Χρονόμετρο

    ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΟ: Μια νοητή αναπαράσταση του «λευκού κοσμήματος», στον Τύμβο Καστά υπό το φως του χειμερινού ηλιοστασίου

    Δημοσιεύτηκε στις

    Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

     

    Ένα τρίτο αποτέλεσμα από το χώρο της Αρχαιοαστρονομίας φέρνει στο φως ο Αθανάσιος Φουρλής, στην έρευνα που έχει ξεκινήσει από το Οκτώβριο του 2014, σχετικά με την Αμφίπολη και ειδικότερα το ταφικό μνημείο στον Τύμβο Καστά. Να θυμίσουμε εδώ ότι με τις έρευνες του ο κ. Φουρλής έχει αναδείξει πρώτος, δύο σημαντικά στοιχεία που συνθέτουν την σχέση του μνημείου με τα αρχαιοαστρονομικά δεδομένα της περιοχής και μάλιστα με ιδιαίτερες στιγμές της ετήσιας πορείας του ήλιου, όπως είναι η χθεσινή ημερομηνία 21 Δεκεμβρίου, στην οποία προσδιορίζεται ο χρόνος του χειμερινού ηλιοστασίου.

     

    Συγκεκριμένα το πρώτο κείμενο, σχετικό με τις μελέτες του που φιλοξενήσαμε στο «Χ», αφορούσε την διαπίστωση ότι το γλυπτό του Λέοντα που κοσμούσε την κορυφή του Τύμβου δεν κοιτούσε απλά και μόνο προς την νοτιοανατολική πλευρά, αλλά έβλεπε κατάματα την ανατολή του ηλίου το ξημέρωμα της 21ης Δεκεμβρίου, στο σημείο όπου ανέτειλε το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα (σχετικά εδώ). Επίσης με δεύτερη μελέτη του απέδειξε και πάλι με την χρήση μετρήσεων από την επιστήμη της αρχαιοαστρονομίας ό,τι στην δύση του ηλίου, την ίδια ημέρα, και πάλι ο αρχιτέκτονας αξιοποιούσε τις ακτίνες του ήλιου, όταν ο ηλιακός δίσκος έφτανε στο σημείο όπου προσδιορίζεται το χειμερινό ηλιοστάσιο. Εκείνη την συγκεκριμένη στιγμή οι ακτίνες του φώτισαν το βάθος του μνημείου, το σημείο όπου είναι ενταφιασμένος ο ήρωας. Ειδικότερα μια ζεστή και φωτεινή δέσμη φωτός έφτανε στο άβατο του ταφικού μνημείου και «σάρωνε» με τις ακτίνες του, αρχικά την επιφάνεια του δαπέδου εκεί που είναι το ταφικό ορύγμα και όσο προχωρούσε η ώρα «ανέβαινε» λοξεύοντας δεξιά και φώτιζε το ανάγλυφο με το δέντρο και το φίδι που υπήρχε ένθετο στην βόρεια πλευρά του δαπέδου τάφου και στο τέλος «έσβηναν» οι τελευταίες αναλαμπές εκείνης της ημέρας επάνω στον βορεινό τοίχο! (σχετικά εδώ ).

     

    Τα στοιχεία που παρουσιάζει στην εργασία του ”Amphipolis tomb: Astronomy and Architecture, light and landscape” (αναλυτικά ΕΔΩ συνδέονται άμεσα και επιτυχώς με τα δυο προηγούμενα και με τα δεδομένα της ανασκαφής. Με τη νέα του μελέτη ο κ. Φουρλής έρχεται να προσθέσει μια ακόμη οπτική γωνία ανάγνωσης αυτού του εξαιρετικού μνημείου.

     

    Φωτογραφία του μνημείου από την ακρόπολη και μεγέθυνση

    Φωτογραφία του μνημείου από την ακρόπολη και μεγέθυνση

    Το όριο ανάμεσα στην καθημερινότητα και το απόκοσμο

     

    Ο Γερμανός θεολόγος, μαθηματικός και αστρονόμος, Νικολάς του Κούζα, τον 15αιώνα που έζησε, θεωρούσε ότι ο «τοίχος του Παραδείσου» που κρύβει το Θεό από τα ανθρώπινα μάτια, δημιουργείται από την «σύμπτωση των αντιθέτων» και την πύλη του την φράζει το ανώτατο πνεύμα της λογικής και κανείς δεν μπορεί να περάσει, αν δεν το νικήσει!!! Επειδή όταν διατύπωνε τα συμπεράσματα αυτά ο Νικολάς του Κούζα, δεν είχε εικόνα του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης, προκαλεί εντύπωση το πώς μπορεί κανείς να ανιχνεύσει αυτά τα στοιχεία στο συγκεκριμένο οικοδόμημα, σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό συμπτώσεων. Επειδή όμως θέλω τα στοιχεία αυτά τα αποτελέσουν υλικό για το επόμενο άρθρο, θα αρκεστώ στην διαπίστωση ό,τι στα μάτια των Αμφιπολιτών που αντίκριζαν κάθε μέρα, από τον απέναντι λόφο όπου βρίσκεται η αρχαία πόλη και η ακρόπολη ή από οπουδήποτε αλλού στην ευρύτερη περιοχή, το ταφικό ηρώο στον Τύμβο Καστά, έβλεπαν ένα κόσμημα, ένα λευκό μαρμάρινο οικοδόμημα, από το λευκό μάρμαρο της Θάσου, που σαν ένας ψηλός και εντυπωσιακός τοίχος χώριζε τον κόσμο της δικής τους καθημερινότητας από τον απόκοσμο χώρο του αφηρωϊσμένου νεκρού και τις υπερφυσικές δυνάμεις που τον συντρόφευαν. Η εικόνα αυτή που χώριζε τον καθημερινό κόσμο, από αυτόν του μεταφυσικού και του μυστηρίου, ήταν από ένα ολόλευκο υλικό που είχε ως φόντο, επάνω και γύρω από αυτό το σκούρο χρώμα της γης, που ειδικά τους χειμερινούς μήνες κυριαρχούσε. Στην κορυφή δε του τύμβου, υπήρχε και ένα εντυπωσιακό λευκό λιοντάρι, σύμβολο της ρώμης και της αθανασίας, επάνω σε μια εξαιρετικού κάλλους βάση. Αυτή η εντυπωσιακή εικόνα, του λευκού μνημείου, περίβολος, πρόπυλος, λέοντας, είναι δυνατόν να είχε αφήσει αδιάφορο τον αρχιτέκτονα και να μην το είχε εντάξει στο τοπίο με τρόπο που θα το έκανε ακόμη πιο λαμπρό;

    Χρονοδιάγραμμα της κίνησης του ηλίου σε σχέση με το τοπίο και τον παρατηρητή

    Χρονοδιάγραμμα της κίνησης του ηλίου σε σχέση με το τοπίο και τον παρατηρητή

    Αυτό έρχεται να καταδείξει η νέα εργασία του κ. Φουρλή. Σύμφωνα με τα δεδομένα που μας παρουσιάζει στην μελέτη του, η ΝΔ πλευρά του λέοντα αρχίζει να φωτίζεται με το ηλιακό φως, ακριβώς και πλήρως, από την ανατολή έως τη δύση ΜΟΝΟ κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Όσο όμως απομακρυνόμαστε από το χειμερινό ηλιοστάσιο αρχίζει σταδιακά και η επισκίαση του λέοντα και το πρωί και το απόγευμα.

    Τι σημαίνει αυτό;  Ο θεατής, είτε από την ακρόπολη, είτε από την περιοχή έμπροσθεν της εισόδου, βλέπει το λέοντα στην κυριολεξία να λάμπει από την πρώτη στιγμή της μέρας και σε όλη την διάρκειά της.

    Χρονοδιάγραμμα της σκιάσεως σε σχέση με τον παρατηρητή

    Χρονοδιάγραμμα της σκιάσεως σε σχέση με τον παρατηρητή

    Γιατί όμως συμβαίνει αυτό το φαινόμενο; Συμβαίνει γιατί πέραν του άμεσου ηλιακού φωτός, η θέση, ο προσανατολισμός και το υλικό κατασκευής προσθέτει και αλλά στοιχεία.

     

    Εποχή. Στο χειμερινό ηλιοστάσιο η προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία  βρίσκεται στην ιδανικότερη καθετότητα ως προς την επιφάνεια του αγάλματος που αντανακλάται.

     

    Τοπίο. Ο παρατηρητής / θεατής,  ΝΔ του μνημείου (κοιτάζοντας ΒΑ) έχει τον ήλιο στην πλάτη  του, καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας. Το ηλιακό φως δηλαδή λειτουργεί σαν προβολέας σκηνής / θεάτρου φωτίζοντας το εντυπωσιακό οικοδόμημα.

     

    Γεωμετρία. Η πλευρική επιφάνεια του αγάλματος μαζί με τη βάση του, αλλά και ο συγκεκριμένος προσανατολισμός αυξάνουν την φωτεινότητα και την ορατότητα ακόμα και από μεγάλες αποστάσεις (ακρόπολη). Αξίζει να θυμίσουμε ότι ο λέοντας της Αμφίπολης έχει διαστάσεις κατά πολύ μεγαλύτερες από άλλους λέοντες ταφικών μνημείων της ίδιας περιόδου και αυτό είναι δηλωτικό, αν μη τι άλλο της πρόθεσης του αρχιτέκτονα να προσφέρει εικόνες εντυπωσιακού κάλους και δύναμης, ακόμη και σε παρατηρητές που βρίσκονται σε μακρινή απόσταση από το μνημείο. Μπορούμε να πούμε ότι ο αρχιτέκτονας ήθελε ένα μνημείο με υπερτοπική εμβέλεια, ακόμη και σε οπτικό επίπεδο.

     

    Υλικό. Το μάρμαρο Θάσου έχει υψηλότατο βαθμό αντανάκλασης (στο ορατό φάσμα 85% ) λόγω των κρυστάλλων του και του βαθμού λευκότητας. Μην ξεχνάμε ότι θεωρείται ιερό μάρμαρο για τους προσκυνητές στη Μέκκα και τη Μεδίνα, επειδή λόγω αυτών των ιδιοτήτων απορροφά λιγότερη θερμότητα παραμένοντας ψυχρότερο από άλλα μάρμαρα.

     

    Σημαντικό ρόλο στα παραπάνω έχει επίσης ο περίβολος, σημειώνει ο κ. Φουρλής, καθώς είναι κατασκευασμένος επίσης από θασίτικο μάρμαρο. Αυτό εκτός από την αισθητική που προσθέτει στο μνημείο είναι και το σύμβολο ενός τεράστιου, μαρμάρινου λευκού φιδιού που «δαγκώνει» την ουρά του, δίνοντας έτσι την υπόμνηση, προς κάθε παρατηρητή, στον ουρανό και τη γη, του συμβόλου της αέναης ανακύκλωσης της γέννησης. Και η πορεία του ήλιου από την ανατολή ως τη δύση του δίνει ”κίνηση” φυσικά.  Όλα αυτά είναι αν μη τι άλλο δηλωτικά το πόσο σημαντικό είναι αυτό το μνημείο και πόση προσοχή δόθηκε στην κατασκευή του για να κρατήσει στους αιώνες άσβεστη τη δόξα του οικιστή του.


    Δημοσιεύτηκε στις 0

    Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.