η οποία θα δώσει χρόνια ζωής στο ταλαιπωρημένο μνημείο, η οποία εκτελείται από την καβαλιώτικη εταιρία ME.CON. Α.Ε. Οι επεμβάσεις αυτές έχουν δύο στόχους, από την μια να προσθέσουν τμήματα του οικοδομήματος που έχουν γκρεμιστεί με σκοπό ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται καλύτερα το μεγαλείο του μνημείου και αφετέρου να προλάβει μελλοντικές – επικείμενες – καταστροφές καθώς τμήματα του διασωθέντος οικοδομήματος παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα φθοράς, για τα οποία αν δεν υπάρξει συντήρηση τις επόμενες δεκαετίες θα καταρρεύσουν. Η κατάσταση του μνημείου βρίσκεται σε ένα οριακό σημείο, όσον αφορά την στατική του κατάσταση.

Ο αρχαιολόγος Στάθης Ηλιάδης που επιβλέπει τις εκτελούμενες εργασίες, μιλώντας στο «Χ» περιέγραψε τις εργασίες που έχουν προγραμματιστεί από την μελέτη αποκατάστασης του μνημείου και τμήμα αυτών ήδη έχουν εκτελεστεί και οι οποίες ήδη έχουν αρχίσει να ολοκληρώνονται και να δίνουν εικόνα από τη νέα μορφή του ιστορικού οικοδομήματος.

Συγκεκριμένα αναφέρει ο κ. Ηλιάδης ότι «η πιο σημαντική επέμβαση που γίνεται αυτή τη στιγμή στην Βασιλική Β’ είναι η αποκατάσταση, τουλάχιστον μέχρι του ύψος του κοσμίτη, σε ύψος περίπου 7,5 μέτρων, του κεντρικού θυραίου τοίχου της βασιλικής, γίνεται η αποκατάσταση τόσο στη νότια όσο και την βόρεια απόληξή του, με αρμοδομή και πλίνθους. Παράλληλα γίνεται αποκατάσταση και των πλευρικών τοίχων με σκοπό να πάρει όψη το μνημείο. Οι τοίχοι αυτοί θα φτάσουν 7 – 8 μέτρα. Ο τοίχος του νάρθηκα έχει αποκατασταθεί κατά το ήμισυ και έχει απομείνει η ανακατασκευή του πρόβολου, με το πλίνθινο τόξο. Αυτό το τόξο του νάρθηκα για χρόνια ήταν χωρίς κάποια στήριξη και υπήρχε σοβαρός κίνδυνος πτώσης, ανά πάσα στιγμή. Στο πλαίσιο αυτών των επεμβάσεων θα αποκατασταθεί και ο βορειοανατολικός τοίχος απέναντι από τον αντίστοιχο πεσσό, για την καλύτερη στερέωση του μνημείου. Με αυτές τις επεμβάσεις θα πάρει όψη και το βόρειο κλίτος του ναού».

Οι αμέσως επόμενες εργασίες θα αφορούν, την συντήρηση και σταθεροποίηση των πεσών, που εμβληματικά κυριαρχούν στον ορίζοντα του αρχαιολογικού χώρου, εδώ και αιώνες. Επ’ αυτού ο κ. Ηλιάδης περιγράφει τις σχεδιαζόμενες εργασίες λέγοντας ότι «Θα γίνουν εργασίες καταβίβασης των πεσών μέχρι το ύψος του κοσμίτη, δηλαδή 8 – 12 σειρές σε κάθε πεσσό. Στην συνέχεια θα γίνουν επεμβάσεις συντήρησης και αποκατάστασης (συγκόλλησης και δεσίματα) των δόμων και ακολούθως με γερανό θα γίνει εκ νέου η τοποθέτησή τους στην αρχική τους θέση. Οι εργασίες αυτές είναι αναγκαίες για να εξασφαλίσουμε την μακροβιότητα των πεσσών, οι οποίοι επίσης παρουσιάζουν σημαντικά σημεία φθοράς, αλλά και άρσης διαπιστωμένων προβλημάτων στατικής. Επίσης και η ανύψωση των τοίχων θα βοηθήσει στην στήριξη τους.»

Αναμένεται να γίνουν και εργασίες στην είσοδο του νάρθηκα, όπου ήδη η αρχαιολογική υπηρεσία έχει διεξάγει ανασκαφή και έχει φέρει στο φως ενδιαφέροντα ευρήματα, κατά πρώτον ένα σκεπαστό αγωγό που παροχέτευε νερό στις παρακείμενες δημόσιες τουαλέτες, αλλά και ένα πλήθος από επιγραφές που βρέθηκαν στην επίχωση του χώρου. Εξαιτίας του αγωγού είναι ενδεχόμενο να μην γίνει εκ νέου η επίχωση, αλλά να παραμείνει προς θέαση στους επισκέπτες.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι με την ολοκλήρωση των εργασιών η είσοδος των επισκεπτών θα γίνεται από την βόρεια πλευρά, όπως στο παρελθόν, αλλά δεν αποκλείεται να χαραχθεί και μια νέα από την πλευρά του νάρθηκα, όπως δηλαδή γινόταν και στην αρχαιότητα.

Στην βάση των πεσσών και του τοίχου του νάρθηκα, έγιναν και αφανείς εργασίες στερέωσης ώστε να ενισχυθεί η στατικότητα όλου του οικοδομήματος. Επίσης μεγάλο βάρος και προσοχή δόθηκε στην εκτέλεση των εργασιών, στην (ανα)κατασκευή των τόξων στον δυτικό τοίχο, αυτόν του νάρθηκα. Συγκεκριμένα στα τόξα των ανώτερων τμημάτων της τοιχοποιίας έγιναν εργασίες με βάση τη λεπτομέρεια, δηλαδή έγινε αφενός η απαιτούμενη συμπλήρωση του κενού που δημιούργησε η φθορά και η κατασκευή εξ αρχής σε ότι είχε καταστραφεί ολοσχερώς.

Στην μελέτη προβλέπεται και η αναστήλωση τριών κιόνων, ήδη έχει βρεθεί μάρμαρο στη Θεσσαλία, ίδιο με αυτό που χρησιμοποιήθηκε στους άλλους ήδη αναστηλωμένους βόρειους κίονες. Από τη θέση Χασάμπαλι, στο Σικούριο της Λάρισας, σε παλιό λατομείο, βρέθηκε το ίδιο μάρμαρο – προσομοιάζει με πράσινο μωσαϊκό – και ήδη έχουν μεταφερθεί οι αναγκαίοι όγκοι σε εργαστήριο στην Αθήνα, για να γίνει η επεξεργασία και η διαμόρφωση των κιόνων. Επίσης βρέθηκε λευκό μάρμαρο Παγγαίου, πλησίον της Νικήσιανης, για την κατασκευή των υπολοίπων μαρμάρινων μελών. Μέρος των κιονόκρανων που θα τοποθετηθούν είναι αυθεντικά που βρέθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο, αφού πρώτα συντηρηθούν στο εργαστήριο μαρμαροτεχνίας, καθώς ορισμένα παρουσιάζουν σημαντικές φθορές.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι εργασίες εκτελούνται κατά υποδειγματικό τρόπο και ειδικοί, εκφράζονται με τα πλέον κολακευτικά σχόλια, για το αποτέλεσμα που έχει προκύψει. Το σημαντικότερο πρόβλημα που έχει διαπιστωθεί, από τη σχετική μελέτη είναι ότι το μνημείο βρισκόταν σε κρίσιμο σημείο, καθώς αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα στατικότητας και αν δεν είχαν γίνει οι συγκεκριμένες επεμβάσεις θα έπρεπε όλο το μνημείο, για να σωθεί, να γεμίσει με σκαλωσιές ώστε να κρατηθεί όρθιο.
Επιπλέον με τις οικοδομικές εργασίες που εκτελούνται ο επισκέπτης θα έχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του ναού και ειδικά του τμήματος του νάρθηκα, γεγονός που θα κάνει την περιήγηση στο χώρο πιο ενδιαφέρουσα.

Τέλος αξίζει να σημειώσουμε ότι όλες αυτές οι εργασίες που θα δώσουν πολλά χρόνια ζωής στο μνημείο, εκτελούνται με άψογο τρόπο από την καβαλιώτικη τεχνική εταιρία ME.CON. Α.Ε., παρά το γεγονός ότι τα οικονομικά του έργου δεν βοηθάνε. Το συνολικό ύψος του κόστους ανέρχεται στα 741.667,31 ευρώ – ο σχετικός διαγωνισμός διεξήχθη τον Ιούλιο του 2019, και η σύμβαση του έργου υπογράφηκε την 21η Φεβρουαρίου 2020 – ωστόσο οι εργασίες ξεκίνησαν το Δεκέμβριο του 2020 γιατί τότε έγινε η επιλογή των μαρμάρων από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία.
Από την ημέρα υπογραφής της σύμβασης μέχρι σήμερα, οι τιμές των υλικών έχουν εκτοξευτεί στα ύψη (την στιγμή που η εποπτεύουσα αρχή έχει δώσει αναθεώρηση μόνο 3%), αλλά παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει καμία έκπτωση στα υλικά και στην εργασία από την πλευρά του αναδόχου. Πιθανόν η μη σωστή αναθεώρηση να δημιουργήσει πρόβλημα στην εξέλιξη του έργου.
Εκτιμάται ότι οι συνολικές εργασίες αναμένονται να ολοκληρωθούν μέχρι τέλους του χρόνου.

Πρόκειται για ένα ρωμαϊκό κτήριο στολισμένο με αρχιτεκτονικά μέλη ιδιαίτερου κάλους

Κάθε ανασκαφική εργασία στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων φέρνει στο φως και ένα νέο εντυπωσιακό στοιχείο της πόλης, όπου ως γνωστόν έχουμε μια πολεοδομική εξέλιξη που ξεκινάει από την Ελληνιστική περίοδο, αρχής γενομένης από τον ιδρυτή της, Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο Β’ και φτάνει μέχρι τον 6^ο αιώνα των βυζαντινών χρόνων. Στην διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψης της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη διενεργήθηκε αυτοψία στα εκτελούμενα έργα, μεταξύ των οποίων και ανασκαφικές εργασίες.

Μια από τις νέες πραγματικά εκπληκτικές αποκαλύψεις είναι ο εντοπισμός ενός ιερού των Νυμφών στο κέντρο του οικισμού των Ρωμαϊκών χρόνων, επάνω στην εμπορική οδό, νότια του Ρωμαϊκού Φόρουμ. Πιο συγκεκριμένα νότια του ρωμαϊκού φόρουμ, στο μέσο της εμπορικής οδού, με τη σειρά των καταστημάτων, ανασκάπτονται τα ερείπια του ιερού που ήταν αφιερωμένο στην λατρεία των Νυμφών. Τα έργα που εκτελούνται ξεκίνησαν ως μια διαδικασία αποχωμάτωσης για την ενοποίηση της οδού με τα εμπορικά καταστήματα και τελικά βρέθηκαν τα ερείπια της κλίμακας, καθώς και το κτήριο που ήταν υπερυψωμένο, όπως και αρχιτεκτονικά μέλη, κίονες, δόμοι κ.α.  Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι στο κέντρο του χώρου του οικοδομήματος ήδη έχει αποκαλυφθεί η δεξαμενή και η κρήνη που αποτελούσε και το επίκεντρο της λατρευτικής διαδικασίας.

Περισσότερα για το εύρημα, όταν ολοκληρωθούν οι ανασκαφικές εργασίες και δημοσιευθούν όλα τα στοιχεία της ανασκαφής από την αρχαιολόγο και έφορο αρχαιοτήτων Καβάλας κ. Σταυρούλα Δαδάκη.

Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Τι είναι το Νυμφαίο

Με την ονομασία Νυμφαίο (Νυμφαίον) οι αρχαίοι Έλληνες χαρακτήριζαν τόπους ιερούς αφιερωμένους στις νύμφες και ειδικότερα στις νύμφες των πηγών που ήταν κυρίως οι Ναϊάδες. Η καθιέρωση αυτή ανάγεται από τους μυθικούς χρόνους όπως αναφέρει ο Όμηρος αλλά και πολλοί ιστορικοί στη συνέχεια όπως ο Στράβων, ο Πλούταρχος και η Σουίδα. Νυμφαία ονόμαζαν επίσης οι αρχαίοι και τα αψιδωτά οικοδομήματα που στέγαζαν τις κρήνες βρύσες των πόλεων, οι οποίες ήταν συνήθως αφιερωμένες στις Νύμφες.

Πολλές φορές γύρω από τα Νυμφαία ανεγείρονταν ιδιαίτερος μικρός ναός αφιερωμένος στις Νύμφες όπου και αυτός ονομάζονταν Νυμφαίον, όπως τέτοιοι υπήρχαν πολλοί στην Ήλιδα, κατά μαρτυρία του Στράβωνα. Έτσι άρχισε να γενικεύεται η ανέγερση τέτοιων οικοδομημάτων και εντός των πόλεων τα οποία στην ουσία στέγαζαν δημόσιες κρήνες που αφιερώνονταν επίσης στις Νύμφες. Τέτοια τεχνητά πλέον νυμφαία ιδιαίτερα αξιόλογα από τον πλούσιο διάκοσμό τους ήταν:

1. η Κρήνη του Θεαγένους στα Μέγαρα
2. οι Κρήνες της Πριήνης και της Γλαύκης στην Κόρινθο.
3. η Κρήνη παρά την πηγή της Καλλιρρόης στην Αθήνα.
4. Σύμφωνα με στοιχεία που παρέχουν ευρήματα (δεξαμενές και υδραγωγείο γύρω από το λόφο Νυμφών) εικάζεται ότι υπήρχε Νυμφαίο και στον λόφο αυτόν.

Με το χρόνο αυτά τα οικοδομήματα άρχισαν ιδίως στην ελληνιστική περίοδο να γίνονται επιβλητικότερα και πολυτελέστερα με κίονες, δεξαμενές, στοές κ.λπ. Ένα τέτοιο σπουδαίο οικοδόμημα ήταν το Νυμφαίο της Μιέξης στη Μακεδονία στο οποίο ο Αριστοτέλης δίδασκε τον Μέγα Αλέξανδρο[5], που φέρει σήμερα το όνομα Παλαιοσωτήρος στη “Βερριότικη βρύση”, κοντά στη Νάουσα. Αυτό στην ουσία ήταν σπήλαιο με σταλακτίτες που στην είσοδό του υπήρχαν λίθινα θρανία όπου ο Αριστοτέλης και δίδασκε. Τέτοιο κατασκευάστηκε και στην Κόρινθο με προ αυτού μεγάλη στοά. Αλλά και στην αρχαία Ολυμπία το φερόμενο ως μνημείο εξέδρας του Ηρώδη του Αττικού ήταν Νυμφαίο που έφερε μεγάλη αψίδα (ως αρχιτεκτονικό σχήμα εισόδου σπηλαίου) με ημιθόλιο στέγη και με μαρμάρινη επένδυση των τοίχων φέροντας δύο αγάλματα. Σε τέτοιο ακριβώς αρχιτεκτονικό σχέδιο με ημιθόλιο στέγη ήταν και το Νυμφαίο της Εφέσου που φέρεται πλέον να είχαν υιοθετήσει οι Ρωμαίοι τεχνικοί και αρχιτέκτονες της εποχής.

Ρωμαϊκά Νυμφαία

Τα ρωμαϊκά Νυμφαία καλούμενα Νυμφέουμ (εκ της λατινικής Nympheum) άρχισαν να ανοικοδομούνται περί τον 4ο αιώνα π.Χ.; Ήταν τεχνητά οικοδομήματα και χρησίμευαν ως ιερά, δεξαμένες ή εντευκτήρια. Τα περισσότερα ήταν εξαρτήματα ανακτόρων ή θερμών, όπως το νυμφαίο των κήπων του αυτοκράτορα Γαλλιηνού, το νυμφαίο του ανακτόρου του Δομιτιανού στο Παλατίνο λόφο και άλλα στον Κυρηνάλιο λόφο της Ρώμης. Γνωστό νυμφαίο στον Ελλαδικό χώρο ήταν το Νυμφαίο της αρχαίας Ολυμπίας ή αλλιώς γνωστό υδραγωγείο του Ηρώδη του Αττικού κτισμένο στην αρχαία Ολυμπία το 160 μ.Χ.

Με την παράλληλη ανάπτυξη των ψηφιδωτών άρχισαν τα νυμφαία της ελληνιστικής περιόδου κυρίως να κοσμούνται με πλούσιες ψηφιδωτές παραστάσεις όπως στην Αντιόχεια και Κωνσταντινούπολη. Έτσι σιγά – σιγά η επιβλητικότητα και ο πλούσιος πλέον διάκοσμός τους άλλαξε και τη χρήση τους μεταβάλλοντας σε τόπους τέλεσης γάμων. Με αυτή την αντίληψη απαντάται στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, όπως σημειώνει και ο Ιωάννης Ζωναράς «το καλούμενον νυμφαίον οίκον έτερον εις το τους γάμους γίνεσθαι». (ΠΗΓΗ wikipaidia)

Νέες αποκαλύψεις για τα βυζαντινά τείχη της πόλης και την σχέση τους με τον ιππόδρομο

Εκπληκτικά ανασκαφικά ευρήματα παρουσίασε η έφορος Καβάλας Σταυρούλα Δαδάκη στην υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, κατά την πρόσφατη αυτοψία της στον αρχαιολογικό χώρο, τα οποία αφορούν τα όσα αποκαλύφθηκαν μέχρι τώρα από τις σχετικές εργασίες

Το ένα από αυτά αφοράει τα τείχη της πόλης, στο τμήμα νότια της λεγόμενης πύλης της Νεαπόλεως. Κατ’ αρχήν,  σημαντικό νέο δεδομένο σύμφωνα με την κ. Δαδάκη, είναι ότι υπάρχουν ορισμένα στοιχεία από τα οποία προκύπτει, ως σενάριο εργασίας, ότι η ανατολική πύλη της πόλης ήταν μεγαλοπρεπής με τρία τόξα και έφερε διακοσμητικά στοιχεία. Περισσότερα στοιχεία θα έρθουν στο φως όταν διενεργηθεί η πλήρης ανασκαφική διερεύνηση στον χώρο, καθώς από την σχετική μελέτη προβλέπεται στο ίδιο σημείο να διαμορφωθεί η νέα είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, ενώ σημερινή είσοδος θα χρησιμοποιείται μόνο για τις παραστάσεις στο αρχαίο Θέατρο.

Το δεύτερο, από τα νέα δεδομένα, αφορά τα τείχη της πρωτοβυζαντινής περιόδου που εντοπίστηκαν λίγο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, με τις ανασκαφικές εργασίες και τα οποία βρίσκονται νότια της πύλης της Νεαπόλεως και πλησίον στο σημείο που πιθανολογείται ότι βρισκόταν ο Ιππόδρομος της πόλης. Συγκεκριμένα διαπιστώθηκε ότι τα τείχη αυτής της περιόδου έφεραν ορθομαρμάρωση στην εξωτερική τους όψη.

Η οχύρωση των Φιλίππων ήταν εξαιρετικά ισχυρή και γι’ αυτό η πόλη άντεξε σε όλες τις επιδρομές των βαρβαρικών φύλων, νικήθηκαν όμως από τους ισχυρούς σεισμούς τον 6^ο και 7^ο αιώνα που έπληξαν την περιοχή.

Σε κείμενο της για την οχύρωση της πόλης η κ. Δαδάκη σημειώνει ότι «Η πόλη των Φιλίππων εκτείνεται στη βάση ενός λόφου που αποσπάται από τους γύρω ορεινούς όγκους του Ορβήλου Όρους και εισχωρεί στην πεδιάδα. Ο λόφος με τη χαρακτηριστικό κωνικό σχήμα είναι ορατός από όλα σχεδόν τα σημεία της πεδιάδας. Ο περίβολος των τειχών σχηματίζει ένα πλαγιαστό ορθογώνιο και έχει συνολική περίμετρο 3.500 μ. Οι μακριές πλευρές ξεκινούν από την κορυφή του λόφου και προχωρώντας στις απότομες κατωφέρειες περικλείουν όλη την νότια πλαγιά του λόφου και ένα τμήμα της πεδινής έκτασης που αναπτυσσόταν στις παρυφές του έλους. Η αρχαιότερη φάση του ανάγεται στα χρόνια του Φιλίππου Β’. Τα τείχη της φάσης αυτής, κτισμένα με μεγάλους μαρμαρόπλινθους κατά το ισοδομικό σύστημα τοιχοποιίας είναι σήμερα ορατά κυρίως στο ανατολικό σκέλος. Από τις πύλες έχουν εντοπιστεί ανασκαφικά μόνο τρεις, οι δύο στη δυτική πλευρά και η τρίτη στην ανατολική, γνωστή ως πύλη της Νεάπολης, διότι οδηγούσε στο επίνειο των Φιλίππων, την αρχαία Νεάπολη (Καβάλα). Βρίσκεται σχεδόν στο μέσο του ανατολικού σκέλους σε αντιστοιχία με τη δυτική πύλη και πλαισιώνεται από δύο πύργους. Πύργοι τετράπλευροι ενίσχυαν κατά διαστήματα και τη συνολική περίμετρο των τειχών. Η κορυφή του λόφου περικλείεται από ένα ξεχωριστό τείχος και αποτελούσε την ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Στα τείχη της ακρόπολης διακρίνονται οι διάφορες φάσεις. Στο εσωτερικό υψώνεται μεγάλος τετράπλευρος πύργος που ανήκει στην υστεροβυζαντινή φάση».

Η χρονολόγηση των τειχών που ανασκάπτονται προσδιορίζεται από την κ. Δαδάκη στα πρωτοβυζαντινά χρόνια στα χρόνια του Ιουλιανού Παραβάτη ή του αυτοκράτορα Αναστασίου, όπου όπως τόνισε εκτέλεσαν ισχυρά οχυρωματικά έργα στην Μακεδονία, οπότε όταν έφτασαν οι Άβαροι έξω από τα τείχη των Φιλίππων αντίκρισαν μια εντυπωσιακή εικόνα. Όπως προκύπτει από τις ανασκαφικές εργασίες – αποτυπώνεται στις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε, στην εξωτερική τους όψη τα τείχη ήταν ενδεδυμένα με μεγάλος δόμους λευκού μαρμάρου. Επίσης μπροστά από τον κύριο τείχος υπήρχε προτείχισμα που και αυτό αποκαλύπτεται στην παρούσα χρονική φάση.

Σύμφωνα με την κ. Δαδάκη οι μαρμάρινοι δόμοι με τους οποίους επενδύθηκαν τα τείχη, ενδεχομένων να προέρχονται από το κτηριακό συγκρότημα του Ιπποδρόμου. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ενδείξεις, αποδομήθηκε το κτήριο του Ιπποδρόμου, μάλιστα επί τόπου λαξεύτηκαν μαρμάρινοι όγκοι, αφού βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες από λατύπες μαρμάρου και έτσι το οικοδομικό υλικό πέρασε σε δεύτερη χρήση. Ένας μέρος αυτού ήταν και για την ενίσχυση της οχύρωσης αλλά και ενδεχομένως να εξυπηρετούσε και άλλους σκοπούς όπως η δημιουργία μιας εντυπωσιακής εικόνας δηλωτικής της ισχύος της πόλης.

Από την έφορο αρχαιοτήτων Καβάλας κ. Δαδάκη πρόκειται το αμέσως προσεχές διάστημα να εκπονηθεί  μελέτη προκειμένου να υπάρξει χρηματοδότηση για την αναστήλωση και την αποκατάσταση των τειχών με το υλικό που έχει ήδη βρεθεί και το οποίο θα εμπλουτιστεί και με την συνέχιση της ανασκαφής. Το έργο αυτό όταν θα ολοκληρωθεί θα προσθέσει μια ακόμη εντυπωσιακή πλευρά της ιστορίας των Φιλίππων και ο περίπατος δίπλα σε αυτό χώρο θα μπορούσε να προσφέρει ιδιαίτερα έντονα συναισθήματα θαυμασμού στους επισκέπτες, για την δύναμη και την ισχύ της πόλης στα χρόνια του Βυζαντίου.

Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Η Περιφέρεια ΑΜΘ είναι μια δύσκολη περιοχή, καθώς υπάρχουν πολλά στοιχεία ικανά να μας διχάσουν. Το παρελθόν το τεκμηριώνει αυτό το συμπέρασμα και θα ήταν λάθος να το κρύβουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλί. Γι’ αυτό το άνοιγμα μιας συζήτησης για τον λογότυπο τα Περιφέρειας ΑΜΘ από μόνη της είναι ικανή να πυροδοτήσει ένα νέο κύκλο αντιπαραθέσεων και εντάσεων. Ως εκ τούτου η μια επιλογή θα μπορούσε να είναι να παραμείνει το σημερινό σήμα, το οποίο έχει μια ουδετερότητα, ενώ η άλλη να επιλεγεί ένα νέο που θα προσφέρει προστιθέμενη αξία. Ωστόσο στην συνεδρίαση της Δευτέρας στο Περιφερειακό Συμβούλιο επανέρχεται το σχετικό θέμα.

Ο σημερινός λογότυπος, το ανθέμιο είναι ένα ουδέτερο σύμβολο που παραπέμπει στην αρχαία ελληνική ιστορία, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις ως διακοσμητικό στοιχείο στην αρχιτεκτονική των λεγόμενων νεοκλασικών οικοδομημάτων.

Η συζήτηση για την αλλαγή του άνοιξε με την πρωτοβουλία του αντιπεριφερειάρχη Έβρου Δημήτρη Πέτροβιτς που εισηγήθηκε στο Περιφερειακό Συμβούλιο να επιλεγεί ως σήμα το γλυπτό της Νίκης της Σαμοθράκης, ένα άγαλμα που η ανεύρεση άρχισε το 1863 από μια αρχαιολογική αποστολή στην οποία επικεφαλής ήταν ο Κάρολος Σαμπουαζό (1830-1909), υποπρόξενος της Γαλλίας στην Αδριανούπολη.

Η Νίκη της Σαμοθράκης είναι μαρμάρινο γλυπτό αγνώστου καλλιτέχνη της ελληνιστικής εποχής που βρέθηκε στο ιερό των Μεγάλων Θεών στην Σαμοθράκη και παριστάνει φτερωτή τη Θεά Νίκη.

Το γλυπτό εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου από το 1884. Το άγαλμα έχει ύψος 3,28 μ. (με τα φτερά) και 5,58 μ. με την μαρμάρινη πλώρη πλοίου πάνω στην οποία είναι τοποθετημένο σήμερα. Φιλοτεχνήθηκε για να τιμήσει τη θεά Νίκη αλλά και μια ναυμαχία – δεν είναι βέβαιο ποια. Ήταν αφιερωμένο σε ναό της Σαμοθράκης και χρονολογείται μεταξύ και 220 και 190 π.Χ. – οι περισσότερες εκτιμήσεις συγκλίνουν στο 190 π.Χ. Σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου είναι τοποθετημένο σε βάση και αυτή με τη σειρά της είναι στερεωμένη σε μαρμάρινη πλώρη πλοίου. Στην αρχαιότητα εικάζεται ότι εκείνος που αφιέρωσε το έργο στο ναό της Σαμοθράκης (τόπο φημισμένο στην αρχαιότητα για την ιερότητά του) είχε δώσει παραγγελία να σχεδιαστεί ένα μικρό σύμπλεγμα θεάς και πλοίου.

Σήμερα στην Σαμοθράκη υπάρχει ένα πιστό αντίγραφο του γλυπτού και όσες προσπάθειες έγιναν στο παρελθόν για να επαναπατριστεί δεν απέδωσαν καρπούς.

Το πρώτο ερώτημα που ανακύπτει είναι κατά πόσο η Περιφέρεια ΑΜΘ θα έχει ως σήμα ένα γλυπτό που δεν βρίσκεται σε ελληνικό έδαφος, ενώ ενδεχομένως θα μπορούσαν να ανακύψουν και δικαιώματα χρήσης του ως συμβόλου;

Κι αυτό, γιατί τα σύμβολα προσθέτουν μια υπεραξία σε όποιον τα χρησιμοποιεί και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας του, αλλά και της αναπτυξιακής προοπτικής.

Στοιχεία τα οποία υπερκαλύπτει ένα μνημείο που βρίσκεται στην περιφέρεια ΑΜΘ και το οποίο έχει αναγνωριστεί και από την UNESCO ως μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας και αυτό είναι ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων.

Εδώ η παρέμβαση του περιφερειακού Συμβούλου Θόδωρου Μαρκόπουλου, στην σχετική συζήτηση ήταν επάνω σε αυτή την βάση και πρότεινε αφενός το άνοιγμα της δημόσιας συζήτησης για το θέμα και αφετέρου διατύπωσε την πρόταση ο νέος λογότυπος να είναι από του αρχαίους Φιλίππους.

Ήδη η Στέγη Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών της Καβάλας, έχει προτείνει στην Περιφέρεια ΑΜΘ, συμμετέχοντας στον δημόσιο διάλογο, την επιλογή του Θεάτρου των Φιλίππων ή της Βασιλικής Β’ ως τον λογότυπο που μπορεί να επιλέξει. Οι Φίλιπποι, η πρώτη πόλη που ίδρυσε ο Φίλιππος Β’ επί θρακικού εδάφους, θα διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια ιστορία, είτε λόγω της έλευσης του Αποστόλου Παύλου, είτε λόγω της μάχης των Φιλίππων που καθόρισε και το μέλλον της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Επιπλέον, τα ερείπια της αρχαίας πόλης και συγκεκριμένα της  Βασιλικής Β, είναι μια εικόνα παγκοσμίως αναγνωρίσιμη, καθώς ήταν μέρος των πρώτων φωτογραφιών της αρχαίας πόλης που απέστειλαν περιηγητές και αρχαιολόγοι προς τις χώρες τους, όπως προκύπτει από δεκάδες λιθογραφίες και καρτ ποστάλ εποχής, όπως αυτή που πρόσφερε στο σημερινό αφιέρωμα ο πρόεδρος της Θρακικής Εστίας Καβάλας Νίκος Τσουμπάκης.

ΛΑΖΑΡΟΣ ΤΣΑΛΤΑΜΠΑΣΙΔΗΣ: Οι Φίλιπποι είναι ευρέως γνωστοί στο παγκόσμιο κοινό

Παρέμβαση του πρώην δημάρχου Φιλίππων στον δημόσιο διάλογο

«Βρισκόμαστε σε μια εξαιρετική χρονική στιγμή, κατά την οποία έχουμε ένα σημαντικό γεγονός που είναι η ένταξη των Φιλίππων στα μνημεία της UNESCO, ένα γεγονός εξαιρετικής σημασίας για την ανάδειξη της περιοχής μας. Να σημειώσουμε ότι είναι το πρώτο μνημείο της περιφέρειας μας που εντάσσεται σε αυτόν τον κατάλογο και σε κάθε περίπτωση η προσπάθεια που έγινε από όλους τους παράγοντες, για να πετύχουμε αυτόν τον σκοπό, πρέπει να επιβραβευθεί. Πέρα από αυτό το ίδιο το μνημείο έχει μια σημαντική αξία, είτε για ιστορικούς, είτε για θρησκευτικούς λόγους και θα πρόσθετα ακόμη και για αρχιτεκτονικούς λόγους.

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αξία της Νίκης της Σαμοθράκης, ωστόσο πιστεύω και εύχομαι τα κριτήρια να μην είναι τοπικιστικού χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση πολιτικής αντεκδίκησης. Γι’ αυτό είναι σημαντικότερο να δούμε με μια σοβαρή συζήτηση και διαδικασία και με επιχειρήματα, ποια από τις δυο προτάσεις θα μπορούσε να είναι πιο σημαντική και ωφέλιμη για τον τόπο.

Τέλος μην ξεχνάτε ότι οι Φίλιπποι και ως ονομασία είναι ευρέως γνωστοί στο παγκόσμιο κοινό, οπότε αντιλαμβάνεστε ότι δίνει προστιθέμενη αξία στην περιοχή μας».

ΝΙΚΟΣ ΤΣΟΥΜΠΑΚΗΣ: Διάλογος για το σήμα

Συμβολή στον δημόσιο διάλογο για το νέο λογότυπο της Περιφέρειας ΑΜΘ

Η αναζήτηση ενός νέου σήματος της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, φέρνει στο προσκήνιο αντιλήψεις και προτάσεις ενός τοπικισμού ο οποίος δυστυχώς δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην παγκόσμια προβολή της ιστορίας της περιφέρειας μας. Σίγουρα η πρόταση για το γλυπτό της Νίκης της Σαμοθράκης είναι μια σοβαρή πρόταση, αλλά βρίσκεται από το 1863 στο Λούβρο του Παρισιού. Εάν ήταν να γίνει μια πανελλήνια κίνηση με πρωτοβουλία της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης για την επιστροφή του γλυπτού από την Γαλλία, που ως γνωστό είναι αίτημα πάγιο και διαχρονικό μέχρι και σήμερα όλων των θρακιώτικων Σωματίων, σε αυτή την περίπτωση θα προτείναμε για το χρονικό διάστημα της διεκδίκησης να έμπαινε στο λογότυπο της περιφέρειας η Ακέφαλη Νίκη της Σαμοθράκης.

Σήμερα όμως αυτό που έχει μέγιστη σημασία είναι πραγματικό και είναι άμεσο είναι η παγκόσμια προβολή της περιφέρειας μας σε τουριστικό, οικονομικό και ιστορικό επίπεδο. Οι Φίλιπποι είναι γνωστό ότι έχουν επιλεγεί από την UNESCO και έχουν ενταχθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας κληρονομιάς, ενώ είναι το μοναδικό μνημείο στην περιφέρεια μας με παγκόσμια ακτινοβολία. Οι Φίλιπποι και η ευρύτερη περιοχή τράβηξαν πολύ νωρίς το ενδιαφέρον του αρχαίου κόσμου. Θρύλοι, μύθοι, λατρείες, ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα δέθηκαν στενά με αυτό τον τόπο. Για την κοσμοϊστορική μάχη των Φιλίππων που έκρινε την τύχη της ρωμαϊκής δημοκρατίας, έγραψαν πολλοί αρχαίοι ιστορικοί και ποιητές μέχρι τα νεώτερα χρόνια. Ο Απόστολος Παύλος θα βρεθεί στους Φιλίππους μαζί με τον Σίλα, τον Τιμόθεο και τον Λουκά συγγραφέα των πράξεων των Αποστόλων. Εκεί θα πάρει το βάπτισμα, της νέας θρησκείας η Πορφυρόπωλις Λυδία από τα Θυάτειρα, η πρώτη Ευρωπαία. Προτείνουμε ότι το πιο αντιπροσωπευτικό σημείο του μνημείου των Φιλίππων είναι η Παλαιοχριστιανική Βασιλική Β. Θεωρούμε ότι είναι γόνιμο και δημοκρατικό να υπάρχει δημόσιος διάλογος για το συγκεκριμένο θέμα. Πιστεύουμε ότι και η Θρακική Εστία Καβάλας συμβάλλει σε αυτή την κατεύθυνση.

Νίκος Θ. Τσουμπάκης.

Πρόεδρος Θρακικής Εστίας Καβάλας

ΚΑΒΑΛΑ 07/05/2021

Το παραπάνω καρτ – ποστάλ έχει σταλεί από την Καβάλα το 1915 και απεικονίζει τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων. Αποστολέας κάποιος Γάλλος πολίτης.

Τα βράχια γύρω από την αρχαία πόλη των Φιλίππων είναι μια απέραντη «πινακοθήκη», με εικονογράφηση που ξεκινάει από τους προϊστορικούς χρόνους, περνάει στους αρχαϊκούς – κλασσικούς , συνεχίζει στην ύστερη αρχαιότητα 3 – 4 αιώνα και φτάνει μέχρι τις ημέρες μας. Όπως σε αυτή την φωτογραφία που συνυπάρχει το βραχοανάγλυφο με την Θεά Άρτεμης και δίπλα ακριβώς ένα σύγχρονο, όπου ο «καλλιτέχνης» φρόντισε να γράψει το όνομα και την ημερομηνία (1967), για να μην σκοτίζει πολύ τον αρχαιολόγο του μέλλοντος. Εναρμονισμένη με την ιστορία βέβαια και η σύγχρονη παρέμβαση του καλλιτέχνη, ένας άνδρας με περικεφαλαία, ο χώρος εμπνέει.

Αν και οι καλλιτέχνες της αρχαιότητα έδειχναν την ίδια φροντίδα για την υστεροφημία τους, ίσως να γνωρίζαμε κάτι περισσότερο, για τα συγκεκριμένα ανάγλυφα επάνω στους βράχους. Να σημειώσουμε ότι ανάλογα βραχοανάγλυφα υπάρχουν και σε άλλα σημεία, στην ευρύτερη περιοχή και στην Μικρά Ασία, αλλά τόσα πολλά σε τόσο μικρή έκταση πουθενά αλλού. Μέχρι τώρα στους Φιλίππους έχουν εντοπιστεί 190 τουλάχιστον, ενώ δεν αποκλείεται να αποκαλυφθούν στο μέλλον και άλλα, με ανασκαφές στην πλαγία της Ακρόπολης.

Εξέταση των συνθηκών της μάχης στο πλαίσιο επιμορφωτικού προγράμματος

Το γεγονός δεν είναι νέο, αλλά έχει την αξία του. Συγκεκριμένα πριν ένα χρόνο περίπου πραγματοποιήθηκε κάτι ιδιαίτερα σημαντικό από τις 2 έως τις 3 Μαρτίου 2017 στους Φιλίππους από την ΝΑΤΟική μονάδα που εδρεύσει στην Θεσσαλονίκη. Το θυμήθηκα προχθές με αφορμή την επίσκεψη του γερμανού υπουργού Γιόχαν Φούχτελ, ο οποίος έρχεται και ξανάρχεται για στήσει καμία επένδυση στην περιοχή των Φιλίππων, είτε θρησκευτικού, είτε «στρατιωτικού» τουρισμού και εμείς πετάμε αετό. Γιατί δεν μιλάμε την ίδια γλώσσα.

Για το θέμα υπάρχει αφιέρωμα στο περιοδικό που εκδίδεται από την εν λόγω μονάδα – στο τεύχος Νοεμβρίου – και σύμφωνα με το σχετικό ρεπορτάζ μια κοινή ομάδα σχεδιασμού από το κεντρικό τμήμα, επισκέφθηκε τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, προκειμένου να υλοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο τις γνώσεις που αποκτήθηκαν από το μάθημα προγραμματισμού ολοκληρωμένων λειτουργιών, στο οποίο έγινε αναγωγή σε μια ιστορική μελέτη επάνω στα στοιχεία που καθόρισαν, τις στρατηγικές, επιχειρησιακές και τακτικές διαστάσεις της “Μάχης των Φιλίππων” που έλαβε χώρα το 42 π.Χ.  στην περιοχή που βρίσκεται δυτικά της αρχαίας πόλης.

Στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος προγραμματίστηκαν επισκέψεις σε διαφορετικά πεδία μάχης και μελέτης στρατιωτικών τακτικών. Οι μάχες που θεωρούνται ως μέρος αυτού του έργου είναι: Η Θρακική εκστρατεία της Σπάρτης και η μάχη της Αμφίπολης (422 π.Χ.) κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου μεταξύ του Αθηναίου στρατηγού Κλέοντας και του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα.

Αυτή η πρώτη δραστηριότητα, δηλαδή η «Μάχη των Φιλίππων, ήταν στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου των Ρωμαίων, ανάμεσα στις Ρωμαϊκές δυνάμεις του Μάρκου Αντωνίου και του Οκταβιανού και εκείνων των Μάρκου Βρούτου και Γάιου Κάσιου, γνωστών ως Ελευθερωτών και ηγετών των Δημοκρατικών. Η σημασία αυτής της μάχης συνοψίζεται σε τρεις βασικούς παράγοντες: Πρώτον, η μάχη ξεκίνησε τη μετατροπή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας καθώς πέρασε από το δημοκρατικό σύστημα στο αυτοκρατορικό, δεύτερον είχε αποφασιστική επίδραση στον γνωστό πολιτισμένο κόσμο εκείνης της εποχής και τελικά ήταν μια στρατηγική μάχη γιατί τις συνδυαστικές τακτικές, τις αρχές του πολέμου και τα συμπεράσματα που έχουν διαχρονική αξία, ακόμη και σήμερα.

Οι ενημερώσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των δύο ημερών περιλάμβαναν την Πολιτικοστρατιωτική κατάσταση, τη σύνθεση των αντιτιθέμενων παρατάξεων, την απεικόνιση του πεδίου μάχης, τα κέντρα βαρύτητας και για τις δύο πλευρές, τους Στρατηγικούς Επιχειρησιακούς Σκοπούς, τη φάση εκτέλεσης της μάχης και τέλος τα διδάγματα – τα προσδιορίζονται στη μελέτη. Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με επιτόπια έρευνα στις τοποθεσίες όπου έγινε η μάχη το 42 π.Χ. και μια επίσκεψη στο ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο στην πόλη των Φιλίππων.

Η ερμηνείας αυτής της σημαντικής ιστορικής μάχης έφερε ποικίλα μαθήματα στους σχεδιαστές που επωφελήθηκαν όχι μόνο από τη σύνδεση της μάχης με τον σύγχρονο επιχειρησιακό σχεδιασμό αλλά και από τα μέλη της ομάδα που είχαν την ευκαιρία να ανταλλάξουν απόψεις και να συνεργαστούν μαζί, στην διαδικασία προγραμματισμού διαχείρισης κρίσης στο πλαίσιο της άσκηση Gordian Knot 2017.