Θα μας «τρελάνει» ο Δεινοκράτης που δημιουργεί ίλιγγο με τις δημιουργίες του
Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης
Στην περίπτωση της ανασκαφής στο μεγάλο τύμβο της Αμφίπολης, δεν είναι μόνο η αναζήτηση του ενοίκου ή των ενοίκων του ταφικού μνημείου που τραβάνε την προσοχή όλου του κόσμου, αλλά και το ίδιο το μνημείο το οποίο πρωταγωνιστεί με ένα μοναδικό τρόπο. Το έχουμε ξαναγράψει ότι η ανάπτυξη της σκέψης του αρχιτέκτονα επάνω στο οικοδόμημα είναι εξαιρετική και αυτό είναι ένα ακόμη στοιχείο που το κάνει εξαιρετικό!!!
Πριν φτάσουμε όμως στην περιγραφή και ανάλυση των μέχρι τώρα στοιχείων του ψηφιδωτού ας «μπούμε» για λίγο στο μυαλό του αρχιτέκτονα μήπως και καταλάβουμε την σκέψη του για να προετοιμαστούμε κατάλληλα για την συνέχεια… των αποκαλύψεων.
Τα διαδοχικά σοκ…
Το συγκεκριμένο μνημείο στο λόφο Καστά, θα μπορούσε να αποτελεί αξιοθέατο και μόνο για τον ταφικό του περίβολο. Πόσο συνηθισμένο είναι να υπάρχει ένας τύμβος, με ένα περίβολο 497 μέτρων που είναι χτισμένος με πωρόλιθο και επενδεδυμένος με δεύτερο εξωτερικό τοίχο από περίτεχνο λευκό μάρμαρο Θάσου; Ελάχιστα! Ωστόσο, αυτή είναι η πρώτη εικόνα που μας αποκαλύπτει το μνημείο για να τραβήξει την προσοχή μας. Ένας μαρμάρινος τοίχος, τείχος επί της ουσίας που παραπέμπει σε οχυρό – σπίτι, όπως δηλώνει και το όνομα του λόφου σύμφωνα με παλαιότερη ανάρτηση του ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟΥ. Ο Δεινοκράτης, ο αγαπημένος αρχιτέκτονας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που πλέον δεν αμφισβητείται ότι είναι ο δημιουργός του μνημειακού τάφου – δημιούργησε ένα απόρθητο οχυρό για να θάψει μέσα σε αυτό έναν μεγαλοπρεπή τάφο, για ένα εξαιρετικό πρόσωπο.
Η αποκαλυφθείσα είσοδος του τάφου δεν βρίσκεται σε μια τομή του τοίχου – τείχους αλλά είναι υπερυψωμένη και μέσα από την τοιχογραφία του φρέσκου, που αναπαράγει το μοτίβο του μαρμάρινου περιβόλου, φαίνεται σαν αυτός να «βυθίζεται» προς το εσωτερικό του ταφικού μνημείου, παρασύροντας και τον επισκέπτη με μια δίνη δυνατόν εντυπώσεων. Στην είσοδο και αφού κατεβεί ο επισκέπτης τα σκαλοπάτια, έρχεται αντιμέτωπος με το πρώτο σοκ, τις Σφίγγες και ότι αυτές αντιπροσωπεύουν, ενώ στα πόδια του έχει ένα λιτό στην εμφάνιση ψηφιδωτό με βότσαλα που σχηματίζουν ρόμβους, για να κρατάει τις ισορροπίες… Ανάλογης τεχνοτροπίας με τα ψηφιδωτά στους μακεδονικούς τάφους στις Αιγές.
Η συνέχεια «γράφεται» με το μωσαϊκό δάπεδο όπου λευκά ακανόνιστα κομμάτια μαρμάρου είναι ενσωματωμένα σε κόκκινο κονίαμα. Ο πρώτος θάλαμος είναι διακοσμημένος με λευκό μάρμαρο Θάσου και τα διακοσμητικά του στοιχεία τα συνθέτουν οι ρόδακες, τα επιστύλια και τα ιωνικά κιονόκρανα. Μια εντυπωσιακή αίθουσα με πλούσιο διάκοσμο, όπου στο βάθος της, εκείνο που τραβάει την προσοχή είναι οι ξεχωριστής ομορφιάς και επιβλητικού ύψους, Καρυάτιδες που υποδέχονται τον επισκέπτη και τον προϊδεάζουν για την συνέχεια. Ο αμέσως επόμενος θάλαμος, ο δεύτερος στην σειρά, έχει την ίδια λιτή διακόσμηση με την ορθομαρμάρωση, την πλάκα στην οροφή με τον ρόδακα – όπως έχουν αναφέρει οι άλλες δύο αγνοούνται – και στο βάθος βρίσκεται η τρίτη πύλη με ένα εξίσου λιτό γείσο και πλαίσιο γύρω από την μαρμάρινη θύρα με τις εφηλίδες που αποκαλύφθηκαν και η οποία μας παραπέμπει στον βασιλικό τάφο του Φιλίππου Β’. Εδώ όμως η διακοσμητική λιτότητα του λευκού μαρμάρου, φαίνεται να εξυπηρετεί την εστίαση του ματιού στην εντυπωσιακή ψηφιδωτή παράσταση που αξίζει να μελετήσουμε και ήδη έχει προκαλέσει πάρα πολλές συζητήσεις. Έχουμε δηλαδή ένα πλούσιο λευκό χώρο, που λειτουργεί ενισχυτικά του λιγοστού φωτός και ως μια ουδέτερη διακοσμητική κατάσταση , για να εντυπωσιάσει ο καλλιτέχνης με το πολύχρωμο και εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό του…
Ο επισκέπτης όταν έφτανε μπροστά στην τρίτη πύλη, εντυπωσιασμένος, αν όχι σαστισμένος, απ’ όσα είχε ήδη αντικρύσει είναι σίγουρο ότι θα έμενε έκθαμβος από την παράσταση!!! Αξίζει να σημειώσουμε αυτό που έχει δηλωθεί και από την γεν. γραμ. του ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη, ότι δηλαδή για πρώτη φορά βρισκόμαστε μπροστά σε ένα τόσο μεγάλο και τόσο εντυπωσιακό ψηφιδωτό, τοποθετημένο στο πάτωμα και όχι σε τοίχο όπως συμβαίνει σε άλλους μακεδονικούς τάφους.
Φαίνεται ότι, ο αν η επίχωση δεν έγινε με την κατασκευή του τάφου, είχε την δυνατότητα ο επισκέπτης να φτάσει μέχρι μπροστά από το κατώφλι της μαρμάρινης θύρας, άρα δεν υπήρχε λόγος να το πατήσει, απλά να το δει και να το θαυμάσει… αν η επίχωση έλαβε χώρα με την κατασκευή του τάφου ο αρχιτέκτονας επέλεξε να τοποθετήσει το ψηφιδωτό στο δάπεδο γιατί ήξερε ότι δεν υπάρχει περίπτωση να το πατήσει κανείς. Παράτολμη κίνηση του αρχιτέκτονα η επιδαπέδια εικονογράφηση… ότι και αν περιέχει, βασιλιάδες ή θεούς, αφού αυτό έχει έναν έντονο συμβολισμό, που θυμίζει εικονοκλαστικές λογικές!!!
Η ταυτότητα του νεκρού
Τι ανάγκη μπορούσε να εξυπηρετήσει ένα τόσο όμορφο ψηφιδωτό μπροστά σε μια κλειστή θύρα; Πιστεύω ότι η πρόθεση του αρχιτέκτονα ήταν να δώσει μέσα από την ομορφιά, το μεγαλείο και τη δόξα του νεκρού, γι’ αυτό και δεν αποκλείεται μέσα από την παράσταση να αποκαλύπτει και την ταυτότητα αυτού που ετάφη σε αυτό το μεγαλόπρεπο μνημείο. Δεν θα είχε κανένα λόγο να κρύψει την ταυτότητα από κάποιον που θα έφτανε μέχρι εδώ…. Αυτό σημαίνει ότι αν το σκεπτικό είναι σωστό, ίσως στα μη αποκαλυφθέντα σημεία της παράστασης να υπάρχουν εκείνα τα δεδομένα που να δηλώνουν «ταυτότητα». Ήδη η κ. Μενδώνη, με τα μέχρι τώρα στοιχεία διέγνωσε ότι ο νεκρός ανήκει στην δυναστεία των Τημενιδών, όπου τα πιο εξέχοντα μέλη του οίκου ήταν ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας και ο Αλέξανδρος ο Μέγας. Ο τάφος του πρώτου έχει βρεθεί, όπως είναι γνωστό και έχει σταματήσει και κάθε αμφισβήτηση μετά τις τελευταίες επιστημονικές ανακαλύψεις. Τι μένει λοιπόν;
Μήπως έχει δίκιο το CNN που αναρωτιέται, μήπως σε ένα τόσο εντυπωσιακό και γεμάτο χλιδή τάφο, μήπως είναι θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος; Σε κάθε περίπτωση – για να γυρίσουμε στον αρχιτέκτονα και το μνημείο – ο Δεινοκράτης έχει κάνει το καλύτερο δυνατόν για σκορπίσει σοκ και δέος, μέχρι το κατώφλι της μαρμάρινης θύρας, στα ενδότερα και πιο απόκρυφα σημεία του μνημείου, τι άλλο μπορεί να έχει εμπνευστεί και να κατασκευάσει για να εντυπωσιάσει μόνο όσους είχαν πρόσβαση, τους θεούς και τον μεγάλο νεκρό;
Υπάρχουν, όπως φαίνεται, όλες εκείνες οι προϋποθέσεις για μια κάθοδο προς τον Άδη, με τον πλέον ξεχωριστό τρόπο, ο Δεινοκράτης μας προετοιμάζει για ένα ταξίδι που ανάλογο δεν θα έχει υπάρξει σε κανένα άλλο ταφικό μνημείο… για κανέναν άλλο θνητό επί γης!!!
Θεόδωρος Αν. Σπανέλης